گذر مطهری، جشنواره فرصت‌های از دست رفته / درس‌هایی از قاهره


به قلم: سعیده قرشی- معمار، پژوهشگر


فروشندگان خیابانی از لحاظ مقیاس، انواع کالاها، مکان و جابه‌جایی مختلف هستند؛ آنها ممکن است بسته به رویدادهای شهر، آب و هوا، محل مشتریان و یا زمان روز حرکت کنند. این را ما رشتی‌ها به خوبی می‌دانیم. حوالی عصر به قصد قدم‌زدن به خیابان مطهری که برویم تنوع گفته شده را کاملا درک خواهیم کرد. این حوالی عصر اگر به حوالی ظهر تغییر زمان دهد و یا اگر به تابستان، زمستان، نزدیک عید و یا چهارشنبه سوری تبدیل شود باز هم متفاوت خواهد بود. شاید اغراق به نظر برسد اما بخش زیادی از خاطرات ما رشتی‌ها حول این اسامی شکل گرفته است؛ صیقلان، خانۀ ابریشمی، سوخته‌ تکیه، مسجد صفی، ساغریسازان، حاجی‌آباد، چهاربراداران و نهایتاٌ چهارراه میکائیل ... همه و همه همزیستی مسالمت‌آمیز یک تنوع را به تصویر می‌کشد ... مطهری جای همه‌ی این‌هاست، هم جای گذر است و هم جای ماندن. جای خوردن خوراکی‌های خوشمزه‌ی بین راهی، جای عبادت، جای دیدن قلب تپنده‌ی امروز رشت و تاریخ ظهور محله‌های دیروز آن، جای خواندن و خوانده شدن، جای تجارت و جریان داشتن، جای دست‌فروش بودن ... .


متاسفانه یا خوشبختانه فروشندگان دست‌فروش در هیچ جای دنیا مورد استقبال قرار نمی‌گیرند اما باز متاسفانه یا خوشبختانه به دلیل کاهش توجه و ممانعت از طرف مقامات، تعدادشان افزایش می‌یابد در قاهره بخش فراوانی از درآمد غیررسمی را دست فروشان خیابان به خود اختصاص می‌دهند. Elshater, Abeer در سخنرانی در Ain Shams University, Cairo, Egypt با اشاره به اهمیت فعالیت‌های کوچک و کوتاه مدت در رابطه‌ی بین فروشندگان دست‌فروش و فضای عمومی شهرها و اثرات مثبتی که بدین واسطه در یک فرایند تغییر بلند مدت روی می‌دهد اشاره کرده است. او این تغییرات را موثر و مفید در کیفیت پیکربندی شهری می‌داند. او در پژوهشی طی دو روش تحلیل محتوا و انجام مصاحبه به فهم مشکل دست فروش‌ها در قاهره پرداخته است.

این پژوهش در قاهره نشان می‌دهد که موانع ایجاد شده] ناشی از استقرار دست‌فروش‌ها [ مانع بزرگی برای شهروندان محلی و گذر از ترافیک است. این یعنی به طور سالانه هزینه‌ی بسیاری از این طریق تلف می‌شود. به دنبال راهکار برای کارا کردن ترافیک، دولت اقدامی برای پشتیبانی موثرتر از جریان ترافیک داشته و در تلاش برای جابجایی دست‌فروش‌ها به خیابان‌های فرعی و یا استقرار مجدد در بازارها، بوده است. اما این عمل موفق آمیز نبود و کاملا قابل پیش‌بینی است که فروشندگان دست‌فروش به طور اجتناب‌ناپذیری به شلوغ‌ترین راه‌ها روی بیاوردند. از طرف دیگر، هرچند ساکنین در محله‌های قاهره برخی اوقات از دست‌فروش‌ها خرید هم می‌کنند اما معتقدند وجود دست‌فروشان حریم خصوصی آنها را دچار اختلال می‌کند. این موارد احساس محرومیت از جامعه را برای فروشندگان خیابانی به همراه دارد.
لیدون و گارسیا (2014) اشاره می‌کنند که چیدمان مناسب فضای محدود خیابان می‌تواند فرصتی برای استفاده موثر از آن باشد. حمل و نقل و فعالیت‌های تجاری دو استفاده حیاتی از خیابان است. فروشندگان باید مجاز به فروش در مناطق قابل دسترس برای مشتریان باشند. آنها اشاره می‌کنند که راهکارهای حل ترافیک باید با موارد نزدیک به حمل و نقل عمومی حل شود؛ فراهم آوری یک محوطه‌ی پارکینگ که در آن فروشندگان در نزدیکی پارکینگ قرار دارند و شرایط جاری آزاد را حفظ می‌کنند، از جمله راهکارهای عملی است. Elshater, Abeerدر پژوهش خود به بررسی دقیق یک نمونه موردی از خیابان و دست‌فروشان در قاهره پرداخته است و تحلیل وضعیت موجود خود را در چهار مورد زیر بیان کرده است:

• محدوده‌ی مسیر به عنوان فرصتی برای کاربران خیابانی و فروشندگان خیابانی (دست فروش‌ها) برای شرکت در گستره‌ای از فعالیت‌هاست. فروشندگان دست‌فروش تجربه هیجان انگیز و کارایی به یک گذر ساده می‌دهند.
• بین فروشندگان و ساکنان یک فروپاشی اجتماعی وجود دارد. این باعث می‌شود به دنبال راه‌هایی باشند تا به کسب و کار هم ضربه بزنند.
• هیچ قانونی در رابطه‌ی بین فروشندگان و ساکنین و حتی بین فروشندگان وجود ندارد.
• دست‌فروش‌ها، پیاده‌روی در پیاده را دچار مشکل می‌کنند.
پژوهش با بیان اینکه برخورد با مشکلات ناشی از فروشنده‌ها باید یک سیستم چند رشته‌ای را پوشش دهد؛ چهار راه‌حل محوری را پیشنهاد می‌کند: مردم، زمان، مکان و قوانین ... چهار واژه‌ای که به طور کلیدی شهر را تعریف می‌کند ... در این ارتباط بیشتر خواهیم نوشت ...


این مطلب پیش از این در روزنامه دوات/ زیبا شهر رشت به چاپ رسیده است.

logo-samandehi