نقش معماری در تربیت و آموزش و پرورش کودکان


در بررسی تحقیقهای میدانی به عمل آمده مشخص گردید که در معماری برخی بناها مخصوصا بناهای مسکونی یا تجاری جایگاه و نقش کودکان و بچه ها فراموش شده که در این نوشتار اشاراتی مختصر به نقش معماری در آن فضاها خواهد شد.

گفتار اول:

خانواده رکن اصلی اجتماع و زندگی جمعی است، در جامعه شناسی اول خانواده و سپس جامعه مطرح است.

هسته اصلی یک جامعه خانواده میباشد و هر جامعه ای براساس تجمیع خانواده ها تشکیل میشود. یک خانواده از نظر کلی یک تشکل بهم پیوسته که دارای ارکان اصلی همچون پدر و مادر و فرزندان میباشد. این تشکل در توسعه جامعه نقش اساسی داشته و دارد. بنظر میرسد نقش نیمی از این تشکل که همانا فرزندان هستند در برخی موارد مخصوصا معماری کمی کم رنگ دیده شده است. طبق نظریه جامعه شناسان یک خانواده (بطور استاندارد) از پدر و مادر و دو فرزند یا بیشتر تشکیل شده است. تشکیل جامعه کوچک و پیوستگی و تعامل با جوامع کوچک دیگر باعث تشکیل جوامع بزرگ و محله ای و در نهایت تشکل جمعیتی شهری خواهد داد. اگر به این پروسه نظری کارشناسانه شود مشخص میگردد که حدود نیمی از این تشکل و یا جمعیت را فرزندان یک خانواده تشکیل داده اند.

ما باید برای یک خانواده فکر کنیم، ما باید برای یک خانواده برنامه ریزی کنیم، ما باید برای یک خانواده رفاه در زندگی شهری را پیش بینی و برنامه ریزی کنیم.

همانگونه که اشاره شد یک خانواده از چهار نفر تشکیل شده که هر کدام از اعضای خانواده دارای شخصیت و خواسته مجزا میباشد که به یکایک آن پرداخته خواهد شد.

اول: پدر دوم: مادر سوم: فرزندان ( پسر و دختر )

اول: پدر

محوریت یک خانواده بر اساس طبق قرارداد اجتماعی مرد و یا به عبارت دیگر پدر خانواده تیرک چادر خانواده اطلاق میشود و بر این اساس تشکیل خانواده و جامعه تشکیل شده است، بطور کلی پدر خانواده مسئول تامین معیشت خانواده و تربیت فرزندان است.

دوم: مادر

محوریت یک خانواده بر اساس یک غریزه طبیعی و قرارداد اجتماعی بناشده و طبق آن مرد و یا به عبارت دیگر پدر خانواده تیرک چادر خانو اده اطلاق میشود و زن یا مادر چادر و در برگیرنده این تشکل میباشد که بر این اساس تشکیل خانواده و جامعه تشکیل شده است و از نظر کلی در برخی جوامع پدر خانواده مسئول تامین معیشت خانواده و پدر و مادر تواما مسئول تربیت فرزندان میباشند ناگفته نماند که نقش مادران در تربیت فرزندان پررنگ تر از پدران است. در برخی از جوامع از نظر اشتغال و کسب درآمد برای تامین مخارج و هزینه های زندگی و تربیت فرزندان بین پدر و مادر اختلافی وجود ندارد.

سوم : فرزندان (پسر و دختر)

فرزندان در هر خانواده ای باعث گرم شدن خانواده میگردد. فرزند یا فرزندان در جوامع مختلف تابع نظرات و تحت سرپرستی و تربیت پدر و مادر تواما میباشند و فرزندان صالح تحت نظارت و تربیت پدر و مادر پرورش یافته و تربیت میشوند. تربیت فرزندان نیاز به انجام پارامترهای لازمه دارد که در وحله اول میتوان تربیت و شخصیت دادن به کودک و تربیت و مسکن و معیشت را بر شمرد. فرزندان تا دوران سنین کودکی و حتی سنین نوجوانی قابل فرم گیری و یاد گیری بوده با رشد جسمی و فکری اندیشه هایی جدید به فکرشان میرسد که این دوره از زندگانی برای آینده شان بسیار موثر و تاثیر پذیر است و از مکان زندگی و معیشت چیزی نمیدانند.

با توجه به مطالب فوق مشخص میگردد که فرزندان در خانواده دارای جایگاه ویژه ای هستند ولیکن جایگاه آنان در برخی موارد نادیده گرفته میشود.

گفتار دوم : پدر و مادر چه مواردی را در معماری واحدهای مسکونی نادیده میگیرند؟

فرزندان از سن طفولیت و کودکی و نوجوانی و حتی جوانی تحت تکفل پدر و مادر هستند نمیتوانند اظهار نظری در مورد معماری محل سکونت خود ارائه دهند در صورتی که از نظر کلی نصف جمعیت خانواده را تشکیل داده اند. پدر و مادر با تمایلات و سلیقه شخصی خود خانه و یا واحد مسکونی اجاره و یا خریداری مینمایند و جایگاه فرزندان فراموش شده و انتخاب بستگی به سلیقه والدین دارد که هر کدام در کدام محل زندگی کنند و اطاق فرزندان در آن واحد کجا قرار دارد. آیا محل و یا اتاق انتخابی برای فرزندان مناسب است یا خیر؟ والدین باید بدانند که فرزندان از سن طفولیت و کودکی نیاز به فضایی دارند که با روجیات آنان همنشین و سازگار باشد. آنها به فضا و معماری مخصوص به خود نیاز دارند که این نکته در بیشتر اوقات از دید پدر و مادر به دور است. بعد از احداث بنا و یا خریداری بنا کودکان بر معماری آن بنا موثر نیستند ولیکن در معماری داخلی میبایست محوطه و یا فضای لازمه جهت کودکان در نظر گرفته شده باشد و بطور کلی آن محیط میبایست برای کودکان فرح انگیز و شادی آفرین باشد. به تجربه ثابت شده که اولیا نمیدانند که اتاق کودکان در چه منطقه ای از منزل باشد و رنگ و مبلمان و معماری داخلی اتاق کودک با سایر اتاق ها چگونه باید متفاوت باشد و اگر میدانند به آن توجه نمیکنند و از کنار آن رد میشوند. همانگونه که برای راه رفتن کودک نیاز به آموختن آن و نیاز به دانستن فرهنگ و دانش لازمه استفاده همزمان از وسایل کمک آموزشی نیز میباشد باید برای پرورش فکر و یاد گیری مهارت لازمه نیز از وسایل کمک آموزشی استفاده شود ولیکن در انتخاب محل سکونت و انتخاب وسایل و طراحی چیدمان کودک فراموش میشود. در طراحی واحدهای مسکونی اتاق خواب والدین مشخص و پارامتر های لازمه رعایت میشود و لیکن اکثرا برای اتاق فرزندان هیچگونه امتیاز و یا مولفه ای را در نظر نمیگیرند.

آیا اتاق فرزندان از نظر رنگ آمیزی و بدنه سازی همانند سایر اتاق های خواب باید باشد؟ جواب خیر است.

دکوراسیون اتاق کودکان در هر سنین به فراخور سن و سال او باید باشد. باید دکوراسیون اتاق فرزند پسر با دکوراسیون فرزند دختر متفاوت باشد. نیت پدر و مادر آن است که به فرزند زندگی شادی آفرین هدیه داده شود بنابراین باید فضاهای شادی بخش برای او فراهم کرد. تنوع رنگ های شاد، تنوع در دکوراسیون مناسب کودکان و نوجوانان. قرار دادن صندلی و میز و امثال آن مناسب با سن بچه ها. از سنین کودکی تا سنین نوجوانی از نظر روحی و جسمی و حسی و جنسیتی اطلاعاتی ندارد که به مرور توسط پدر و مادر به فرزند تا حدی آموزش داده میشود ولیکن از نظر بصری بچه همه چیز را می بیند و الهه ذهن خود مینماید. برخی شئون از روابط را باید رعایت کرد. پیشبینی مکان لازم جهت بازی و تفریح و نقاشی انجام کارهای دستی بچه ها. از موارد مهم دیگر ایمنی محل بازی و گردش کودکان و بچه ها و در دسترس نبودن وسایل خطر آفرین در اتاق بچه ها مانند وسایل برقی و یا مکانیکی بدون مجافظ میباشد.

کودک و فضا

با توجه به رشد کودک و نیازهای اولیه به تعلیم و تربیت وظیفه والدین است که به کودک خود آموزش های لازم رابدهند. این آموزش ها نیاز به برنامه آموزشی و نحوه آموزش ندارد. این موارد در کجا و چگونه باید به کودک و یا بطور کلی به بچه ها آموزش داده شود. هر برنامه آموزشی نیاز به برنامه لازم داشته که برای آموزش راه رفتن نیاز به محیط سرباز و یا سربسته دارد. تربیت اولیه بچه و کودک توسط مادر انجام میشود و لازم است که مادران دانش فراموختن آن را داشته باشند.

آیا این کفایت میکند؟

پاسخ خیر میباشد. کودک نیاز به چه فضاهائی دارد و در چه فضائی از محل سکونت این خواسته باید پیاده شود؟

به تجربه ثابت شده که کودکان و خردسالان آموزش ها را در محیط منزل توسط مادران و یا به ندرت در مهد کودک از مربیان کسب میکنند. کمتر دیده شده این آموزش در مکانهای نگهداری کودکان انجام شود مگر آنکه والدین شاغل باشند. زمانی که والدین شاغل هستند کودکان و یا بچه های خود را به مهد کودک و یا کودکستان میسپارند و در آنجا توسط مربیان به آنان آموزش لازمه داده میشود. مسئله مهم اختصاص فضاها برای آموزش و پرورش کودکان و بچه ها میباشد که در مهد کودک و کودکستان ها میبایست طبق ضابطه و استانداردهای لازم فضا در نظر گرفته شده باشد.

برای کودکستان ها و مهد کودک ها ظوابط و استانداردهایی جهت فضاها تعریف شده که معماران آن را در طراحی بنا دخالت میدهند و از طرفی بقیه کودکان و بچه هائی که در منزل تحت تعلیم قرار میگیرند نیز نیاز به فضای لازمه دارند که در معماری بیشتر واحدهای مسکونی دیده نشده و اگر دیده شده و فضائی برای آن اختصاص یافته بدلیل مقررات آپارتمان نشینی قابل استفاده بچه ها نیستند، همانند حیاط و محوطه بازی در پیلوت،حیاط و یا زیرزمین .

یکی از فضاهائی که اکثر اوقات در طرحهای مجتمع های مسکونی دیده و پیش بینی نشده تراس و یا بالکن میباشد که از این فضا میتوان استفاده چند منظوره از نظر کاربری نمود.

بنظر نگارنده بهترین و مطمئن ترین مکان برای استفاده کودک از آن تراس و یا بالکن میباشد که میتوان آن را به محوطه بازی بچه تبدیل نمود. اگر در مجتمع های مسکونی برای هر واحد حداقل یک فضا به وسعت سه مترمربع در نظرگرفته شود کودک و یابچه ها میتوانند از فضای باز و امکانات تحرکی استفاده کنند.

نکته 1: در اکثر مجتمع های مسکونی محلی برای بازی کودکان در نظر گرفته نشده و حتی حیاط را جهت پارکینگ اختصاص داده اند. درب عضی از مجتمع ها که دارای حیاط مناسب میباشد بدلیل سر و صدای ناشی از بازی بچه ها یا مقررات ویژه ای که در آن مجتمع جاری است مانع حضور بچه ها در حیاط میگردند و در نتیجه حیاط و یا فضای بازی در آن مجتمع برای بچه حیاط سرابی بیش نیست.

نکته 2: دویدن باعث شادابی بچه ها میشود و با توجه به اینکه والدین بدلایل عدیده کمبود وقت و نداشتن فرصت جهت نگهداری و بازی بجه ها آنان را به مهد کودک و یا کودکستان میفرستند تا ضمن بازی و تفریح، آموزش و ارتباط با سایر بچه ها را فراگیرد که در این پروسه نقش مربیان مهد کودکان و کودکستان ها بسیار مهم و نقش کلیدی دارد.

باتوجه به مطالبی که ذکر شد نیاز به طراحی و ساخت فضاهائی برای پرورش فکری و جسمی کودکان علاوه بر محل سکونت الزامی است که یکی از آن فضاها مهد کودک و کودکستان است. در این راستا مطالب فوق چکیده مطالعاتی که توسط صاحب نظران در زمینه مهد کودک و فضاهائی مربوط به آن ارائه گردیده با حفظ امانت داری ذکر میشود.

مهد کودک محیطی مناسب برای روزهای کودکی (آموزش - پرورش)

هر كودكی آرزوی دنیایی پاك تر را در دل پرورانده است. دنیایی بدور از هزاران آزار های زندگی، و مزین به باغ جادویی پر از عجایب، مخفیانه و امن. مكانی برای تفرج و تماشای بی پایان محیط پیرامونشان که در تأثیر پذیری متقابلند. کودکان از جایی که در آن قرار میگیرند از رنگها، نورها، بوها و صداها و همه ی جزئیات محیطی که در آن به سر می برند، تأثیر می گیرند. کودكان به سبب وضعیت جسمی و روانی خود در قیاس با بزرگسالان، تأثیر پذیری بیشتر و عمیق تری نسبت به بزرگسالان داشته و در عوض، تأثیر گذاری كمتری بر محیط دارند، این قشر سنی نیمی از جامعه را تشكیل میدهند. در حساس ترین و مهمترین سال های زندگی شان یعنی زمانی كه پایه های رشد شخصیتی آنها شكل می گیرند و وارد تکامل جسمی و روحی می شوند نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه كنند و این امر مستلزم فراهم بودن فضایی كودكانه و صمیمانه است. فضایی به دور از هیاهوی دنیای بزرگتر، دنیای پر از شادی با رنگ های زیبا كه در آن كودك فرصت بیان افكار تازه و پرورش و رشد استعدادهایش را داشته باشد، فضایی كه زمینهای مناسب برای خلاقیت كودكان فراهم آورد. و فضاهایی با رنگهای شاد و روشن و گاهی رنگهایی با فرمهای موضوعات رویائی و خیال انگیز را القا میكند همچنان که برای كودكانی با سن بالاتر از رنگهایی ملایم با مرزهای مشخص با جزئیات بیشتر استفاده گردد.

لازم است كه دنیای صنعتی و پرسر و صدای ما با ایده آلهای کودک سالم و عناصر تشكیل دهنده فضای زندگی او آشتی كند. تلاش برای مناسب كردن فضا باید برای همه مخصوصا" کودکان که بزرگسالان آتی میباشد در اولویت قرار گیرد.

شکل گیری شخصیت عاطفی کودک

شکل گیری شخصیت عاطفی کودک یکی از مهمترین ارکان تربیتی است و در تکامل شخصیت و رشد وی نقش اساسی دارد.

کارشناسان رویکردهای اساسی را در پرورش عواطف انسانی در کودک فرزند پروری برای پرورش احساسات طبیعی برشمرده اند که این موارد را ذکر می کنیم.

فرزند خود را به طور کامل بپذیرید؛ برای این که کودکی احساس دوست داشته شدن کند، لازم است ابتدا احساس پذیرش را به تمامی دریابد. یعنی باید احساس کند وجودش مورد پذیرش اعضای خانواده است و والدین او را می خواهند. والدین باید یاد بگیرند که فکر، احساس و تجربه های کودک خود را ارزشمند بدانند و احساس آن ها را دریابند. امادر هر صورت ممکن است گاهی اوقات این کار دشوار به نظر برسد. برای مثال بیشتر والدین به فرزندان خود می آموزند که خشم را باید در هر شرایطی مهار کرد. این تربیت ناقص باعث می شود آن ها از احساس خشم، سرخورده شوند و آن را پنهان کنند. اگر کودک یاد بگیرد که خشم یک احساس طبیعی است که مانند هر انسانی باید آن را تجربه و مدیریت کند، می تواند خود را با احساسات انسانی درونی بشناسد و یاد بگیرد که چگونه به شیوه صحیحی می تواند ابراز خشم کند.

مهارت های ارتباطی او را افزایش دهید؛ این والدین هستند که میتوانند توانایی کودک را برای ابراز خودش فراهم کنند. درباره کودکان کوچک تر صحبت کردن کافی است. اما بزرگ ترها باید بین احساس خشم، نگرانی و ترس تفکیک قائل شوند. لازم است والدین درباره احساسات با کودک صحبت کنند.

با کودک خود در فعالیت گروهی شرکت کنید؛ بچه ها به حضور والدین در یک بازی یا فعالیت نیاز دارند زیرا همراهی با والدینبه آن ها احساس ارزشمندی می دهد. این همراهی به ویژه به هنگام بروز نوعی تنش بسیار کارساز است. در دراز مدت کسب هویت به کودک کمک می کند تا طعم استقلال و خود اتکایی را بچشد و در زندگی آینده بتواند تعاملات اجتماعی مثبت و سازنده ای را تجربه کند.

خصوصیات محیطی در طراحی برای کودکان

محیطی كه برای كودكان طراحی می کنیم، میبایست شامل فضاهای زیر باشد:

1- فضاهای طبیعی: مانند درخت و آب و موجودات زنده كه اساسی ترین و مهمترین فضا را برای كودكان تشكیل می دهد.

- فضاهای باز: فضاهای گسترده ای كه بچه ها بتوانند به اندازه دلخواه در آن بدوند و انرژی های درونیشان را تخلیه كنند.

2- فضاهای راه ها:

راه ها و جاده ها قبل از حضور ماشین، زمین اصلی بازی بچه ها بوده است. راه هایی هستند كه بچه ها در آن همدیگر را ملاقات میكنند و شبكه ای است كه فضاهای متنوع را به هم وصل می كند.

فضاهایی برای ماجرا جویی: اینها فضاهایی هستند پر از پیچیدگی، كه قوه تجسم و تخیلی كودكان بواسطه بودن در این فضاها تقویت می شود.

3- فضاهای بازی:

فضاهایی هستند كه بازی در آنها اهمیت می یابد. این قبیل فضاها به عنوان زمین های بازی شناخته شده است. زندگی های رنگی، رنگ ها در شخصیت انسان ها، بخصوص كودكان تأثیر بسزایی داشته، باعث ایجاد تجربه های هیجانی از قبیل شادی، خنده، غم، اندوه، آرامش، تحریك پذیری، سكون و هیجان می شود. در كودكان این خصیصه شدت می یابد، آنان به سبب روح پاك و بی آلایش و شاد و پر طراوت خویش رنگ های زنده و مركب كه در تركیبی مناسب با هم قرار گرفته باشند را ترجیح می دهند این موضوعی است كه در طراحی و تزئین و رنگ آمیزی فضاهای داخلی و تركیبات مناسب رنگی فضاهای طبیعی باید مورد توجه قرار گیرد.

اگر می خواهید فضایی را برای کودکان طراحی کنید بهتر است اول راجع به تأثیر رنگ ها بدانید:

رنگ:

رنگ سبز و آبی در محیط هایی كاربرد دارند كه نیاز به سكون و آرامش است.

- رنگ های گرم مانند قرمز، نارنجی، زرد و... موجب احساس كند شدن گذر زمان، احساس سنگین وزنی، كوچك تر شدن اتاق و بزرگی اجسام می گردند. درمحیط هایی كه احساس كسالت و یكنواختی وجود دارد باید از رنگ های سرد استفاده شود. اتاق از رنگ های گرم استفاده شود تا گذشت زمان كندتر احساس شود و فرد احساس كند مدت زیادی استراحت داشته است.

- دیوارهایی كه پنجره دارد باید روشن رنگ شود تا هماهنگی زیادی با بیرون ایجاد نكند كه موجب خستگی چشم و سردرد گردد، رنگ های روشن محیط را بزرگ تر و رنگ های تیره كوچك تر نشان میدهند. رنگ های روشن سقف را كوتاه تر و رنگ های تیره بلندتر جلوه میدهند.

شرایط محیطی :

شرایط محیطی یک مجموعه در عملکرد و بهره جویی از آن بسیار موثر است و پارامتر ومولفه ها بطور خلاصه بشرح زیر ذکر میشود:

1- نور و روشنایی

نور یكی از اصول زندگی است که باید رعایت شود. نور کافی و مناسب در کلیه محیط ها و فضاها الزامی است و نور ناکافی حتی برای بزرگسالان نیز ملال آور است.

تحقیقات ثابت كرده است كه نور طبیعی و شفاف بر روی حواس انسان مخصوصا" كودكان تاثیر بسزائی دارد و نگاه كودكان به این فضاها موجب نشاط آنان میشود. نور كافی و نورپردازی مناسب در فضاها موجب جلوه ویژه ای می شود كه میل و رغبت بزرگسالان و كودكان در آن محیط را افزایش یابد. نورکافی باعث می شود تا دقت عمل و تمركز حواس افزایش یابد و سلامتی چشم و قدرت بینایی محفوظ مانده و از خستگی اعصاب جلوگیری میكند. از آنجا كه كودكان در پذیرش تنش و خستگی تحمل كمتری نسبت به بزرگسالان دارند، از نور پردازی هایی با تضاد شدید، چه به صورت مصنوعی و چه به صورت طبیعی كه باعث ایجاد خستگی و تنش می شود. باید پرهیز گردد و نور ملایم و یكنواخت در مورد فضاهای كودكان مطلوب تر به نظر میرسد.

2 - سر و صدا

كودكان صداها را دوست دارند و به طور كلی صداهای ملایم، به تخیل كودكان كمك می كند و آنها را به زندگی بیرون مرتبط می سازد. سر و صدای ناشی از ترافیك كاربری های تجاری و كارگاه های صنعتی از اصوات نامطلوب فضاهای كودكان هستند. باید محیط بازی و اسکان بچه ها بدور از مناطق پر سر و صدا باشد.

نکته: بچه ها زمانی که با یکدیگر هستند با رفتار و حرکات خود از شوق دورهم بودن ایجاد سر و صدا میکنند که این سر و صدا همراه با تفریح و شادمانی آنان است.

3- تهویه مناسب

باید در مهد کودک ها تهویه مناسب هوا وجود داشته باشد و برای تهویه و خوش بو نمودن محیط بهتر است که از گیاهان و وسایل غیر شیمیایی برای تهویه و خوش بو بودن محیط استفاده گردد.

پایان سخن

مطالب فوق بسیار فشرده بیان شد. برخی مطالب برگرفته از مدارک و مطالعات صاحب نظران میباشد. نظر نگارنده بر آن است که معماران عزیز کشورمان که در طراحی بناها را بعهده دارند تمهیدات و فضاهای لازم برای فرزندان در نظر بگیرند و معماری عرضه کنند که در برگیرنده نقش معماری در تربیت و پرورش کودکان باشد.


نویسنده: بیژن علی آبادی

منبع: انجمن مفاخر معماری ایران


logo-samandehi