سلسه مقالات خلاقیت (شماره 6)

ترس ازشکست

به قلم علی فرامرزی


در یاداشت قبل در بحث موانع خلاقیت، ترس را به عنوان مهمترین و مزاحم ترین پدیده روانی در شکل گیری خلاقیت و رفتن به سمت و سوی نوآوری و ایده پردازی نام بردم و به طور اجمال انواع ترس های بازدارنده را نام بردم، اینبار میخواهم به یکی از مهمترین آن ها یعنی ترس از شکست بپردازم. اصولا و به طور کلی اکثر صاحب نظرانی که بر روی موانع و مقاوت های روانی کار کرده اند ترس های ذهنی و به دور از واقعیت را بیش از هر علت و علل دیگر، ناشی از عوامل محیطی و تعلیم و تربیتی میدانند و اکثرا بر این باورند که محیط های پرورش یافتگی و تعلیم و تربیتی هر انسان تاثیر تعیین کننده ای بر روی پدیده ترس دارند.
در فرهنگ هائیکه عدم نتیجه گیری از یک دوره تلاش و کوشش تحت نام شکست باری محتوائی و معنوی پیدا مینماید و حجم ذهنی ای بیش از واقعیتش می یابد بگونه ای خود به خود و ناخودآگاه انسان از رفتن به سمت هر امر ناشناخته و تجربه نشده ای پرهیز مینماید.
پرفسور سیمونته از دانشگاه کالیفرنیا در این خصوص میگوید: باور عمومی بر این است که نوابغ خلاق به ندرت شکست میخورند اما واقعیت خلاف اینست، یعنی نوابغ خلاق، از هنرمندانی مانند موتزارت گرفته تا دانشمندانی مانند داروین، با شکستهای بسیاری رو به رو میشوند اما اجازه نمیدهند شکست ها متوقفشان کند. پژوهش او نشان داده است که: افراد خلاق فقط آزمون و خطاهای بیشتری انجام میدهند. پرفسور سیمونته میگوید رسیدن به نتیجه نهائی به این خاطر نیست که بیش از دیگران موفق میشوند بلکه فقط بیشتر کار انجام میدهند و بیشتر تلاش میکنند، همین.
دیوید و تام کلی دو برادری هستن که دانشکده پرورش خلاقیت را در دانشگاه استن فورد پایه گذاری نموده اند آنها در کتاب خودباوری در خلاقیت میگویند: نوآوری معادله جالب و شگفت آوری دارد، اینکه اگر موفقیت بیشتری میخواهید، باید شکست های بیشتری را پشت سر بگذارید. این همان پدیده ایست که در ادیان به عنوان آزمون و امتحان الهی از آن یاد میشود.
یکی از علل رایج در به وجود آمدن این باور که هنرمندان بزرگ شکست نمی خورند و نیاز به بازتولید ندارند، از این جا سرچشمه میگیرد که ما کمتر تمرینات ، اتودها و در نتیجه شکست هایشان را می بینیم و همیشه نتیجه نهائئ را شاهد بوده ایم و این خود به خود این باور را پرورش خواهد داد که هنرمندان موفق بی نیاز از تکرار و تمرین بوده اند. اگر ما به خاطر بیاوریم که پرکارترین و موفق ترین هنرمندان در رشته ها و ژانرهای مختلف خصوصا آنانی که توانسته اند به نوآوری ها و سبک های ویژه ای دست یابند و از تکرار بیهوده بپرهیزند، در طول زندگی هنری خود چه تعداد محصول هنری خلق نموده اند و از خود اثر باقی گذارده اند، آنوقت به خوبی به عظمت تلاش، تکرار و اراده آنان برای تولید اثر هنری پی خواهیم برد.
در کتاب خودباوری در خلاقیت درباره ادیسون به عنوان یکی از پرکارترین و مشهورترین مبتکران تاریخ آمده است، او شکست را جزئی از فرآیند خلاقیتش کرده بود، او میدانست آزمایشی که شکست میخورد، اگر به یادگیری منجر شود، نه تنها آزمایش مردودی نیست بلکه کلید موفقیت بعدی است. او نشان داد ((معیار سنجش حرکت در مسیر موفقیت، تعداد آزمایش هایی است که در 24 ساعت شبانه روز می توان انجام داد.))
شکست زودهنگام برای کسی که از عزم و اراده کافی برخوردار است، عامل ضروری برای موفقیت در خلاقیت و نوآوری است، زیرا هرچه سریع تر شخص میتواند به نقاط ضعف و اشتباهات خود پی ببرد.


علی فرامرزی

logo-samandehi