با توجه به گسترش مطالعات نظری در حوزه هنر اسلامی و توجه پژوهشگران و محققان به این رشته دانشگاهی، پرداختن به سیر تحول و تطور شیوه‌های پژوهش در هنر اسلامی برای آشکار ساختن شکاف‌ها، چالش‌ها و کاستی‌های موجود در این میان و مقایسه و تطبیق نظریه‌ها و دیدگاه‌ها نسبت به هنر اسلامی اهمیت و ضرورت‌های قابل‌توجهی دارد.

این پژوهش بر آن است تا با مطالعه و بررسی شیوه‌های خوانش و پژوهش در هنر اسلامی و همچنین تحلیل آرا و نظریات پژوهشگران و تحلیلگران، این فرایند را با رویکرد انتقادی مورد مطالعه قرار دهد. از سویی دیگر دغدغه توجه به جنبه‌های مختلف هنر اسلامی در روزگار معاصر و نیز بررسی توانایی‌ها و ناتوانی‌های مطالعاتی این حوزه، در ارائه و معرفی و شناخت آن، ضرورت توجه به این مسئله را دوچندان می‌کند؛ زیرا به نظر می‌رسد نگاه برخی از مورخان و کسانی که در قلمرو هنر اسلامی به شکل نظری فعالیت می‌کنند، نگاهی صرفاً توصیفی و گذشته‌نگر است که گفتمان هنر اسلامی را در حد یک مقوله به تاریخ پیوسته تقلیل می‌دهند؛ که تفکر‌ و مواضع پژوهشگران را به سمت سستی، خنثی‌شدگی و نگرش‌های کلی سوق می‌دهد و قدرت نقد و نگرش‌های اجتماعی و فرهنگی در این قلمرو مطالعاتی را از آن‌ها سلب می‌کنند و با اسطوره‌ای جلوه دادن نظریه‌ها و نوشتارهای متعدد حِکمی و عرفانی و نیز گرایش‌های بنیاد‌گرایانه افراطی در هنر، فضایی را ایجاد کرده‌اند که گویی گفتمان هنر اسلامی ازجمله مباحث نقد ناپذیر است.

نویسنده با نگاهی انتقادی به تعاریف و رویکردهایی که چیستی هنر اسلامی را تبیین کرده‌اند، کوشش کرده است تا با آشکار ساختن سفسطه‌‌های تفسیری برخی از گفتمان‌ها، تصویر روشن‌تری از فرایند مطالعات نظری در عرصهٔ هنر اسلامی ارائه دهد.

تالیف: صادق رشیدی
انتشارات علمی و فرهنگی

منبع: مرکز معماری اسلامی