چهارمين نشست دوشنبه‌هاي عکاسي،دوشنبه 18 آذر 1398 در سالن استاد اميرخاني در خانه هنرمندان ايران برگزار شد.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از هنرآنلاين، محمدمهدي رحيميان مدير کارگروه تاريخ عکاسي ايران در ابتداي اين نشست گفت: از اوايل امسال اين کارگروه با توجه به ضرورت‌هاي موجود در پرداختن به پژوهش‌هاي تاريخي به‌صورت جدي‌تر کار خود را ادامه داد و در بخش عمده‌اي از فعاليت‌ها به عکاسي دوران پهلوي و تحولات معاصر مي‌پردازد و بخشي نيز درباره فعاليت‌ها و پژوهش‌هايي است که در 50 سال اخير پيرامون عکاسي دوران قاجار در ايران و در مراکز پژوهشي خارج انجام شده است مورد بررسي کارشناسان قرار مي‌گيرند.
بخش نخست اين نشست با عنوان "چگونه روز عکس تاريخي شکل گرفت" با حضور نسرين ترابي، رضا فراستي و داود صادق‌سا برگزار شد.
نسرين ترابي گفت: در سال 84-1383 پروژه‌اي را درباره آرشيوهاي در حال انهدام کار کرديم و به مراکز مختلف آرشيو و اسناد سر زديم. يکي از اين مراکز که در دهه هفتاد با کوشش استاد بهمن جلالي و پشتيباني و حمايت شهرداري ايجاد شد عکسخانه شهر است و مديران آن از جمله خانم مژگان طريقي در اين زمينه کمک‌هاي بسياري کردند و نيز از افرادي که در زمينه عکس تاريخي کار کرده بودند و پژوهشگران دعوت کرديم تا درباره پيشنهاد اينکه روزي را به نام «روز عکس تاريخي» داشته باشيم گفت‌وگو کنيم. همه افراد با اين نظر و طرح موافق بودند و آن تاريخ، روزي است که به نظر مي‌آيد ناصرالدين‌شاه نخستين عکس را گرفته و با 25 آذرماه مصادف مي‌شود، به‌عنوان روز عکس تاريخي تعيين و پيشنهاد شود. پيش همايشي نيز در سازمان اسناد و کتابخانه ملي ايران برگزار و اسناد و عکس‌هايي نمايش داده شد. قرار بود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي اين روز را به‌عنوان روز عکس تاريخي وارد تقويم کند اما اين اتفاق نيفتاد. سال بعد اين موضوع مسکوت ماند و بعد با همراهي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري و همکاري وزارت امور خارجه مراسمي براي اين روز برگزار شد و در مشهد نيز نمايشگاهي برپا شد. سال بعد اين روز را در وزارت امور خارجه برگزار کرديم و در سال بعد در يونسکو برنامه‌اي داشتيم. در اين سال در مشهد هم برنامه‌اي داشتيم و پس از آن نامه‌اي خطاب به شوراي فرهنگ عمومي براي قرار گرفتن روز عکس تاريخي در تقويم امضا شد اما شوراي فرهنگ عمومي اعلام کرد روزي به نام عکس تاريخي نخواهد بود.
ترابي در ادامه گفت: کاخ گلستان بزرگ‌ترين مرکز عکس قرن 19 ايران و دومين مرکز عکس قرن 19 جهان است و اگر کاخ گلستان نبود، عکس تاريخي اين‌چنين اهميت پيدا نمي‌کرد.
در ادامه رضا فراستي گفت: از اواخر سال 1365 تا اسفند 1394 در موسسه مطالعات تاريخ معاصر مسئول آرشيو و کتابخانه بودم و چند سال هم کار پژوهشي انجام دادم 30 سال با عکس‌هاي تاريخي همراه بودم. 600 هزار قطعه عکس از قاجاريه تا پيروزي انقلاب اسلامي در موسسه مطالعات تاريخ معاصر است که همه اسکن شده است. در کشور ما عکس‌هاي تاريخي نزد سازمان‌ها يا اشخاص حقيقي کم نيست اما در شناسايي عکس‌ها در برخي سازمان‌ها کارنکرده‌ايم و مديريت آرشيو نداريم.
در ادامه محمدمهدي رحيميان گفت: از منظر کارشناسان رشته تاريخ و از سوي سندپژوهان، غالباً عکس به‌عنوان يک سند مستقل تاريخي، مانند اسناد مکتوب پذيرفته نمي‌شود و در مواردي در کنار ساير شواهد تاريخي مورد توجه و استناد قرار مي‌گيرد هرچند که امروزه به نظر تعدادي از پژوهشگران، عکس به‌عنوان يک متن تاريخي ديداري مهم مورد استناد و عنايت قرار گرفته است.
صادق سا در ادامه گفت: نگهداري عکس‌هاي تاريخي بايد دغدغه باشد و براي افرادي که کار پژوهشي انجام مي‌دهند عکس تاريخي اهميت دارد. اما ما براي نگهداري عکس‌ها بحث‌هاي آموزشي و کارشناسي نداريم.
سعيد فلاح فر در ادامه گفت: درباره پيشنهاد تعيين «روز عکاسي» و يا «روز عکس تاريخي» اين موضوع داراي يک وجه عمومي و اجتماعي و يک وجه تخصصي است و بايد علاوه بر دغدغه حرفه‌اي يک توجيه عمومي براي «روز عکس تاريخي» داشته باشيم تا بتوانيم شوراي فرهنگ عمومي را قانع کنيم.
نسرين ترابي در ادامه گفت: هيچ کشوري در دنيا روز عکس تاريخي ندارد اينکه ما دنبال روزي به نام عکس تاريخي هستيم به اين دليل است که در هيچ کشوري اتفاقاتي که درباره عکس‌ها در ايران افتاده، رخ نداده است.
محمدمهدي رحيميان در ادامه گفت: شايد بايد در شيوه ورود به اين بحث و نحوه ارائه پيشنهاد آن به شورا و نيز در عرصه اجتماعي تجديدنظر کنيم، اگر پيشنهاد تعيين روز عکس تاريخي به‌صورت يک پروپوزال ارائه و تبيين شود، آنگاه با طرح و اجرايي کردن آن به کدام پرسش، فرض، نظريه يا نياز پاسخ خواهيم داد و اين که شايد اين پيشنهاد در نهايت بايد مسئله محور باشد و مشخص شود که تعيين اين روز چه مسئله‌اي را حل مي‌کند و يا کدام گره را از کار مي‌گشايد.
عکس‌هايي که موجب نام‌گذاري خياباني به نام خراسان در ايتاليا شد
بخش دوم نشست با عنوان "يک تجربه از نقش عکس‌هاي تاريخي در ديپلماسي فرهنگي" با حضور نسرين ترابي، هومن زال پور و کمال روزبهاني برگزار شد.
نسرين ترابي گفت: يکي از آلبوم‌هاي عکسي که در کاخ گلستان نگهداري مي‌شود، آلبوم 304 است که در ماترا ايتاليا نشان دادم. عکس‌هايي که« آنتونيو رافاِئله جانوتزي»، نظامي اهل شهرماترا در ايتاليا از مشهد و مسير و راه تهران به مشهد گرفته است و پس از پژوهش‌هايي در اکتبر 2019 منجر به نام‌گذاري خياباني به نام خراسان در ماتراي ايتاليا شد و قرار است تنديس فردوسي هم در ماترا نصب شود. همه اين اتفاقات به واسطه يک آلبوم عکس محقق شد و اين بيانگر انتقال فرهنگ در مهاجرت و اهميت ديپلماسي فرهنگي است.
هومن زال‌پور در ادامه گفت: سرهنگ جانوتزي معلم مدرسه پياده‌نظام بود که در سال 1852 همراه اولين گروه از مستشاران ايتاليايي به ايران آمد و در ماموريتي به مشهد رفت و نخستين تصاوير را از بارگاه امام رضا (ع) به ثبت رساند. يکي از ايرادهايي که ما داريم در ادامه تاريخ‌نگاري عصر پهلوي است که نگاه ما به آنها استعماري و توطئه محور است درحالي‌که بسياري از اين افراد هم بودند که خدمات زيادي انجام دادند. بنابراين تغيير رويکرد ما به اين افراد لازم است تا بهره مناسب را از ديپلماسي فرهنگي ببريم.
کمال روزبهاني کارشناس مرکز اسناد وزارت امور خارجه گفت: دو وجه تمايز درباره عکس‌هاي تاريخي مرکز اسناد تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجه وجود دارد، يک وجه کاربردي و يک وجه هم الصاقات و يادداشت‌هاي ضميمه آنها است. وقتي گزارشي با عکس فرستاده مي‌شد به‌عنوان يک سند تاريخي نگهداري مي‌شد. عکس‌هاي دوره قاجار و پهلوي که در مرکز اسناد تاريخ ديپلماسي است، شناسايي‌شده‌اند.
افشين شاهرودي در ادامه گفت: يکي از افتخارات ما در عکاسي اين است که با فاصله کوتاهي از آغاز عکاسي در جهان، عکاسي به ايران آمد. اما فرهنگ عکاسي همراه عکاسي نيامد. اين پرسش قابل طرح است که چرا با وجود اينکه روي دسته‌بندي عکس‌هاي تاريخي کار شده، درباره زيبايي‌شناسي عکس‌ها، مسائل فرهنگي و اجتماعي عکس‌ها کار نشده است.
ثبت جهاني آلبوم خانه کاخ گلستان مطرح شد اما ثبت نشد
بخش پاياني اين نشست با عنوان "کاخ گلستان و عکس‌هايش" با حضور سيد جواد هستي، سامان خليليان، اکرم بابايي و زهرا اسديان برگزار شد.
سيد جواد هستي در اين نشست گفت: آلبوم خانه کاخ گلستان مرکز مهم تصويري در دنيا است، 48 هزار قطعه عکس در آلبوم خانه کاخ گلستان داريم که در معرض خطر هستند. 58 دقيقه فيلم مربوط به قاجاريه در کاخ گلستان است. نگذاريم تا کاخ گلستان راکد بماند.
سامان خليليان، معاون فرهنگي کاخ گلستان گفت: دغدغه نگهداري آثار در ميراث فرهنگي و کاخ گلستان وجود دارد. ياد شهريار عدل گرامي که براي آلبوم خانه کاخ گلستان بسيار تلاش کرد. از زماني که آلبوم خانه ساماندهي شد، حساسيت‌ها نسبت به نحوه نگهداري عکس‌ها بيشتر شد و يکي از موارد موردنظر در ثبت جهاني کاخ گلستان، آلبوم خانه بود. تجهيزاتي به آلبوم خانه کاخ گلستان براي نگهداري عکس‌ها اضافه شد و ضرورت‌هاي ديگري هم در مسير نگاه پيشين ادامه مي‌يابد. بحث‌هاي پژوهشي نيز در مجموعه کاخ گلستان ادامه دارد.
در ادامه فاطمه سراييان گفت: چند سال پيش پيشنهاد ثبت جهاني آلبوم خانه از طرف يونسکو و با نظارت دکتر محمدحسن سمسار مطرح شد اما تا امروز آلبوم خانه ثبت جهاني نشده است. مديريت کاخ گلستان از دوره‌اي به بعد براي پژوهشي که به همراه دکتر سمسار انجام مي‌داديم ديگر امکان دسترسي عکس‌هاي مورد نياز را در اختيار ما نمي‌گذاشتند و همکاري نکردند.
اکرم بابايي يکي از کارشناسان اسناد دوران قاجار در اين نشست گفت: آلبوم خانه عکس‌ها را براي امور پژوهشي در اختيار پژوهشگران نمي‌گذارد و در دوران اخير انجام کارهاي پژوهشي درباره آثار آلبوم خانه و نيز دسترسي به عکس‌ها دشوار شده است.
در ادامه زهرا اسديان کارشناس آلبوم خانه کاخ گلستان در پاسخ به انتقادي در ارتباط با شيوه و شرايط نگهداري آثار موجود در آلبوم خانه، گزارشي تفصيلي از وضعيت گذشته و بهسازي کنوني آلبوم خانه کاخ گلستان و شرايط نگهداري و پيشرفت و تجهيز آلبوم خانه از سال 1380 بيان کرد.
در پايان محمدمهدي رحيميان گفت: پيشنهاد مي‌شود براي رفع سوءتفاهم‌ها و سوءتعبيرهاي موجود، در همکاري ميان کارگروه تاريخ عکاسي ايران به نمايندگي آقاي سعيد فلاح فر و نيز مديريت کاخ گلستان به نمايندگي آقاي سامان خليليان کارگروه مشترکي تشکيل شود تا درباره شيوه تعامل سازنده ميان پژوهشگران و کاخ گلستان پيرامون بررسي شيوه‌هاي نگهداري آثار تصويري و نيز تدوين شيوه‌نامه مشترکي براي دسترسي پژوهشگران به اسناد تصويري و مکتوب، آلبوم خانه و عکس‌هاي کاخ گلستان جلساتي منظم و مشترک با مسئولان کاخ گلستان پيگيري و برگزار شود.