يک پژوهشگر ايتاليايي که سابقه کاوش در مناطق مختلف «دره شمي» در استان خوزستان را دارد شواهد معماري و آثار باستاني به دست آمده از اين محوطه را نشان از ثروتمند بودن اهالي دره شمي مي‌داند.
به نقل از روابط عمومي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري؛ «ويتو مسينا» سرپرست ايتاليايي هيات کاوش‌هاي باستاني دره شمي از مرکز پژوهش‌ها و کاوش‌هاي باستان‌شناسي تورينو وابسته به دانشگاه تورينو؛ افزود: کاوش‌هاي صورت گرفته در چند سال اخير در دره شمي نشان مي‌دهد که اين مکان يک محوطه همزمان آييني و گورستان بوده است.
اين پژوهشگر، با اشاره به کاوش‌هاي انجام شده در مناطق مختلف دره شمي اظهارکرد: آثار معماري به جا مانده از محوطه‌هاي آييني، نحوه تدفين و اشياي به جاي مانده در گورها نشان مي‌دهد اهالي دره شمي افرادي ثروتمند بوده‌اند.
کشف ساختارهاي معماري نيايشگاهي
جعفر مهرکيان، سرپرست ايراني کاوش‌هاي باستان‌شناسي دره شمي نيز در اين زمينه گفت: هيات مشترک باستان‌شناسي ايراني- ايتاليايي در آخرين کاوش‌ها در جايي که حدود ۸۰ سال پيش تنديس مفرغين مرد شمي کشف شده بود در فصل سوم کاوش ساختارهاي معماري نيايشگاهي بزرگي را کشف کرد.
وي با بيان اينکه اين نيايشگاه نشان از باورهاي آِييني اليمايي دارد، بيان کرد: پژوهش‌ها نشان مي‌دهد ساختار منظمي که در جهت‌هاي اصلي با استفاده از سنگ‌هاي قواره شده و گاه پاک‌تراش ساخته شده همزمان با يورش به اين نيايشگاه و فرو انداختن تنديس‌هايي مانند پيکره مفرغي مرد پارتي به وجود آمده است.
اين باستان‌شناس گفت: با تحقيق و کندو کاو روي سکوهاي سنگي مکعبي شکل کشف شده در مورد کاربري آن مي‌توان بطور يقين صحبت کرد.
ابراز تأسف از مشخص نبودن حريم دره شمي
مهر کيان با ابراز تأسف از اينکه دره شمي با وجود اينکه جزو نخستين آثار باستاني ثبت شده در فهرست ميراث فرهنگي کشور است، تا کنون تعيين حريم نشده است، با تعيين حريم چشمي براي اين محوطه با ارزش مخالفت کرد و گفت: تختگاه‌هاي نيايشگاهي و آرامگاه‌هاي پيرامون آن گسترده بسياري را در بر مي‌گيرد که با چشم ديده نمي‌شوند و بايد کل دره در نظر گرفته شود.
اين باستان‌شناس که سابقه کاوش‌هاي مختلف در محوطه‌هاي باستاني کشور را دارد، با بيان اينکه تا کنون هيچگونه اقدام حفاظتي جدي براي اين محوطه صورت نگرفته است، گفت: فقط يک کانکس بدون نگهبان در اين منطقه قرار داده شده که البته هيچگاه مورد استفاده هيأت نيز قرار نگرفته است.
او تملک اراضي با رضايت کشاورزان را از مشکلات پيشِ روي هيأت کاوش اعلام کرد و افزود: تا امروز کاوش‌هاي باستاني در اين محوطه باکسب رضايت اهالي صورت گرفته که لازم است تمهيداتي براي حل اين مشکل در نظر گرفته شود.
شمي يک پروژه بزرگ بين المللي
مهر کيان ، شمي را يک پروژه بزرگ بين‌المللي خواند که ده‌ها موسسه تخصصي گوناگون مي‌توانند درآن مشارکت کنند و افزود: وجود محوطه‌هاي باستاني گسترده در دره شمي و لزوم دستيابي به دوره کمتر شناخته پارتي باعث شده کاوش‌هاي مستمري در اين منطقه شکل گيرد.
به گفته اين باستان شناس بايد در کاوش‌هاي دره شمي از پيشرفته‌ترين دانش‌هاي ميان رشته‌اي بهره گرفت و لازم است ميراث خوزستان به عنوان مالک اصلي شمي مشارکت بيشتري در امور مربوط به اين اثر ملي داشته باشد .
سرپرست ايراني کاوش‌هاي باستان‌شناسي دره شمي افزود: دره شمي دامنه‌هاي کوه «بي لوا» در کرانه باختري تا «خشک رود» شمي در سوي خاوري و آب روهايي در شمال و جنوب گستره‌اي که يک مثلت را تشکيل مي‌دهد در بر مي‌گيرد.
وي بيان کرد: اين گستره که هسته‌هاي ديگري را در پيرامون خود جاي داده قلمرويي باستاني است که بنا به شاهد تاريخي دوره اشکانيان را که در خوزستان بايد دوره المايي بدانيم در بر مي‌گيرد و ما در آن با فرهنگي آشنا مي‌شويم که با داشتن ويژگي‌هاي خاص بومي از ايلاميان سلوکيان و پارت‌ها بهره گرفته است.
سرپرست ايراني کاوش‌هاي باستان شناسي دره شمي گفت: معماري دوره‌اي که در تاريخ معماري ايران متاسفانه به دلايل تاريخي از جمله اين احتمال که ساسانيان آثارشان را نابود کرده‌اند يعني دوره پارتي شايد براي نخستين بار حرف‌هاي تازه‌اي براي گفتن دارد.
به گفته اين باستان شناس، بدون ترديد اين دوره در ميانه زاگرس مياني همان دوره اليمايي است. دوره‌اي که با سرزمين بختياري‌نشين زاگرس منطبق بوده و به تعبيري همان قلمرو کوهستاني آياپير يا دوره ايلام نو و پيش از هخامنشي است.
او افزود:در اين منطقه ما با فرهنگي آشنا مي‌شويم که با داشتن ويژگي‌هاي خاص بومي از ايلاميان و سلوکيان و پارت‌ها بهره گرفته است