کمدهاي تالار «برليان» در کاخ گلستان، کاشي‌هاي هفت‌رنگي را در دل خود پنهان کرده بودند که از زمان پهلوي دوم خبري از آن‌ها در دست نبود. تالار برليان را که براي سالگرد نهضت مشروطه آماده مي‌کردند، به شکلي تصادفي به کاشي‌هاي قاجاري کاخ گلستان رسيدند.
مرداد ۱۴۰۲ از نيمه گذشته بود که کاخ گلستان از کشف کاشي‌هاي تالار برليان خبر داد. کاشي‌هاي هفت‌رنگ که آن‌ها را در کف دو کمد در ضلع شمالي «تالار برليان» پنهان کرده بودند. اين کاشي‌ها اکنون مرمت شده است و با بازگشايي تالار برليان، امکان تماشا دارد.
جبار آوج ـ معاون اجرايي کاخ گلستان ـ ماجراي کاشي‌هاي نويافته کاخ گلستان را اين‌گونه تعريف کرد: پيش از آن‌که تالار «برليان» در کاخ گلستان ساخته شود، در دوره فتحعلي‌شاه قاجار تالاري به نام «بلور» در همين مکان ساخته شده بود که به دليل فرسودگي بنا و ايجاد آسيب‌هاي غيرقابل برگشت و جبران‌ناپذير به مرور زمان، کارآمدي اين تالار از دست رفته بود و در دوره ناصرالدين‌شاه قاجار تصميم گرفته شد تالار بلور کامل تخريب و روي بقاياي آن تالار ديگري ساخته شود، که به همين دليل ارتفاع اين تالار در قياس با ديگر عمارت‌هاي کاخ گلستان، متفاوت است.
او ادامه داد: نام تالار را که در دوره ناصرالدين‌شاه ساخته شد «برليان» گذاشتند که دليل برگزيدن چنين نامي، تزئينات آيينه‌کاري بسيار ظريف و منحصربه‌فرد آن بود. کاربرد تالار برليان در دوره ناصرالدين‌شاه، بيشتر تشريفاتي و محلي براي ديدار با مهمانان و سفراي کشورهاي خارجي بود. اين عمارت متشکل از پنج قسمت است که دو اتاق براي انتظار، يک شاه‌نشين و در ضلع غربي دو اتاق براي پذيرايي داشت.
آوج اضافه کرد: تالار برليان در طول زمان، به‌ويژه در دوره پهلوي دوم و در دهه ۳۰ به سرنوشت بخش‌هاي ديگري از کاخ گلستان دچار و دچار تغييراتي شد. در آن دوره براي مقاوم‌سازي و مرمت، کاشي‌هاي قاجاري را که به نوعي دچار فرسودگي شده بود، گردآوري و پارکت را جايگزين کرده بودند. يکي از پرسش‌هايي که هميشه براي بخش فني کاخ گلستان وجود داشت اين بود که آيا کاشي‌هاي قاجاري که در عکس‌ها و نقاشي‌ها به جا مانده از آن دوران ديده مي‌شود، در زير پارکت‌ها محفوظ مانده است؟
معاون اجرايي کاخ گلستان افزود: تصاوير موجود در آلبوم‌خانه کاخ گلستان مشخص کرده بود که در زير پارکت‌ها اثري از کاشي‌هاي دوره قاجار نيست.
او گفت: تنها شاهد کاشي‌کاري کف تالار برليان در کاخ گلستان، يک نقاشي از «ابوالحسن خان ثالث» به سال ۱۳۰۵ هجري قمري است که کلياتي از کاشي‌هاي هفت‌رنگ در کف تالار را نشان مي‌دهد، اما به وضوح به جزئيات آن پرداخته نشده است، بنابراين پرسش فني مجموعه کاخ گلستان اين بود که کاشي‌هاي کف کاخ برليان داراي چه کيفيت، تنوع رنگي و در چه ابعادي بوده است؟
آوج اظهار کرد: در جريان مرمت و چيدمان جديد تالار برليان و بازبيني محتواي اين تالار، پاسخ برخي از اين پرسش‌ها پيدا شد؛ وقتي کف چوبي کمدهايي که در گذشته درِ ارتباطي بين تالار برليان و اندروني بودند، برداشته شد، کاشي‌هاي هفت‌رنگ دوره قاجار تالار برليان نمايان شد. اين کاشي‌ها براساس تدابير و مراحل فني و مرمتي، از کف کمدها خارج شد و بستر کاشي‌ها استحکام‌بخشي و وصالي‌هاي لازم انجام و کدگذاري شد. پس از کدگذاري کاشي‌هاي مرمت‌شده در سر جاي خود قرار گرفت که اکنون امکان بازديد دارد.
او بيان کرد: با پيدا شدن اين کاشي‌ها مشخص شد کف‌پوش تالار برليان چه نوعي مصالحي بوده است.
آوج همچنين گفت: متاسفانه در دهه ۳۰ نسبت به نگهداري بخشي از کاشي‌هاي تالار برليان اقدام نکردند و آن‌ها را کامل از کف تالار جمع‌آوري کردند و کاشي‌هاي نويافته، تنها کاشي‌هاي موجود تالار برليان است.
آفرين امامي ـ مدير مجموعه ميراث جهاني کاخ گلستان نيز به مداخلاتي که در دوره پهلوي دوم در تالار برليان کاخ گلستان شده است، اشاره کرد و گفت: از جمله اين مداخلات، برداشت کاشي‌ها و جايگزين شدن پارکت بود، که در آن دوره در بسياري از بناهاي قاجاري رخ داد، از جمله در کاخ صاحبقرانيه در کاخ نياوران. عکس‌هاي موجود در آلبوم‌خانه کاخ گلستان نيز تغييرات عميق معماري در تالار برليان را در آن دوره تاريخي نشان مي‌دهد.
مدير مجموعه ميراث جهاني کاخ گلستان نيز کشف کاشي‌هاي قاجاري از کف کمدهاي تالار برليان را اين‌گونه روايت کرد: اين کاشي‌ها در جريان خوانش جديد و مرمت تالار برليان، با توجه به سالگرد نهضت مشروطه و قرائت فرمان مشروطه در اين تالار، پيدا شد؛ زماني که تقريبا چيدمان اين تالار به پايان رسيده بود.
او اضافه کرد: دو کمد در انتهاي ضلع شمالي تالار برليان بود که هميشه در آن بسته بود و در دوره‌هاي پيشين براي هم‌خواني با فضاي آيينه‌کاري تالار، برچسب‌هاي نقره‌اي روي شيشه‌هاي آن نصب کرده بودند که با توجه برنامه ما براي بازگردان اصالت اين تالار، آن برچسب‌ها برداشته شد. اين کمدها در واقع درهايي بودند که دو بخش تالار را به‌هم متصل مي‌کردند، اما در جريان تغييرات دوره پهلوي اين درها به کمد تبديل شده بودند و کف آن‌ها هم پوشيده شده بود. ما برچسب‌ها را که برداشتيم داخل کمد ديده شد. قرار شد داخل آن اشيائي قرار گيرد که به اين تالار نسبت داده شده است. از جمله اين اشياء يک جفت گلدان خيلي بزرگ بود که در نقاشي‌ِ الگوي چيدمان تالار برليان وجود نداشت، اما در بعضي از عکس‌ها و در آمار دفاتر مربوط به تالار برليان مشخصات آن‌ها ديده مي‌شود. هنگام قرار دادن گلدان‌ها، متوجه شديم کف کمد استقامت ندارد و وزن گلدان‌ها را تحمل نمي‌کند که قرار شد استحکام‌بخشي شود، اما پس از کنار زدن چوب‌هاي کف کمد، متوجه شديم در زير کمد تعدادي کاشي وجود دارد. زماني که چوب‌هاي کف کمد را خارج کرديم تشخيص داديم که بخشي از کاشي‌هاي تالار برليان در آنجا نگهداري مي‌شود، که البته کاشي‌ها بسيار آسيب ديده و جرم زيادي هم گرفته بودند و بخش‌هايي از کاشي‌ها هم خرد شده بود.
امامي ادامه داد: قرار بود تالار برليان به مناسبت سالگرد نهضت مشروطه با خوانش و چيدمان جديد رونمايي شود، تا بازگشايي هم زماني نبود، با توجه به کاشي‌هاي نويافته، ما يا بايد کاشي‌ها را ناديده مي‌گرفتيم و يا بايد چيدمان را متوقف مي‌کرديم و کاشي‌ها را مرمت و جايگزين مي‌کرديم، که با توجه به داير بودن کارگاه مرمت کاشي‌هاي شمس‌العماره، شبانه‌روز کاشي‌هاي تالار برليان نيز مرمت شدند. ما حتي خردترين تکه را کد گذاري کرديم تا مبادا بخشي از کاشي‌ها هدر برود. متاسفانه بخشي‌هاي کوچکي از کاشي‌ها نقص داشت.
مدير مجموعه ميراث جهاني کاخ گلستان گفت: کاشي‌هاي نويافته، پس از پاکسازي، استحکام بخشي و مرمت دوباره به کمدها برگردانده شدند. لازم است کار مطالعاتي روي اين کاشي‌ها انجام شد تا به اين پرسش پاسخ دهيم که آيا در قسمت‌هاي ديگر کاخ گلستان از اين نوع کاشي استفاده شده است.
او همچنين درباره برگرداندن اين کاشي‌ها به کف تالار برليان، اظهار کرد: برگرداندن به کف تالار و بازگشت به دوره قاجار محل بحث دارد، با توجه به اين‌که سرنوشت کاشي‌ها معلوم نيست و کاشي بايد از روي سند باقي‌مانده ساخته شود نمي‌توان بدون خرد جمعي و بدون نظر شوراي فني در اين باره نظر داد و يا اقدام کرد.
امامي توضيح داد: .مبناي چيدمان تالار برليان، نقاشي ابوالحسن خان ثالث بود؛ چرا که براساس عکس‌هاي موجود، چيدمان اين تالارِ دوره قاجار مدام عوض شده بود و براساس اسناد، عکس‌ها و دفاتر ثبت اشياء کاخ گلستان، تعداد زيادي از آثار متعلق به تالار برليان بوده است، که ما نمي‌توانيم عکس‌ها را با هم تلفيق کنيم، به ويژه آن‌که از زواياي مختلف و يا بسته گرفته شده است، در نتيجه نقاشي را مبناي چيدمان قرار داديم، چون تنها اثري است که تالار را کامل نشان مي‌دهد.
مدير مجموعه ميراث جهاني کاخ گلستان همچنين تاکيد کرد: در مرمت تالار برليان، تمام اصول حفاظت و مرمتي رعايت شده و کوچکترين اهمال‌کاري در مرمت آن رخ نداده است.
تالار برليان به واسطه آيينه‌کاري‌ها و گچ‌بري‌هاي ظريف و پرنقش، يکي از باشکوه‌ترين تالارهاي کاخ گلستان به شمار مي‌آيد، که البته در جريان مرمت‌هاي دوره مظفرالدين‌شاه، تزئيناتي به آن اضافه شد که تغييراتي ايجاد کرد و به نوعي، تالار پرنقش‌تر شد. اين تالار علاوه‌بر آن‌که محل صدور فرمان مشروطه است، جايي است که جنازه ناصرالدين شاه پس از ترور در حرم شاه عبدالعظيم به آن منتقل شد.
تالار برليان بعد از حدود ۲۴ سال مرمت شده و از ۱۸ مردادماه با عنوان «تالار يادمان نهضت مشروطه» بازگشايي شده است. اين تالار در ضلع شمالي کاخ گلستان قرار دارد.