شاهنامه فردوسي، به‌عنوان يکي از مهم‌ترين متون حماسي جهان، قرن‌هاست که الهام‌بخش هنرمندان در شاخه‌هاي مختلف هنر بوده است. در اين مقاله، به بررسي برخي از مهم‌ترين نمادها و اسطوره‌هاي شاهنامه در هنر مدرن و معاصر مي‌پردازيم.
به گزارش گالري آنلاين، نمادها و اسطوره‌هاي اين اثر در نگارگري سنتي، نقاشي مدرن، مجسمه‌سازي، گرافيک، و حتي هنر ديجيتال بازتاب يافته‌اند. در هنر معاصر ايران، بسياري از هنرمندان با نگاهي جديد به مفاهيم اسطوره‌اي شاهنامه، آن‌ها را در قالبي نو و متناسب با دغدغه‌هاي امروزين بازآفريني کرده‌اند.
اسطوره‌هاي شاهنامه در هنر مدرن و معاصر
رستم و مفهوم قهرمان در هنر معاصر
رستم، به‌عنوان نماد قدرت، شجاعت و ايستادگي در برابر ظلم، يکي از پرکاربردترين شخصيت‌هاي شاهنامه در هنر مدرن است. نقاشاني مانند "بهمن محصص" با نگاه‌هاي متفاوت به اين اسطوره پرداخته‌اند. در برخي آثار، رستم به‌جاي يک جنگجوي پيروز، شخصيتي درگير و شکسته نمايش داده شده که نمادي از قهرمانان سرخورده در دنياي مدرن است.
بهمن محصص | مينوتور | 1345 | رنگ روغن روي بوم | 70.5 × 50 سانتي‌متر
بهمن محصص | مينوتور در ساحل دريا | 1355 | رنگ روغن روي بوم | 200.5 * 150.5 سانتي متر
اسطوره سياوش و مفهوم پاکي و شهادت
سياوش، نماد بي‌گناهي و قرباني شدن در برابر خيانت، الهام‌بخش بسياري از هنرمندان معاصر بوده است. در آثار هنري جديد، اين شخصيت گاه با قربانيان جنگ، مهاجرت يا بي‌عدالتي‌هاي اجتماعي مقايسه مي‌شود. برخي هنرمندان، از عناصر تجريدي و مينيماليستي براي نشان دادن رنج و سرنوشت تراژيک او بهره گرفته‌اند.
ضحاک و بازنمايي چهره استبداد
ضحاک ماردوش، نماد حکومت استبدادي و ظلم، در آثار بسياري از هنرمندان مدرن ايراني به‌صورت استعاري به کار رفته است.
سيمرغ و پيوند عرفان و طبيعت در هنر معاصر
سيمرغ، به‌عنوان موجودي فرزانه و فراتر از زمان، در هنر معاصر مفهومي نمادين از خرد و آگاهي را پيدا کرده است. هنرمنداني همچون "پرويز تناولي" از اين نماد در ترکيب با عناصر فرهنگي معاصر استفاده کرده‌اند. در برخي از آثار، سيمرغ با مضامين مرتبط با طبيعت، پايداري و بازگشت به اصل خويشتن ترکيب شده است.
پرويز تناولي | از مجموعه سيمرغ | 1338 | سفال لعابکاري شده | 32 * 27 * 35 سانتي متر
آثار علي‌اکبر صادقي، هنرمند برجسته ايراني، ارتباط عميقي با شاهنامه فردوسي دارند. او از کودکي با شنيدن داستان‌هاي شاهنامه به تصويرگري اين حماسه ملي علاقه‌مند شد و اين اشکال نمادين و اسطوره‌اي براي هميشه بخشي از نقاشي‌هاي او شدند. شيوه کار او يک نوع سورئاليسم ايراني است که بر پايه نقاشي سنتي و قهوه‌خانه‌اي بنا شده‌است. در بسياري از کارهاي اوليه صادقي، حضور يک يا چندين سلحشور با پوشش‌هاي جنگاوران ايران مشاهده مي‌شود که برخي از آن‌ها چهره خود صادقي را دارند. همچنين، او در سال ۱۳۵۲ کتاب «گردآفريد» را که بر اساس داستاني از شاهنامه فردوسي است، تصويرگري کرده‌است. اين تأثيرات نشان‌دهنده پيوند عميق آثار صادقي با شاهنامه و اسطوره‌هاي ايراني است.
کتاب گُردآفريد (براساس داستاني از شاهنامه فردوسي) | تصويرگر: علي اکبر صادقي | سال چاپ: 1352 | انتشارات کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان
کتاب گُردآفريد (براساس داستاني از شاهنامه فردوسي) | تصويرگر: علي اکبر صادقي | سال چاپ: 1352 | انتشارات کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان
کتاب گُردآفريد (براساس داستاني از شاهنامه فردوسي) | تصويرگر: علي اکبر صادقي | سال چاپ: 1352 | انتشارات کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان
علي اکبر صادقي | بدون عنوان | 1399 | اسکرين‌پرينت روي کاغذ | 50 * 65 سانتي متر
شاهنامه، فراتر از يک متن حماسي، الهام‌بخش نسل‌هاي مختلف هنرمندان بوده و همچنان در هنر معاصر جايگاه ويژه‌اي دارد. هنرمندان ايراني با نگاهي جديد، اين نمادها را در بسترهاي مختلف بازآفريني کرده‌اند و توانسته‌اند اسطوره‌هاي شاهنامه را در قالب‌هاي امروزي به تصوير بکشند. اين روند نشان مي‌دهد که هويت ملي و فرهنگي ايران در هنر مدرن همچنان زنده است.