به قلم احمدرضا دالوند
مالکيت ادبي و هنري از ديرباز به عنوان يکي از اقسام مالکيت در دنيا شناخته شده و مورد حمايت قرارگرفته است . در ايران از سال 1348با تصويب قانون " حمايتِ حقوق مؤلفان و منصفان و هنرمندان " مالکيت ادبي و هنري به رسميت شناخته شدو مُقَنِن با احترام به حقوق مادي و معنوي پديد آورنده اثر ، درصدد حمايت از مؤلفين و مُصَنِفين و هنرمندان برآمد.
در قانون فوق الذکر کلمه مؤلف ومصنف هردو به کار برده شده است . هرچند که اکثر اوقات مؤلف و مُصَنِف را مترادف يکديگر دانسته و از هردو براي بيان يک مقصود استفاده مي کنند ولي بين آنها تفاوت است .
مؤلف کسي است که نوشته ها و آثار و ابتکارات ديگران را جمع آوري و با ذوق و ابتکار شخصي خود عرضه مي کند . فرضاً کسي درمورد کانت و فلسفه او کتابي مي نويسد، نويسنده را دراين حالت مؤلف مي گويند. درحالي که مُصَنِف ، پديد آورنده اثر علمي يا ادبي کاملاً نو وابتکاري مي باشد . ( فرهنگ معين)
بنابراين نويسنده يک رمان اصيل – نه اسطوره اي يا فولکلوريک – را مُصَنِف مي گويند . هرگاه تصنيف در زمينه هاي هنري باشد ، به پديد آورنده آن " هنرمند " نيز گفته مي شود .
واژه عامي که قانون 1348براي مؤلف و مصنف و هنرمند به کار برده و دربرگيرنده تمامي آنها است ، " پديد آورنده " است. مادۀ اول قانون حمايت ِ مؤلفان و مُصَنِفان و هنرمندان مقرر مي دارد : از نظر اين قانون به مؤلف و مُصَنِف و هنرمند " پديد آورنده " و به آنچه ازراه دانش يا هنر يا ابتکارآنان پديد مي آيد بدون در نظر گرفتن طريقه يا روشي که در بيان يا ظهور يا ايجاد آن به کار رفته " اثر " اطلاق مي شود.
اثرهاي مورد حمايت قانون :
طبق ماده 2 قانون حمايت حقوق مؤلفان و مُصَنِفان و هنرمندان ، اثرهاي مورد حمايت به شرح زير ، عبارت است از :
1. کتاب و رساله و جزوه و نمايشنامه و هر نوشته ديگر علمي و فني و ادبي و هنري .
2. شعر و ترانه و سرود و تصنيف که به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد .
3. اثر سمعي و بصري به منظور اجرا در صحنه هاي نمايشي يا پردۀ سينما يا پخش از راديو وتلويزيون که به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
4. اثر موسيقي که به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
5. نقاشي و تصوير و طرح ونقش و نقشه جغرافيايي ابتکاري و نوشته هاي خط هاي تزييني و هر گونه اثر تزييني و اثر تجسمي که به هر طريق وروش به صورت ساده يا ترکيبي به وجود آمده باشد.
. هرگونه پيکره و مجسمه 6.
7. اثر معماري از قبيل طرح ونقشه ساختمان .
8. اثر عکاسي که با روش ابتکاري و ابداع پديد آمده باشد .
9. اثر ابتکاري مربوط به هنرهاي دستي يا صنعتي و نقشه قالي و گليم .
10. اثر ابتکاري که بر پايه فرهنگ عامه ( فولکلور ) يا ميراث فرهنگي و هنر ملي پديد آمده باشد.