نظريه‌هاي مرتبط با پژوهش
نظريه مادر:
نظريه حاکم بر پژوهش (تئوري مادر) تئوري نقشهاي رسانهاي هارولد لاسول است. همانطور که مشخص است هارولد لاسول در سال 1948 ميلادي، 3 نقش اساسي براي رسانه بر شمرده است. نقش خبري (اطلاع رساني و نظارت بر محيط)؛ نقش راهنمايي و هدايت افکار عمومي؛ و انتقال ميراث فرهنگي (نقش آموزشي). 18 سال بعد چارلز رايت نقش چهارم رسانهها را مطرح کرد و آن نقش تفريح و سرگرمي بود (وبستر 1382، 231).
نظريه‌هاي فرعي شبکه اجتماعي:
نفوذ شبکه‌هاي اجتماعي و تأثير آن ها بر روي مخاطبان ايراني امري است قابل تأمل و اين پديده قابليت انجام پژوهش هاي فراوان و نگاه هايي عميق را دارا مي باشد. همان طور که در مقدمه اشاره شد، موضوعي که مي توان مورد توجه قرار بگيرد اين است که نقش شبکه‌هاي اجتماعي در نوع عملکرد و تصميم گيري و ميل افراد، چقدر مي تواند موثر واقع گردد. ويژگي هاي بارز هر شبکه‌ي اجتماعي مي‌تواند نوعي برگ برنده، براي جذب مخاطب بيشتر محسوب شوند و از آن طرف سليقه و سبک زندگي و نوع نياز مخاطبان و نيز عوامل مختلف ديگر مي تواند در سوق دادن آنها به سمت اين شبکه‌ها، مؤثر باشند.
- نظريه «گستره عمومي» آندرسون
آندرسون (2006) پيش بيني مي كند كه تكثير و ازدياد كانال هاي آن لاين، مصرف را ناهمگونتر مي‌سازد و مصرف رسانه اي را از قيمت و مشتري انحصاري دور كرده و به تعداد بسيار عظيم‌تري از محصولات با قيمت مناسب، كمتر سوق مي دهد. اين روش با آنچه تا كنون «توزيع توجه» ناميده مي شد و نظريه مسلط بود در تضاد قرار دارد (عزت زاده، 1394، 32).
- نظريه سوپر استارها
اين نظريه در دهه 1980 معروف شد و استدلال مي كند كه افراد مايل هستند صرفنظر از ژرفاي محتويي مناسبي كه قابل حصول است، به محتوايي توجه نمايند كه با تجربه و توجه پيشين آنها تشابه دارد (افتاده،، 35،1394).
اين نظريه ايده اي بود که توسط پل آدامز – کارمند اسبق گوگل و فعلي فيس بوک – مطرح شد، پل آدامز در ايده حلقه هاي اجتماعي اين موضوع را مطرح کرد که در زندگي واقعي شما هيچگاه شبکه‌اي مشابه فيس بوک نداريد و دوستان و اطرافيان شما حتما در يکي از گروه هايي که شما در ذهن خود ايجاد کرده ايد قرار دارند، شما اطرافيان خود را در گروه هاي مختلفي مانند فاميل، دوست نزديک، همکلاسي، همکار تقسيم بندي کرده ايد. با تقسيم بندي دوستان در زندگي واقعي عملاً شما گروه هاي تعريف شده‌ايي داريد که نوع ارتباطات و روابط شما با هر گروه متفاوت است. به طور مثال شما با دوستان خود عکس‌هاي شخصي خود را به اشتراک مي‌گذاريد و با همکاران خود در مورد موضوعاتي در حوزه کاري صحبت مي‌کنيد. همين طور با همکلاسي هاي خود در مورد موضوعات درسي صحبت مي‌کنيد و به ندرت افرادي هستند که در دو گروه حضور داشته باشند، يعني اگر شما يک دانشجو باشيد و ۵۰ همکلاسي داشته باشيد، فقط چند نفر از آنها ممکن است تبديل به دوستان نزديک شما شوند و در گروه هاي ديگر مانند دوستان قرار گيرند. پل آدامز اين موضوع را مطرح کرد که با توجه به اينکه بايد شبکه‌هاي اجتماعي به زندگي واقعي نزديک شوند، پس بايد ساختار شبکه به گونه اي باشد که به زندگي واقعي افراد نزديک باشد (عزت‌زاده، 1394، 33).
- نظريه تغيير مخاطبان باب زاکس
باب زاکس تحليلگر رسانه‌هاي اجتماعي، معتقد است که انتظارات مردم از رسانه‌هاي اجتماعي در حال تغيير است، بنابراين رسانه‌هاي اجتماعي نيازمند خدمات گسترده تر و بيشتر از شبکه بودن هستند تا خدمات خود را به طور نامحسوس و غير مستقيم به مخاطب ارايه دهند. او درباره 4c مي‌گويد: فناوري اجتماعي راه هايي را براي اتصال، ارتباط، همکاري، و ايجاد و شکل دادن جوامع فعال مي‌سازد. در ابتدا مردم نياز به درک 4c دارند، اما بعد از آن مي‌خواهند از خدمات آن براي انجام کارها استفاده کنند (زوکيز، 2013 ).
- نظريه همزماني رسانهها
اين نظريه توسط دنيس و کيني در سال 1998 مطرح شد. در اين نظريه مجموعه اي از افراد در حال کار با هم در يک زمان با تمرکز مشترک هستند که به همزماني تعبير مي‌شوند . اين نظريه معتقد است هر نوعي از ارتباط را مي‌توان به دو فرآيند اصلي تقسيم کرد:
نظريه انتقال و همگرايي
الف) انتقال: فرايند انتقال اطلاعات جديد يا پردازش آن توسط گيرنده است که مي تواند آن اطلاعات را توليد و يا مدل ذهني خود را تغيير دهد. فرآيند انتقال مطلوب در رسانهها در هم زماني پايين رخ مي دهد و همزماني پايين تر اجازه مي‌دهد زمان بيشتري بين پيام ها ايجاد شود؛ به طوري که گيرنده بتواند آن را پردازش کند.
ب) همگرايي: توافق يا عدم توافق بر معناي اطلاعات است. اين فرآيند منابع کمتري از روند انتقال نياز دارد، زيرا قسمت زيادي از اطلاعات انتقال يافته است و يکپارچه‌سازي مدل ذهني مشارکت کنندگان و تمرکز بحث بر اطلاعات پردازش شده است. بنابراين همگرايي مطلوب رسانهها در همزماني بالا رخ مي‌دهد. لذا اجازه مي‌دهد تا «بده و بستان» ميان فرستنده و گيرنده باعث درک متقابل شود (عزت زاده، 1394، 34).
نظريه هموفيلي
اين تئوري به بررسي روابط بين افراد در گروه بر اساس هموفيلي مي پردازد. به عقيده براس شباهت موجب سهولت برقراري ارتباط، پيش‌بيني رفتار و رابطه متقابل بين افراد در گروه مي‌شود (عزت‌زاده، 1394، 35)
در ادامه به بررسي و مطالعه روش شناسي تحقيق مي پردازيم انواع روش هاي مورد استفاده در اين پژوهش را تعيين مي نماييم. در پژوهش هاي اجتماعي- فرهنگي، با توجه به انتخاب نوع جامعه آماري مورد مطالعه، مي توان از انواع روش هاي پژوهشي استفاده کرد. نخست به بررسي روش‌هاي پژوهشي قابل استفاده خواهيم پرداخت تا روش مناسب براي تحقيق خود را بيابيم. سپس جامعه آماري، روش نمونه‌گيري و حجم نمونه را معين مي‌نماييم. شيوه گردآوري داده و استخراج نتايج را طرح مي‌نماييم. و در نهايت به بررسي پايايي ابزار سنجش و روايي صوري آزمون خواهيم پرداخت.
2-3.بررسي انواع روش تحقيق:
به طور کلي روش هاي پژوهش در علوم رفتاري را مي توان با توجه به دو ملاك تقسيم بندي کرد که عبارتند از (حافظ نيا، 1382):
- هدف تحقيق
- نحوه گردآوري داده ها
از نظر هدف تحقيق، مي توان تحقيقات را به دو دسته بنيادي و کاربردي تقسيم کرد. تحقيق بنيادي پژوهشي است که به ساخت يا آزمايش تئوري ها و نظريه ها مي پردازد و به توسعه مرزهاي دانش رشته علمي کمک مي نمايد. هدف اساسي اين نوع پژوهش تبيين روابط بين پديده ها، آزمون نظريه ها و افزودن به دانش موجود در يک زمينه خاص است. اما تحقيق کاربردي با استفاده از تحقيقات بنيادي به حل يک مسئله در دنياي واقعي مي پردازد.
از نظر نحوه گردآوري داده ها نيز تحقيقات به دو دسته آزمايشي و غيرآزمايشي(توصيفي) تقسيم مي‌شود. از روش هاي آزمايشي جهت ايجاد ارتباط علت- معلولي بين دو يا چند متغير استفاده مي شود به عبارتي در تحقيقات آزمايشي، آزمايش کننده در متغير هاي مورد نظر دخل و تصرف مي‌کند و سپس به مشاهده تاثيرات آن در تغييرات متغير وابسته مي پردازد. اما تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است که هدف آن ها توصيف شرايط يا پديده هاي مورد بررسي مي باشد. اجراي تحقيق توصيفي مي‌تواند صرفا براي شناخت بيشتر شرايط موجود يا ياري دادن به فرايند تصميم گيري باشد.
3-3.تعيين نوع روش تحقيق:
بر اساس آن چه در معرفي روش هاي تحقيق گفته شد، تحقيق حاضر با توجه به اين که به دنبال پاسخ و بررسي يک مسئله در دنياي واقعي است از نظر هدف کاربردي، و از نظر نحوه گردآوري داده ها تحقيق توصيفي و از نوع همبستگي است.
- تحقيق کاربردي:
پژوهشي است که با استفاده از نتايج تحقيقات بنيادي به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزار ها، وسايل، توليدات، ساختارها و الگوهاي مورد استفاده جوامع انساني انجام مي شود. هدف تحقيق کاربردي توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است. در اينجا سطح گفتمان انتزاعي و کلي اما در يک زمينه خاص است. براي مثال بررسي تأثير شبکه‌هاي اجتماعي بر مخاطبان يک نوع تحقيق کاربردي است. به عبارت ديگر تحقيقات کاربردي به سمت کاربرد علمي دانش هدايت مي شود.
ويژگي هاي تحقيق کاربردي به شرح زير است(سرمد و ديگران، 1380):
آزمودن کارايي نظريه هاي علمي در يک حوزه خاص.
تعيين روابط تجربي در يک محدوده خاص.
افزودن به دانش کاربردي در يک محدوده خاص.
پيشبرد تحقيق و روش شناسي در يک زمينه خاص.
ارائه مجموعه دانش کاربردي تاييد شده در يک زمينه خاص.
- تحقيق توصيفي:
- تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است که هدف آن ها توصيف شرايط يا پديده هاي مورد بررسي است. اجراي تحقيق توصيفي مي تواند صرفاٌ براي شناخت بيشتر شرايط موجود يا ياري دادن به فرايند تصميم گيري باشد. تحقيق توصيفي، آنچه را که هست توصيف و تفسير مي‌کند و به شرايط يا روابط موجود، عقايد متداول، فرايندهاي جاري، آثار مشهود يا روند هاي در حال گسترش توجه دارد. تمرکز آن در درجه ي اول به زمان حال است، هر چند غالبا رويدادها و آثار گذشته را نيز که به شرايط موجود مربوط مي شوند، مورد بررسي قرار مي دهد (سرمد و ديگران، 1380).
تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5 دسته است:
- تحقيق پيمايشي
- تحقيق همبستگي
- تحقيق پس- رويدادي
- تحقيق اقدام پژوهي
- بررسي موردي
تحقيقات توصيفي که داده ها را به گونه اي معنادار ارائه مي کنند در موارد زير سودمند هستند:
شناخت ويژگي هاي يک گروه در موقعيت مورد مطالعه
کمک به تفکر نظام گرا درباره يک وضعيت.
ارائه ديدگاه هايي مبني بر ضرورت بررسي و پژوهش بيشتر
کمک به اخذ تصميم هاي خاص.
- تحقيق همبستگي:
يکي از انواع روش هاي تحقيق توصيفي، تحقيق همبستگي است. در اين نوع تحقيق رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف تحقيق تحليل مي‌گردد.(سرمد و ديگران، 1380)
تحقيقات همبستگي را مي‌توان بر حسب هدف به سه دسته تقسيم کرد:
مطالعه همبستگي دو متغيري
تحليل رگرسيون
تحليل ماتريس همبستگي يا کواريانس
در مطالعات همبستگي دو متغيري، هدف بررسي رابطه دو به دو متغيرهاي موجود در تحقيق است. در تحليل رگرسيون هدف پيش بيني تغييرات يک يا چند متغير وابسته (ملاک) با توجه به تغييرات متغيرهاي مستقل (پيش بين) است. در بعضي بررسي ها از مجموعه همبستگي هاي دو متغيري متغيرهاي مورد بررسي در جدولي به نام ماتريس همبستگي يا کواريانس استفاده مي‌شود. از جمله تحقيقاتي که در آنها ماتريس همبستگي يا کواريانس تحليل مي شود، تحليل عاملي و مدل معادلات ساختاري است. در تحليل عاملي هدف تلخيص مجموعه اي از داده ها يا رسيدن به متغيرهاي مکنون (سازه) و در مدل معادلات ساختاري آزمودن روابط ساختاري مبتني بر نظريه ها و يافته هاي تحقيقاتي موجود است (همان).
تحقيق همبستگي دو متغيري:
در اين گونه تحقيقات هدف تعيين ميزان هماهنگي تغييرات دو متغير است. براي اين منظور بر حسب مقياس هاي اندازه گيري متغيرها شاخص هاي مناسبي اختيار مي‌شود. از آن جا که در اکثر تحقيقات همبستگي دو متغيري از مقياس فاصله اي با پيش فرض توزيع نرمال دو متغيري براي اندازه‌گيري متغيرها استفاده مي شود، لذا ضريب همبستگي محاسبه شده در اين گونه تحقيقات ضريب همبستگي گشتاوري پيرسون يا به طور خلاصه ضريب همبستگي پيرسون است (همان).
تحليل رگرسيون:
در تحقيقاتي که از تحليل رگرسيون استفاده مي شود، هدف معمولا پيش بيني يک يا چند متغير ملاک از يک يا چند متغير پيش بين است. چنانچه هدف پيش بيني يک متغير ملاک از چند متغير پيش بين باشد از مدل رگرسيون چندگانه استفاده مي‌شود. در صورتي که هدف، پيش بيني همزمان چند متغير ملاک از متغيرهاي پيش بين يا زير مجموعه اي از آنها باشد از مدل رگرسيون چند متغيري استفاده مي‌شود. در تحقيقات رگرسيون چندگانه هدف پيدا کردن متغيرهاي پيش بيني است که تغييرات متغير ملاک را چه به تنهايي و چه مشترکا پيش بيني کند. ورود متغيرهاي پيش بين در تحليل رگرسيون به شيوه‌هاي گوناگون صورت مي‌گيرد. در اين جا سه روش اساسي مورد بحث قرار مي‌گيرد (همان):
روش همزمان
روش گام به گام
روش سلسله مراتبي.
در روش همزمان تمام متغيرهاي پيش بين با هم وارد تحليل مي‌شود. در روش گام به گام اولين متغير پيش بين بر اساس بالاترين ضريب همبستگي صفرمرتبه با متغير ملاک وارد تحليل مي‌شود. از آن پس ساير متغيرها پيش بين بر حسب ضريب همبستگي تفکيکي (جزئي) و نيمه تفکيکي (نيمه جزئي) در تحليل وارد مي‌شود. در اين روش پس از ورود هر متغير جديد ضريب همبستگي نيمه تفکيکي يا تفکيکي، تمام متغيرهايي که قبلاً در معادله وارد شده اند به عنوان آخرين متغير ورودي مورد بازبيني قرار مي‌گيرد و چنانچه با ورود متغير جديد معني داري خود را از دست داده باشد، از معادله خارج مي‌شود. به طور کلي در روش گام به گام ترتيب ورود متغيرها در دست محقق نيست (همان).
در روش سلسله مراتبي ترتيب ورود متغيرها به تحليل بر اساس يک چارچوب نظري يا تجربي مورد نظر محقق صورت مي‌گيرد. به عبارت ديگر پژوهشگر شخصاً درباره ترتيب ورود متغيرها به تحليل تصميم گيري مي‌کند. اين تصميم گيري که قبل از شروع تحليل اتخاذ مي‌شود مي‌تواند بر اساس سه اصل عمده زير باشد:
رابطه علت و معلولي.
رابطه متغيرها در تحقيقات قبلي.
ساختار طرح پژوهشي.
تحليل ماتريس کواريانس يا همبستگي:
در مواقعي که محقق از همبستگي مجموعه اي از متغيرها بخواهد تغييرات متغيرها را در عامل هاي محدود تر خلاصه کند يا خصيصه هاي زير بنايي يک مجموعه از داده ها را تعيين نمايد از روش تحليل عاملي استفاده مي‌کند. در صورتي که محقق بخواهد مدل خاصي را از لحاظ روابط متغيرهاي تحت بررسي بيازمايد، از روش مدل معادلات ساختاري استفاده مي‌کند. براي هر دو منظور فوق لازم است که ماتريس کواريانس متغيرهاي اندازه گيري شده تحليل شود (همان).
4-3. ضريب همبستگي:
ضريب همبستگي شاخصي است رياضي که جهت و مقدار رابطه ي بين دو متغير را توصيف مي‌کند. ضريب همبستگي درمورد توزيع هاي دو يا چند متغيره به کار مي رود. اگر مقادير دو متغير شبيه هم تغيير کند يعني با کم يا زياد شدن يکي، ديگري هم کم يا زياد شود به گونه اي که بتوان رابطه آنها را به صورت يک معادله بيان کرد، مي گوييم بين اين دو متغيرهمبستگي وجود دارد. نمودار پراکنش يا دياگرام پراکندگي بهترين تصوير براي نشان دادن همبستگي بين دو متغير است. براي سنجش همبستگي ضرايب گوناگون به کار مي رود که مهمترين آنها ضريب همبستگي ساده پيرسون، ضريب همبستگي اسپيرمن و ضريب همبستگي کندال است (همان):
اگر هر دو متغير با مقياس رتبه اي باشند از شاخص تاو- کندال استفاده مي کنيم.
اگر هر دو متغير با مقياس نسبتي و پيوسته باشند از ضريب همبستگي پيرسون استفاده مي‌شود.
اگر هر دو متغير با مقياس نسبتي و گسسته باشند از ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده مي‌کنيم.
براي ترکيبي از انواع متغيرها از هر دو نوع شاخص همبستگي استفاده مي کنيم در صورت عدم تفاوت فاحش بين آن دو شاخص مي توان مقدار گزارش شده را پذيرفت، اگر تفاوت چشمگير بود مقداري که قدر مطلقش کوچکتر است را مي پذيريم (همان).
5-3.جمعيت آماري:
بنابر موضوع پژوهش حاضر جمعيت آماري مورد مطالعه اعضاي انجمن نقاشان ايران است که برابر 936 نفر مي باشند . که شامل 474 نفر اعضاي پيوسته و 513 نفراعضاي وابسته مي باشد.
6-3.حجم نمونه:
نمونه گيري تصادفي يك روش انتخاب n واحد از درون N واحد مي باشد به طوري كه كليه نمونه‌هاي ممكن انتخابي، شانس يكساني براي انتخاب شدن داشته باشند. در اين روش واحدها از يك تا N شماره گذاري مي شوند و سپس به تعداد n عدد تصادفي بين 1 تا N به وسيله جدول اعداد تصادفي يا يك برنامه كامپيوتري تهيه مي شود در هر استخراج، فرآيندي كه استفاده شده است بايد يك شانس برابر انتخاب به هر شماره در جمعيت كه تا حالا انتخاب نشده اند بدهد واحدهايي كه اين n شماره را شامل مي‌شوند نمونه را تشكيل مي دهند . فرمول برآورد حجم نمونه عبارت است از:
كه در فرمول فوق:
N = حجم نمونه آماري
n = حجم نمونه لازم
P = احتمال موفقيت (5.)
q = احتمال شكست (5.)
D = ضريب خطاي برآورد
= مقدارمتغير نرمال متناظر با سطح اطمينان موردنياز براي فاصله اطمينان (95%) مي‌باشد
در اين تحقيق برآورد حجم نمونه توسط فرمول كوكران و به صورت زير محاسبه شده است:
P=.5 ,q=.5
بنابراين در اين تحقيق حجم نمونه برابر با 273 نفر برآورد مي گردد (توضيح اينكه حدود 280 پرسشنامه توزيع گرديد تا از تكميل 273 پرسشنامه مد نظر حصول اطمينان گردد).
7-3.روش گردآوري داده‌ها:
براي گردآوري داده ها پرسشنامه اي تهيه و تنظيم شد و پس از بررسي و تأييد استاد راهنما در اختيار نمونه هاي مورد نظر قرار گرفت. پرسشنامه بر اساس طيف ليکرت تهيه و تنظيم شده و شامل مولفه‌ها و مقوله هايي است که بتوان از طريق تحليل آن ها به سؤالات پژوهش و فرضيه هاي تحقيق پاسخ گفت.
8-3. روش استخراج:
پس از جمع آوري نمونه ها و ذخيره نمودن آن ها در نرم افزار اکسل، داده هاي مورد نظر را وارد نرم‌افزار اس پي اس اس و نتايج حاصل از آن استخراج شد. پس از استخراج اطلاعات موجود به تحليل آنها پرداخته شد.
9-3.بررسي پايايي و روايي تحقيق
پس از انتخاب ابزار سنجش نسبت به بررسي پايايي و روايي آن اقدام نمود در اين قسمت اين موضوعات را مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد:
- بررسي پايايي ابزار سنجش
بررسي پايايي پرسشنامه يكي از شيوه هاي مطالعه كيفيت و دقت تست و پرسشنامه مي باشد پايايي يا اعتماد پذيري پرسشنامه داراي دو معناي متفاوت مي باشد يك معناي پايايي، ثبات و پايايي نمرات آزمون در طول زمان است .بدين معنا كه اگر يك آزمون چند بار درباره يك آزمودني اجرا شود، نمره وي در همه موارد يكسان باشد .معناي دوم پايايي به همساني دروني آن اشاره دارد و مفهوم آن اينست كه سوالهاي آزمون تا چه اندازه با هم همبستگي متقابل دارند .اگر ضريب پايايي دروني آزمون كم باشد بدان معناست كه سوالهاي مختلف آزمون متغير واحدي را اندازه گيري نمي كنند. به عبارت ديگر آزمون ممكن است داراي نقص در سنجش و اندازه گيري باشد.براي بررسي همبستگي متقابل از تكنيكهاي متفاوتي استفاده مي شود يكي از اين تكنيكها آلفاي كرونباخ مي باشد كه بر اساس سنجش سازگاري دروني پرسشنامه شكل گرفته است. (پاشا شريفي، 1378، 63 )
براي محاسبه آلفاي کرونباخ، ابتدا مي بايست واريانس نمرات هر زير مجموعه سوالات پرسش نامه و واريانس کل را محاسبه نمود. سپس با استفاده از فرمول زير و نرم افزار SPSS مقدار ضريب آلفا را محاسبه کرد:
كه در آن واريانس هر سئوال، واريانس كل سئوالات و تعداد سئوالات مي‌باشد.
ميزان آلفاي كرونباخ برابر81%ارائه شده است ميزان آلفاي كرونبـاخ ارائه شده به طور قابل ملاحظه به يك نزديك مي باشد و بدين ترتيب مي توان اظهار داشت پرسشـها داراي همبستگي متــقابل نسبتـاً منـاسبي مي باشند. از وجود اين همبستگي مي توان چنين نتيجه گيري نمود كه پرسشهاي مورد بررسي مفهومي واحد را مورد سنجش قرار مي دهد لذا پايايي پرسشنامه تحقيق مورد تاييد مي باشد.
- بررسي روايي صوري آزمون
در اين روش به جاي توجه به آزمون به ويژگي هاي ظاهري آزمون توجه مي شود و هنگامي برقرار مي‌شود که فردي آزمون را بررسي کند و نتيجه بگيرد که اين آزمون صفت مورد نظر را اندازه گيري مي‌کند. اين فرد ممکن است يک آزمودني يا يک متخصص باشد. اگرچه اين نوع از روايي ضامن اندازه‌گيري دقيق نيست، ولي با انگيزش آزمودني به پاسخگويي بر روايي نمرات حاصل از آزمون تاثير دارد (سيف، 1375). براي بررسي روايي صوري آزمون از نمرات تأثير آيتم استفاده مي شود.
همان طور که گفته شد براي بررسي روايي صوري از نظرات گروه نمونه هدف يا شرکت کنندگان تحقيق استفاده مي شود و اين قسمت از روايي آزمون نيازي به نظرات کارشناسان متخصص ندارد. براي بررسي نمرات تأثير ابتدا از شرکت کنندگان خواسته مي شود از تا ميزان اهميت هريک از گويه هاي پرسشنامه را در يک طيف ليکرتي 5 قسمتي از 1 (اصلا مهم نيست) تا 5 (کاملاً مهم است) مشخص نمايند. کاملاً مهم است (امتياز 5)، مهم است (امتياز 4)، به طور متوسطي مهم است (امتياز 3)، اندکي مهم است (امتياز 2)و اصلاً مهم نيست (امتياز1). سپس نمرات تأثير از طريق فرمول زير محاسبه مي شود:
اهميت × فراواني (به درصد)= نمره تأثير
براي پذيرش روايي صوري هر گويه، نمره تأثير آن نبايستي کمتر از 5/1 باشد و فقط سؤالاتي از لحاظ روايي صوري قابل قبول هستند که نمره آن ها بالاتر از 5/1 باشد.
به منظور اطمينان از روايي پرسشنامه آن را در اختيار دو نفر از اساتيد گذاشته و نظرات آن ها در پرسشنامه اعمال شد و مورد تأييد آنان قرار گرفت. براي اطمينان از پايايي سوالات و گويه هاي مورد سنجش براي مفاهيم مورد استفاده تحقيق، پرسشنامه در يک مطالعه پايلوت بين 20 نفر از صاحبنظران و کارشناسان توزيع شد و نتايج آن مورد آزمون قرار گرفت تا نواقص احتمالي پرسشنامه که مي توانست از نامفهوم بودن سوالات، ترتيب نامناسب سوالات و طولاني بودن پرسشنامه و … باشد مرتفع گردد. همچنين از شرکت‌کنندگان در اين مورد نظرخواهي صورت گرفت که در صورتي که سوالات براي آنها نامفهوم مي‌باشد و يا نظر خاصي در مورد هر سوال دارند در مقابل آن سوال متذکر شوند. پس از جمع آوري پرسشنامه ها و بررسي نظرات کارشناسان بانک اطلاعاتي براي 20 پرسشنامه تشکيل گرديد و روايي آن مورد سنجش قرار گرفت.
نويسنده: مينا نادري