به گزارش گالري آنلاين به نقل از روابط عمومي انجمن تصويرگران، نيلوفر امرايي- امسال براي نخستين بار هفته تصويرگري با همايشي قابل بحث همراه شد: همايش کتاب تصويري!خلائي که سال‌ها در مباحث نظري و جدي احساس مي‌شد. صاحبنظران اين حوزه در انجمن‌ها و نهادهاي مختلف در کنار هم به بحثي چالشي در اين باره پرداختند. در روز نخست اين همايش مقالات متنوعي قرائت و در روز دوم آن تجربه‌ي کارگاه کتاب تصويري در سه سال گذشته و معيارهاي بررسي اين نوع کتاب‌ها توسط صاحبنظران به اشتراک گذاشته شد. با علي بوذري دبير اين همايش دربارهي چند و چون برگزاري اين همايش صحبت کرده‌ايم.
کليد شروع همايش کتاب تصويري در هفته تصويرگري از کجا زده شد؟
اين سومين سالي است که انجمن تصويرگران ايران برنامه هفته تصويرگري را در خانه هنرمندان برگزار مي‌کند. اين برنامه شامل نمايشگاه‌هاي متنوع و نشست‌هاي مرتبط با موضوع تصويرگري است. در اين دو سال اخير که اين هفته به صورت پيوسته برگزار شده است ما نشست‌هاي مختلفي را در هفته تصويرگري برنامه‌ريزي و برگزار کرده‌ايم؛ اما امسال هيئت‌مديره انجمن به اين نتيجه رسيد که مي‌توانيم يک همايش جدي‌تر با موضوع «کتاب‌هاي تصويري» برگزار کنيم. کتاب‌هاي تصويري موضوعي است که در چند سال اخير بيشتر به آن پرداخته‌شده و ناشران و تصويرگران و نويسندگان متوجه اهميت و تأثيرگذاري اينگونه کتاب‌ها شده‌اند. البته توليد اين کتاب‌ها در ايران مسئله تازه‌اي نيست و از همان سال‌هاي ابتدايي دهه چهل، کتاب‌هايي تصويري در ايران منتشرشده است؛ اما اينگونه کتاب‌ها هيچ‌وقت به‌عنوان يک شاخه جداگانه و مستقل مورد توجه قرار نگرفته است. در سال‌هاي اخير و همگام با رويکردي جهاني، بسياري از پديدآورندگان و ناشران ايراني ترغيب شدند تا کتاب‌هاي تصويري توليد کنند. از طرفي امسال چهارمين دوره خلق کتاب تصويري «دستان» با همکاري انجمن تصويرگران ايران، انجمن نويسندگان کودک و نوجوان و با حمايت موسسه نمايشگاه‌هاي فرهنگي برگزار مي‌شود. تجربه سه دوره گذشته بسيار موفق بوده و بسياري از پروژه‌هايي که محصول کارگاه بودند به شکل کتاب در انتشارات مختلف به چاپ رسيده است. حتي ناشران ديگر هم به فکر برگزاري اين کارگاه‌ها افتاده‌اند؛ براي مثال انتشارات فني ايران، ناشر کتاب‌هاي نردبان، براي اولين بار کارگاه خلق کتاب تصويري سپيدار را با موضوع محيط‌زيست، با همکاري دو انجمن برگزار کرد. با اين‌حال به نظر مي‌رسد، علم و دانش در اين زمينه بسيار محدود است حتي ما يک تعريف درست و اصولي که از طرف همه پژوهشگران ايراني مورد تأييد باشد در اين زمينه نداريم. ما فکر کرديم برگزاري اين همايش به تصويرگران علاقه‌مند کمک مي‌کند که بيشتر با مباحث نظري اين پديده آشنا بشوند.
کليت همايش به چه صورت بود، در واقع همايش از چه بخش‌هايي تشکيل‌شد؟
فراخوان همايش در تابستان 1396 منتشر و از نويسندگان و پژوهشگران درخواست شد تا چکيده مقالاتشان را درباره کتاب تصويري و محورهاي همايش ارسال کنند. روز نخست همايش، 11 آبان 1396، به ارائه همين مقالات اختصاص داشت که توسط هيئت‌علمي همايش بازبيني و پذيرفته‌شده بودند؛ اما در روز دوم همايش، 12 آبان 1396، دو نشست داشتيم که يکي از آنها مربوط به کارگاه خلق کتاب‌هاي تصويري دستان بود و اساتيد اين سه دوره برگزاري کارگاه تجارب، روش‌هاي تدريس و معيارهاي خود را در اختيار مخاطبان قرار دادند. نشست دوم هم با موضوع معيارهاي نقد کتاب تصويري بود که از کارشناسان و نمايندگان شوراي کتاب کودک، انجمن تصويرگران ايران، جايزه لاک‌پشت پرنده و مرکز مطالعات ادبيات کودک در دانشگاه شيراز در اين نشست حضور داشتند تا درباره معيارهاي بررسي کتاب‌هاي تصويري صحبت کنند.
از آنجايي که همايش کتاب تصويري در چند بخش متفاوت برگزار مي‌شود که يکي از بخش‌هاي آن مقالات است، به‌عنوان دبير همايش کيفيت آثار رسيده را چه طور ارزيابي کرديد؟
ما هنوز در گام‌هاي اوليه شناخت کتاب تصويري هستيم. گرچه در دنيا منابع بسياري دراين‌باره تأليف شده؛ اما معدودي از اين تأليفات به زبان فارسي ترجمه‌شده است و اصولاً پديدآورندگان ما هم کمتر با آنها آشنا هستند. در چيدمان مقالات همايش تلاش شد نظريه‌هاي مرتبط با کتاب‌هاي تصويري مطرح شود و آثار موفق داخلي و خارجي مورد نقد و بررسي قرار گيرد. در واقع کسي که در اين نشست‌ها شرکت مي‌کند يک تصوير جامع و گسترده از کتاب تصويري دريافت مي‌کند.
در روند بررسي آثار قطعاً با کاستي‌هايي مواجه شده‌ايد، اگر ممکن است کمي درباره خلأهايي که با آن روبرو بوديد صحبت کنيد و آيا براي سال‌هاي آينده پيشنهادي براي رفع اين موانع داريد؟
يکي از خلأهايي که ما با آن مواجه بوديم کمبود منابع نظري بود، همان‌طوري که گفتم منابع بسيار زيادي به زبان‌هاي ديگر وجود دارد که بسياري از آنها به زبان فارسي ترجمه نشده‌اند و يا در دسترس پژوهشگر ايراني قرار ندارند. يکي از مشکلاتي که ما با آن روبرو شديم اين بود که خيلي از تصويرگران و پژوهشگران فرق کتاب‌هاي تصويري را با کتاب‌هاي مصور نمي‌دانند و باز اين نشان‌دهنده اين مسئله است که ما خيلي تعريف روشن و دقيقي از کتاب تصويري نداريم.
با توجه به هزينه تمام‌شده کتاب‌هاي تصويري، چه دلايلي مي‌تواند در ناشر ايجاد ميل و رغبت براي چاپ کتاب تصويري بکند؟
هزينه توليد و چاپ کتاب‌هاي تصويري هميشه يک چالش براي ناشر است و شايد اين يکي از دلايلي باشد که ناشران ايراني کمتر به توليد اين کتاب‌ها رغبت نشان مي‌دهند. کتاب‌هاي تصويري موفق چاپ، صحافي و صفحه‌آرايي خوب و چشمگيري دارند که همه اينها براي ناشر هزينه دارد. واقعيت اينجاست که کتاب‌هاي تصويري موفق در دنيا، نه‌تنها جامعه مخاطب خود را پيداکرده‌اند بلکه جايگاه ويژه‌اي در صنعت نشر کسب کرده‌اند. اين کتاب‌ها که غالباً بر اساس يک ايده قوي شکل‌گرفته‌اند، به زبان‌هاي مختلف ترجمه‌شده‌اند و در کشورهاي مختلف به طبع رسيده‌اند و به لحاظ سودآوري براي ناشر بسيار رضايت‌بخش بوده‌اند. نکته مهم اينجاست که ما بايد مخاطب را از اهميت اين کتاب‌ها آگاه کنيم، منظور از مخاطب همان والدين و يا کساني است که قرار است کتابي را بخرند که احتمالاً متن کمي دارد و ممکن است قيمت بالاتري نسبت به باقي کتاب‌ها داشته باشد. به بيان ديگر اين کتاب براي خريدار ممکن است توجيه اقتصادي نداشته باشد درحالي‌که اگر خانواده و والدين بدانند که اين کتاب‌ها چقدر در رشد کودک و رشد خلاقيت کودک مؤثر است، بدون ترديد به سمت اين کتاب‌ها مي‌روند.
کتاب‌هاي تصويرگران ايراني در بيشتر موارد داراي هويت بومي نيست، از نظر شما اين مزيت آثار اين تصويرگران است يا آفت تصويرگري ايراني؟
به نظرم بومي بودن تصويرگري در برخي موارد لازم است، مثلاً تصاوير شاهنامه بايد بومي باشد؛ چون برگرفته از يک متن کهن ايراني است. در مواردي متن بي‌مکان و بي‌زمان است و تصويرگر دوست دارد تصاوير اين متون را بومي خلق کند، در واقع رنگ بوي ايراني به تصويرش اضافه کند. به نظرم هر دوي اينها درست است. نکته اينجاست که اين بومي بودن تصويرگري را نمي‌توانيم خوب و بد تلقي کنيم. بايد به اين نکته توجه کنيم که اين تصويرگري بومي چقدر درست انجام مي‌شود؛ در متون کلاسيک ما چاره‌اي نداريم جز تصويرگري بومي، اما وقتي متن خارج از فضاي مکان و زمان روايت مي‌شود تصويرگري بومي مي‌تواند تنها يک عامل براي ارتباط‌گيري بيشتر مخاطب با فضاي کتاب باشد.
بعد از اجراي سه دوره کارگاه کتاب تصويري، اين هماهنگي و همزماني نويسنده و تصويرگر چه مزيتي به شيوه‌هاي متداول خلق کتاب تصويري دارد؟
به‌طورکلي در انتشارات موفق در دنيا نويسنده و تصويرگر هميشه با همديگر همگام و همراه هستند و در طول به سرانجام رساندن يک کتاب ارتباط مداوم با يکديگر دارند. مي‌توانم بگويم که نويسنده و تصويرگر ايراني خودشان پي به مزاياي اين هم‌کلامي و همگامي با يکديگر بردهاند. در واقع به مرحله‌اي رسيده‌ايم که نويسنده و تصويرگر با هم پشت يک ميز مي‌نشينند و با تعامل با يکديگر تصميم مي‌گيرند که راوي کتاب در بخش‌هايي متن و در بخش‌هاي ديگر تصوير باشد؛ بنابراين من فکر مي‌کنم که کارگاه‌هايي از اين دست، با توجه به تجربه‌هايي که در طول برگزاري دوره‌هاي پيشين داشتيم، بسيار موفق خواهند بود. نکته جالب توجه آن است که اکنون نويسندگان و تصويرگران حرفه‌اي نيز علاقه‌مند و متقاضي شرکت در اين کارگاه‌ها و بهره‌مندي از تجارب اين همنشيني شده‌اند.
برگزاري جشنواره‌هاي تصويرگري خارجي و داخلي چه کمکي به صنعت نشر مي‌کند؟
در دنيا برقراري ارتباط ميان انتشارات و پديدآورندگان برعهده آژانس‌هاي ادبي و گسترش کتاب‌هاي کودک در جهان از طريق چاپ در کشورهاي مختلف برعهده ناشران است. از آنجايي که ما در ايران ناشر بين‌المللي و آژانس‌هاي ادبي موفق و متعدد نداريم، شرکت در نمايشگاه‌ها اين فرصت را براي تصويرگران ايجاد مي‌کند تا بتوانند فرصت شغلي مناسبي را براي خود ايجاد کنند. اکنون تصويرگران و نويسندگان ايراني زيادي هستند که با ناشران خارجي کار مي‌کنند و اين نشان‌دهنده اين موضوع است که تصويرگري ايراني توانسته است ارتباط خوبي با مخاطب خارجي ايجاد کند و مهم‌ترين مزيت شرکت در جشنواره‌هاي خارجي ديده شدن و محک خوردن در سطح بين‌المللي است.