هفتم آوريل، ۱۸ فروردين ماه را روز جهاني کاريکاتور و کارتونيست ها ناميده اند که همه ساله اين روز در اغلب کشورها گرامي داشته مي شود.
کاريکاتور نسبت به سايرابزارهاي انتقال پياممي تواند مزاياي داشته باشد.وسيله اي که مي تواند تنها با ايجاد يک طرح ساده که با چند خط ساده ايجاد مي گردد زباني رساست که از بعضي جهات بر شعر يا موسيقي مي تواند برتري داشته باشد.کاريکاتوريست با ايجاد چند خط ساده با قلم بر روي کاغذ ايجاد مي کند در عين حال که نوعي ابزار براي انتقال پيام خود بر مي گزيند در همان حال نوعي ابزار براي مبارزه با ناراستي ها در جامعه را بکار مي برد. به باور خيلي ها تا هنگامي که در اغراق و افراط انسان‌ها به سر مي‌بريم، جهان کاريکاتور با ما خواهد بود.
کاريکاتور از ريشه کلمه ايتاليايي «کاريکارا» به معني غلو و اغراق و پرکردن گرفته شده‌است و نيز به مفهوم شباهتي که در آن خصوصيات و خصلت‌هاي ويژه موضوع به نحوي اغراق‌آميز و غيرطبيعي نمايان شود تعريف نموده اند.بنابر اين تعريف : «در هر چيز که افراط شود، آن چيز به کاريکاتور تبديل خواهد شد و کاريکاتوريست با اين اغراق و برجسته نمايي تلاش دارد مخاطب را تفکر وادارد و يا اينکه در مخاطب خود ايجاد پرسش نمايد.
به نظر مي‌رسد که واژه کاريکاتور نخستين بار توسط شخصي به نام موسيني ( MOSINI ) در سال ۱۶۴۶ ميلادي به کار رفته باشد و او نيز به نوبه خود اين واژه را کاراچي،( CARRACI ) يعني نقاشي‌هاي خياباني بلونيايي هم عصر خويش گرفته باشد. چرا که اين نقاشي‌ها همواره داراي عناصري اغراق آميز بودند که سوژه‌ها را مضحکه مي‌کردند. همچنين ممکن است که کاريکاتو از واژه کاراتره ( CARATTRE ) و يا کارا ( CARA ) اسپانيايي به معناي صورت اخذ شده باشد. عمده‌ترين بخش هر کاريکاتور صورت آن است. في المثل در صورت‌هاي کاريکاتوري که آلبرشت دورر و لئوناردو داوينچي هر دو مستقلاً حدود سال ۱۵۰۰ ترسيم کرده‌اند، صورتهايي با دماغ دراز و چانه دراز مشاهده مي‌کردند.
براي انتقال پيام و در واقعارتباط با مخاطب ابزارهاي مختلفي وجود دارند موسيقي، نقاشي، شعر …. و کاريکاتور. بنابر اين کاريکاتور نوعي ابزار و وسيله است براي ايجاد ارتباط وانتقال پيام براي تفاهم و همدلي.کاريکاتوريست ها سوژه هاي خود را در هر جايي پيدا مي کنند بسياري از کاريکاتوريست ها سوژه هاي خود را از ميان سياستمداران، و نهاد ها و ارباب قدرت در جامعه بر ميگزينند بنابراين سوژه هايي مانند قضات، نظاميان، پليس و مقام هاي صاحب قدرت در جامعه به سوژه هايي مناسب تبديل مي شوند.
تاريخچه پيدايش
هنر کاريکاتور خيلي پيش از پيدايش روزنامه نگاري و حتي اختراع صنعت چاپ در دنيا رواج داشته و در واقع عمري به درازاي تاريخ مکتوب انسان دارد. اين هنر در عصر باستان شناخته شده و رواج داشته است. اولين کاريکاتورهايي که در آنها مسائل سياسي و اجتماعي مطرح شد، در حفاري‌هاي شهر پمپي به دست آمده که تقريبأ ۱۹۰۰ سال پيش در زير گدازه‌هاي آتش فشاني پنهان بود. اين کاريکاتورها بر روي ستون‌هاي سنگي کنده شده بود و در معرض ديد همگان قرار داده مي‌شد. در قرن اخير اگر چه در نقاشي‌هاي نقاشان بزرگ قرن ۱۶ ميلادي، از قبيل هولباين، بروگل نقشهاي کاريکاتور فراوان به چشم مي‌خورد، اما سنت کاريکاتور سازي که اساس آن تاکيد بر جنبه‌هاي خنده آور اشخاص، موضوع کاريکاتور است. در قرن ۱۷ ميلادي به دست آگوستينوکاراچي در ايتاليا پايه‌گذاري شد.
انواع کاريکاتور:
کاريکاتور از نظر شکل و طراحي پنج نوع است که عبارتند از:
* کاريکاتور ساده: در اين کاريکاتور طراح، تناسب اعضاي بدن انسان و اشيا را تغيير مي‌دهد.
* کاريکاتور هجايي: اين طرحها کاريکاتورهايي هستند که ضمن تغيير عيب جو و ريشخند کننده نيز هستند. در کاريکاتورهاي سياسي، بيشتر از اين طرحها استفاده مي‌شود.
* طرح‌هاي کميک: معمولاً ژورناليستها، صفحه فکاهي خود را از اين طرحها پر مي‌کنند. هدف اصلي اين طرحها بيشتر خنداندن خوانندگان روزنامه يا مجله است و طراح، اهداف تزييني و يا اجتماعي را دنبال نمي‌کنند.
* طرح‌هاي ساده: نقش اصلي و اساسي آن انتقاد و تفسير کارها و فعاليت‌هاي روزانه در روزنامه و مجلات است.
* طرح‌هاي فانتزي: اين طرحها هم کم و بيش کميک هستند اما تخيل در آنها نقش اساسي دارد.
در ميان هنرمندان کشورمان کاريکاتوريست هاي برجسته اي که در سطح جهاني مطرح هستند وجود دارد.
محمدامين آقايي (زاده ۱۳۶۱ در اصفهان)، کاريکاتوريست و تصويرگر است.
محمود ثنايي(زاده ۱۲۹۹_ ۴درگذشته آذر۱۳۶۱) متخلص به «شهرآشوب» شاعر، تصنيف سرا، کاريکاتورساز و داستان نويس معاصر ايراني است. بيشتر شعرهاي او غزل هستند.
بزرگمهر حسين‌پور(آذر ۱۳۵۵) کاريکاتوريست و کارگردان انيميشن اهل ايران است.
مجيد خسروانجم بچه خيابان نواب است. ۱۹ آبان ۵۷ به دنيا آمده و کارشناسي ارشد طراحي صنعتي از دانشگاه هنر دارد. از ۱۵ سالگي با يک اتفاق جالب پايش به کاريکاتور باز مي شود و تا الان پايش هنوز گير کرده است.
کامبيز درم‌بخش(زاده ۸ خرداد ۱۳۲۱ در شيراز) طراح، کاريکاتوريست و گرافيست ايراني است. او برندهٔ چندين جايزه بزرگ معتبر جهاني است و تاکنون چندين نمايشگاه مستقل از آثارش در کشورهاي مختلف جهان برگزار شده‌است.
مسعود شجاعي طباطبايي(زاده ۱۳۴۳ در تهران) کاريکاتوريست و گرافيست ايراني است. وي داراي مدرک رشته نقاشي از دانشکده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران و کارشناسي ارشد گرافيک از دانشکده تربيت مدرس است. او هم‌اکنون، مدير خانه کاريکاتور ايران و وبگاه ايران کارتون است. طباطبايي در اواخر سال 1393 از سمت خود در خانه کاريکاتور برکنار و مدير خانه کاريکاتور انقلاب شد و پس از چندي به در خواست رياست سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران دعوت به کار شد.
احسان گنجي( زاده ۱۱ ديماه ۱۳۵۷ در دهدشت(روستايي طوليان) ) کارتونيست ، روزنامه نگار و وب نويس ايراني است. وي پيش از فعاليت در رشته کاريکاتور در زمينه ادبيات داستاني فعاليتها و موفقيتهايي داشته و از سال ۱۳۸۰ کاريکاتور را به صورت حرفه اي دنبال کرده است. تا کنون در دهها جشنواره و نمايشگاه کاريکاتور بين‌المللي شرکت داشته و مقامهاي گوناگوني به دست آورده است. با چندين روزنامه از جمله روزنامه شهروند ، روزنامه شرق ، روزنامه اعتماد ، ابتکار ، مغرب و ماهنامه هاي خط خطي ، کيهان کاريکاتور و طنز و کاريکاتور و نيز با سايتهاي خبري همکاري داشته است.
اردشير محصص(زاده ۱۸ شهريور ۱۳۱۷ در گيلان[۱] – درگذشته ۱۸ مهر ۱۳۸۷ در نيويورک)، طراح، کاريکاتوريست و نقاش ايراني بود. پدر و مادر او هر دو از متمولان لاهيجان بودند و او نيز بزرگ شدهٔ اين شهر است. محصص پس از تحصيل حقوق در تهران و مدتي کار در دولت، کار طراحي را برگزيد و آثار خود را در نشريات و کتاب‌ها منتشر کرد. پس از انقلاب اسلامي ايران، به نيويورک مهاجرت کرد.
بهار موحد بشيري (زاده ۷ فروردين ۱۳۵۸ – تهران) کاريکاتوريست چهره، دندانپزشک و آواز خوان ايراني است.