رييس گروه پژوهشي هنرهاي سنتي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري با تاکيد بر احياي آموزش و تلاش براي ثبت جهاني هنر لعاب زرين فام به عنوان يک لعاب ايراني در يونسکو خاطرنشان کرد: آثار ساخته‌شده در کشور بسيار قوي‌تر از نمونه‌هاي مشابه اين لعاب است که توسط پژوهشگران ژآپني ساخته شده‌اند.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از ايسنا و به گفته روابط عمومي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، سيد عبدالمجيد شريف زاده ـ رييس گروه پژوهشي هنرهاي سنتي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري ـ روز شنبه (۱۶ آذر ماه) با اعلام اين خبر، درباره تاريخچه سفال زرين‌فام نيز توضيح داد: در آثاري که از دوران پيش از اسلام به‌خصوص در دوره ساساني به دست آمده، استفاده از طلا و نقره در ساخت ظروف مشاهده شده و اين مواد يکي از مهمترين موادي است که هنرمندان از آن بهره مي‌بردند. به همين علت در دوره‌هاي يادشده شاهد ساخت ظروف طلايي و نقره‌اي و گسترش هنرهاي مرتبط با آن مانند قلم‌زني و دواتگري هستيم.
او افزود: با ورود اسلام به ايران و تغيير مباحث تفکري و اعتقادي مبني بر اينکه در فرهنگ اسلامي نبايد از طلا و نقره براي ظروف استفاده شود و مکروه دانستن اين امر ميان مردم، استفاده از ظروف سفالي به جاي استفاده از ظروف ساخته شده با چنين فلزات و مواد گرانبهايي گسترش يافت.
رييس گروه پژوهشي هنرهاي سنتي با بيان اينکه «در اوايل دوره اسلامي مراکز سفالگري در ايران گسترش بسياري پيدا کرده بود»، اظهار کرد: در اين دوره شاهد آن هستيم که در شهرهايي مانند نيشابور، ري، اراک، کاشان و … سفالگري و ساخت ظروف اهميت بسياري پيدا مي‌کند؛ با اين حال همچنان هنرمندان و صنعتگران اين دوره در تلاش بودند تا بتوانند لعاب‌هايي را توليد کنند که ويژگي‌هاي زيباشناسانه بهتري داشته و شفاف‌تر باشند.
او ادامه داد: در اوايل دوره اسلامي تحولات عمده‌تري در بحث لعاب به‌وجود مي‌آيد و شيوه‌هاي مختلف لعاب‌گذاري از تنوع لعاب‌ها گرفته تا شيوه ساخت لعاب‌هاي زيررنگي، رو رنگي و … گسترش پيدا مي‌کند.
شريف‌زاده با بيان اينکه «منع به‌کارگيري طلا و نقره در دوره اسلامي باعث گشايش در بخش ديگري از هنر و به‌کارگيري مواد در ايران شده است»، گفت: صنعتگران دوره اسلامي با توليد لعاب‌هاي گوناگون با شيوه‌هاي مختلف توانستند ظرف‌هاي سفالي بسازند که با اينکه تلالو طلا را دارند در آنها از طلا استفاده نشده است.
اين پژوهشگر حوزه هنرهاي سنتي افزود: موارد مطرح‌شده داراي وجه مهمي است؛ چه به دليل هنري که در کيمياگري اتفاق افتاده و چه به لحاظ ساخت و اختراع انواع لعاب‌هاي زيبا و به‌کارگيري آنها در ساخت ظروف. اوج بهره گيري از اين دستاورد و استفاده از لعاب زرين فام از اواخر دوره ساماني و اوايل دوره سلجوقي شروع شده و تا سال‌هاي متمادي يکي از مهمترين خصوصيات ظروف، ساخت ظرف‌هاي زرين فام بوده است.
شريف‌زاده با بيان اينکه «از دوره سلجوقي ظروفي در دسترس است که در موزه‌هاي دنيا و ايران نگهداري مي‌شود»، يادآور شد: اين ظروف تلالو طلايي دارند که باعث افزايش زيبايي خاص براي ظروف سفالي شده‌اند. ساخت لعاب زرين فام در دوره‌هاي ابتدايي بسيار سخت، خاص و با مواد منحصر به فردي صورت مي‌گرفت و در دوره‌هاي مختلف با فراز و فرودهايي هميشه تکرار شده تا اينکه در دوره قاجار اين هنر رو به افول رفته و با وجود آنکه کما بيش ظروف زرين‌فام توليد مي‌شدند، ولي استفاده از آنها به دليل کاهش منع استفاده از ظروف طلايي کمتر شده است.
شريف‌زاده در ادامه به هنر دوره معاصر غرب و اروپا در ساخت لعاب‌هاي جديد به وسيله فناوري‌هاي نو اشاره کرد و گفت: غربي‌ها توانستند با استفاده از فناوري‌هاي نو، لعاب‌هاي لاستري را توليد کنند که وجه تلالو رنگ طلايي را در لعاب‌ها ايجاد کرده و باعث درخشان شدن رنگهاي متنوع در ظروف مي‌شود.
او همچنين به بيان توضيحاتي درباره تفاوت لعاب لاستري و لعاب زرين فام پرداخت و تصريح کرد: در ساخت لعاب لاستري از خود طلا براي تلالو و به‌دست آوردن رنگ طلايي استفاده مي‌شد، در حالي که اساس ساخت لعاب زرين فام بدون استفاده از طلا است و به همين دليل قيمت لعاب لاستري بسيار گران است.
رييس گروه پژوهشي هنرهاي سنتي ادامه داد: در عصر حاضر يک دوره فراموشي نسبت به ساخت لعاب زرين فام صورت گرفت و به همين خاطر تعداد اندکي از اساتيد قديم اين حوزه گاهي از نمونه‌هاي لعاب‌هاي زرين فام و لعاب خاصي که اصطلاحا به آن لعاب غازمغازي يا لعاب پر طاووسي مي‌گويند، براي توليد ظروف استفاده کرده‌اند.
شريف‌زاده تصريح کرد: در واقع تفاوت لعاب زرين فام با غازمغازي اين است که در لعاب زرين فام ظرف رنگ طلايي به خودش مي‌گيرد، اما لعاب غازمغازي يک حالت رنگين کماني مانند پر طاووس به ظروف مي‌دهد؛ با اين حال برخي افراد ناآگاه به اشتباه اين دو لعاب را با يکديگر برابر مي‌دانند، در حالي که لعاب‌هاي ياد شده با هم متفاوتند، ولي سرچشمه يکساني دارند.
او افزود: برخي در دوره معاصر با مراجعه به منابع قديمي تلاش کردند تا هنر لعاب‌سازي زرين فام را احيا کنند؛ به همين علت به يکي از منابع قديم مربوط به اواخر دوره سلجوقي و اوايل دوره ايلخاني به نام عرايس الجواهر که شيوه ساخت لعاب زرين فام را به صورت مختصر توضيح داده، مراجعه کردند با اين حال چون متن با استفاده از اصطلاحات و کلمات متدوال آن روزگار به نگارش درآمده نتوانستند به صورت دقيق از شيوه ساخت اين لعاب پي ببرند.
رييس گروه پژوهشي هنرهاي سنتي با بيان اينکه «پژوهش‌هاي بسياري در سال هاي اخير به منظور ساخت و به دست آمدن فرمول لعاب زرين فام توسط پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري صورت گرفته است»، اظهار کرد: لعاب غازمغازي به صورت محدود توسط هنرمند اصفهاني مرحوم کوشش مورد استفاده قرار مي گرفته است. محمد مهدي انوشفر، پژوهشگر و از سفالگران باسابقه و منحصربه‌فرد در ايران طي سال‌هاي اخير به موضوع لعاب زرين فام ورود کرده و با بهره‌گيري از دانش تجربي اساتيد گذشته و مطالعات بسيار گسترده شيوه‌هاي کاري لعاب‌کاران را مورد مطالعه قرار داده و با آزمايش‌هاي فراوان توانسته نمونه‌هايي از لعاب زرين فام را ساخته و به کار گيرد.
او خاطرنشان کرد: همچنين عباس اکبري، عضو هيات علمي دانشگاه کاشان نيز توانسته به وسيله مطالعه و استفاده از تجربيات گردآوري شده، نمونه‌هاي ديگري از لعاب زرين فام را به دست آورند. جالب است که در حوزه لعاب زرين فام پژوهشگران فرانسوي کارهاي مطالعاتي خوبي انجام داده‌اند. همچنين کاتو، پژوهشگر ژاپني و پسرش تلاش کردند تا با جمع‌آوري ظروف زرين فام قبل و پس از انقلاب به چگونگي ساخت اين لعاب دست يابند و با وجود اينکه توانستند نمونه‌هاي مشابهي از اين لعاب را به صورت محدود توليد کنند، اما نمونه‌هاي ايراني ساخته شده در کشور بسيار قوي‌تر و شبيه‌تر به لعاب اصلي هستند.
او در ادامه به اهميت پژوهش‌ها در حوزه لعاب زرين فام پرداخت و تصريح کرد: بايد تلاش شود تا با شناخت و توليد لعاب زرين فام اين لعاب به عنوان يک لعاب ايراني در يونسکو به ثبت جهاني برسد و اين هنر مغفول مانده احيا و آموزش مجدد آن در کشور آغاز شود.
شريف‌زاده همچنين در رابطه با مدعيان توليد انبوه لعاب زرين فام در ايران گفت: در کشور تنها دو الي سه نفر هستند که توانسته‌اند نمونه‌هاي مشابهي از لعاب زرين فام را توليد کنند و ديگر افراد مدعي در حقيقت از همان رنگهاي لعاب‌هاي لاستري استفاده مي کنند و همان گونه که توضيح داده شد اين لعاب با لعاب زرين فام که بدون استفاده از خود طلاست بسيار متفاوت است.
رييس گروه پژوهشي هنرهاي سنتي در ادامه از مسوولان وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي خواست تا با تعريف پروژه و تامين اعتبار، اين هنر رو به فراموشي را دوباره احيا و شرايط را براي ثبت، انتقال و آموزش آن را فراهم کنند.