نشست ميراث خوشنويسي در آيينه کتيبه‌ها همزمان با هفته پژوهش به همت پژوهشکده زبان‌شناسي برگزار و در آن موضوعات «نگاهي به تاريخچه کتابت فارسي در دوران اسلامي»،«اصول مباني شناخت خط نسخ»،«هنر خوشنويسي در کتيبه‌هاي ايران فرهنگي» از سوي متخصصين اين حوزه بررسي شد.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از روابط‌عمومي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، مژگان اسماعيلي رييس پژوهشکده زبان‌شناسي، کتيبه‌ها و متون در اين نشست با نگاهي به تاريخچه کتابت فارسي در دوران اسلامي در مقدمه بحث گفت: بي‌ترديد پيدايش خط مهمترين اختراع بشر بشمار مي‌آيد و همه ابتکارات، خلاقيت‌ها و پيشرفت‌ها در گرو آن است.دوران پيش از تاريخ که از نظر علماي اجتماعي برابر با دوران توحش و بربريت به حساب مي‌آيد، با پيدايش خط پايان يافته و مقارن با آن دوران پرشکوه تمدن تاريخي آغاز مي‌شود. از اين زمان است که به واسطه امکان ضبط تجربيات و انتقال آن به آيندگان حافظه بشري خلق و ضبط مي‌شود.
او تصريح‌کرد: هنر خوشنويسي از اهميت ويژه‌اي در دين اسلام برخوردار است و جدا از رسالت اصلي خود، يعني انتقال کلام وحي، کلام بزرگان دين و انديشمندان، از مهمترين عوامل تزئيني بناها، سنگ‌هاي قبول، اشياء موزه‌اي و … تلقي، و همواره از آن به عنوان هنر مهم بصري ياد مي‌شود از اين رو خط به تنهايي مي‌تواند حافظ تمامي انديشه‌ها و رويدادهاي جامعه بشري در طول تاريخ باشد.
اسماعيلي افزود: در آغاز اسلام، فرهنگ ايراني زمينه‌اي را فراهم آورد تا مناديان اسلام با شکستن مرزها محدوديت‌هاي قومي و تأسي از دين مبين اسلام زمينه‌هاي اشاعه فرهنگ اسلامي را به وجود آورند. فرهنگي که به هيچ وجه مربوط به قوم و نژاد خاصي نبود و فراتر از افق‌هاي تنگ جغرافيايي گسترش يافت و برترين‌هاي فرهنگ را با ظاهري اسلامي به ملل گوناگون انتقال مي‌داد.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه ميراث‌فرهنگي و گردشگري اظهارکرد: طبقه کُتاب به عنوان يکي از چهار طبقه مهم عصر ساساني به بخشهاي مختلف تقسيم مي‌شد، منصب دبيري از اهميت ويژه‌اي برخوردار بود و در دوران اسلامي نيز عناصر ايراني متصدي اين مناصب بودند. با گسترش اسلام و استحکام بنيان‌هاي اسلامي، اين مناصب از بالندگي و قدرت بسيار برخوردار شد. از همين رهگذر فرهنگ ايراني بهره‌اي بسيار برد و شکوفايي دوباره اين فرهنگ را در طي قرون بعدي به ارمغان آورد.
اسماعيلي گفت: ظهور مردان انديشمند ايراني در دولت اسلامي نشان از درک ايرانيان از دين جديد بود. با خروج امويان و عباسيان از سنت نبوي و رجعت آنها به آيين‌هاي گذشته به ويژه امتيازات قومي و نژادي، فصل جديدي در دين اسلام گشوده شد. ايرانيان با توجه به اين تبعيض‌ها، انگيزه‌هاي قومي يافتند و با آموختن علوم و معارف زمان، انديشمندان بزرگي را به جهان آن روز ارزاني داشتند و موجب غناي فرهنگ اسلامي شدند.
در ادامه مرتضي رضوانفر عضو هيأت علمي پژوهشگاه ميراث‌فرهنگي و گردشگري، موضوع هنر خوشنويسي در کتيبه‌هاي ايران فرهنگي را به بحث نهاد و گفت: در همه اديان و دوران‌ها خط و نوشتن مقدس بوده اما درفرهنگ اسلامي به دليل اينکه خط و خوشنويسي بهترين محمل براي ارايه کلام الهي بوده لذا ما شاهد گستردگي و تنوع فوق‌العاده در انواع خطوط هستيم. به همين دليل کتيبه در معماري اسلامي يکي از بخشهاي اصلي بنا بوده است.
او افزود: زيبا‌نويسي يا خوشنويسي الزاما رعايت قوانين کشورهاي مادر نيست. مثلا خط نستعليق از ايران آغاز شد اما با انتقال به شبه قاره و ايجاد خط اردو، معيارهاي زيباشناختي شبه قاره روي آن تاثير گذاشت، لذا ممکن است ما نستعليق آن منطقه را زيبا ندانيم اما مردم هر منطقه با سليقه و معيارهاي زيباشناختي خودشان زيبايي را تعريف مي‌کنند.
رضوانفر تصريح‌کرد: در دوره‌هاي مختلف، بخش مهمي از خوشنويسي و تزئينات معمولا روي سنگ مزار استفاده شده است زيرا هم تکريم متوفي بوده و هم نوعي جاودانگي به فرد مي‌دهد، از سوي ديگر زمينه‌اي براي تفاخر و رقابت ميان خانواده‌ها است. اين سنت، با قوت در حوزه قفقاز شمالي و جنوبي که از ايران جدا شدند، ادامه يافته و برخي از آرامستان‌ها را به نمايشگاهي از آثار هنري تبديل کرده است.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه ميراث‌فرهنگي و گردشگري افزود: بدخط‌ترين کتيبه‌ها، کتيبه اشياء است زيرا همه کارها مانند ساخت، طراحي و خوشنويسي توسط يکنفر صورت گرفته که الزاما خوشنويس نبوده است. بسياري از کتيبه‌ها و اشعار روي اشيا ارتباط با کارکرد شي دارد مانند اشعار مربوط به نوشيدن روي ظروف آب يا مربوط به شجاعت روي ابزار جنگي.
او گفت: مستندسازي از کتيبه‌هاي فارسي در موزه‌هاي جهان، اصلا امکان پذير نيست اما به نظرم حداقل مي‌توان تصاوير و شناسنامه‌هايي که توسط خود موزه‌ها تهيه شده است را جمع‌آوري کرد.
رضوانفر اظهارکرد: در مسير راه ابريشم دريايي و زميني، کتيبه‌هاي فارسي زيادي وجود دارد که نشان از پذيرفتن زبان فارسي بعنوان زبان ميانجي براي ارتباط اقوام مختلف با يکديگر بوده است.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه ميراث‌فرهنگي و گردشگري افزود: در بنگلادش و شرق هند، کتيبه‌هايي با نام طغري وجود دارد که با اينکه بسياري از آنها فارسي و يا دوزبانه هستند اما با هيچ يک از خطوط استفاده شده در ايران شباهت ندارد. اين خط، ممکن است از نظر مفردات براي ما نا زيبا باشد اما ترکيبهاي زيباي گرافيکي ايجاد کرده که هرکدام را مي‌توان بعنوان يک تابلو ارايه کرد.
در ادامه موضوع شناخت اصول و مباني خط نسخ توسط نادر کريميان سردشتي عضو هيأت علمي پژوهشگاه ميراث‌فرهنگي و گردشگري ارائه شد.
او در توضيح شناخت خط نسخ به اقلام سته، وجه تسميه، معاني و مفاهيم اشاره و به تشريح هر يک پرداخت.او در ادامه با اشاره به پيشينه خط نسخ تاريخچه، واضعان خط، واضعان خط نسخ را به بحث نهاد و در بيان مواردي در خصوص اصول و مباني خط نسخ به شکل و تزئينات حروف و انواع نسخ اشارتي داشت.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه ميراث‌فرهنگي و گردشگري در ادامه به معرفي نسخ نويسان و کتيبه نگاران ايراني، از نسخ نويسان و کتيبه نگاران دوره معاصر، نسخ نويسان و کتيبه نگاران جهان اسلام پرداخت.
در پايان اين نشست کارگاه خط نسخ توسط دانشگاه سوره برگزار شد.