استرداد آثار تاريخي ايران جزو پيچيده‌ترين و گاه زمان‌برترين پرونده‌هاي حقوقي ميراث فرهنگي به شمار مي‌آيد. الواح هخامنشي از جمله اين پرونده‌هاست که ايران آنها را به شکل اماني به دانشگاه شيکاگو سپرده بود، اما بازگشت کامل اين گل‌نبشته‌ها به کشور حدود ۹۰ سال طول کشيده است.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از ايسنا، هادي ميرزايي ـ مديرکل موزه‌هاي وزارت ميراث فرهنگي ـ زمستان سال گذشته از پيگيري حقوقي ۲۰ پرونده استراد آثار تاريخي ايران خبر داده بود، پرونده‌هايي که همچنان باز هستند و تا پايان سال ۱۴۰۲ به نتيجه نرسيدند.
استرداد باقي‌مانده الواح هخامنشي که گفته شده بيش از ۱۰ هزار قطعه ديگر از آنها هنوز درآمريکا باقي مانده، از جمله اين پرونده‌هاست. طبق اظهارات مقامات وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي قرار بود تعدادي از کارشناسان ايراني به آمريکا بروند و اين الواح را به ايران بازگردانند، اتفاقي که هنوز رخ نداده است، اما به ايسنا گفته شده است که پيگيري‌ها براي استرداد کامل اين الواح همچنان در حال انجام است و قرار شده يک هيأت کارشناسي کوچک از ايران به آمريکا برود.
البته عزت‌الله ضرغامي، وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي در آخرين اظهاراتي که درباره استرداد باقي‌مانده الواح هخامنشي داشت، از برخي ممانعت‌هاي آمريکا براي بازگشت آنها سخن گفته و البته اين نکته را هم اضافه کرده بود که هيچ مانع فني براي بازگرداندن اين گل‌نبشته‌ها به ايران وجود ندارد.
الواح هخامنشي در سال ۱۳۱۱ خورشيدي در تخت جمشيد کشف شد. تعداد اين الواح بيش از ۳۰ هزار قطعه اعلام شده بود، که در اندازه‌هاي مختلف و شکسته بود. اين الواح در ۵۰ صندوق چوبي که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوايي و چند پيت نفتي، که در تخت جمشيد (پارسه، پرسپوليس) به پارافينِ مذاب آغشته شده بودند، از طريق بوشهر به آمريکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ايران انجام شد و در قرارداد و موافقت‌نامه طرفين نيز آمده بود که «ايران لوح‌هايي گلي را براي رمزگشايي و خواندن، به امانت به دانشگاه شيکاگو که مشغول کاوش تخت جمشيد (پارسه، پرسپوليس) بود، مي‌سپارد.»
تا کنون ۵ محموله از اين الواح به ايران بازگردانده شده است؛ ۱۷۹ قطعه در نخستين محموله ارسالي در سال ۱۳۲۷ به تهران رسيد. دومين محموله شامل ۳۷ هزار قطعه بود که در سال ۱۳۲۹ به ايران بازگردانده شد و در سال ۱۳۸۳ سومين محموله يعني ۳۰۰ قطعه لوح به ايران تحويل داده شد. سال ۱۳۹۸ چهارمين محموله از الواح که شامل ۱۷۸۰ قطعه لوح هخامنشي بود، با مجوز «اوفک» به ايران بازگشت و آخرين محموله به تعداد ۳۵۰۶ لوح هخامنشي در سال ۱۴۰۲ براساي همان مجوز اوفک به ايران استرداد شد. با اين حال، گفته شده است اعتبار مجوز اوفک (دفتر کنترل دارايي‌هاي خارجي آمريکا) در سال گذشته پايان يافته که ظاهرا براي تمديد آن اقدام شده است.
اما پرونده باز ديگر به قرآن سرقت‌شده از موزه پارس مربوط مي‌شود، که هر بار برگي از اين قرآن در يک حراجي شناسايي مي‌شود. آخرين بار در اسفندماه ۱۴۰۲ مرتضي کريمي‌نيا، پژوهشگر نسخه‌هاي خطي و قرآني، از حراج يک برگ ديگر از قرآن سرقت‌شده از موزۀ ملي پارس (شيراز) در لندن خبر داده بود.
قرآن خط کوفي در فروردين ۱۳۸۲ از موزه ملي پارس در شيراز سرقت شد. شناسايي ورق‌هاي آن به طور جداگانه در حراجي‌ها و موزه‌هاي مختلف در خارج از ايران، اين فرضيه را مطرح کرده که ورق‌هاي قرآن سرقتي، جدا و بعد از کشور خارج شده است. کريمي‌نيا، قرآن‌پژوه و مترجم و نسخه‌شناس مصاحف قرآن، حدود دو دهه پيگير اين قرآن مسروقه بوده و ورق‌هاي جداشدهٔ آن را تا کنون در موزه‌هاي لوور (پاريس)، لوور (ابوظبي)، متروپليتن (نيويورک) و موزۀ هنر اسلامي (دوحه) و همچنين حراجي‌هاي ساتبيز، کريستيز و بُنهامز شناسايي کرده است.
استرداد اين قرآن نيز با اعلام گزارشي به پليس اينترپل در دستور پيگيري است. مسئولان وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي پس از شناسايي ورق‌هايي از اين قرآن کوفي در حراجي کريستيز اعلام کردند که در مرحله اثبات مالکيت آن هستند تا پيگيري‌هاي حقوقي بعدي را انجام دهند، اما شناسايي برگ‌هاي ديگري از اين قرآن هر بار در يک حراجي، ظاهرا ماجراي استرداد آن را کمي پيچيده کرده است.
اما تابلو پرتره مظفرالدين‌شاه که خروج قاچاقي آن از کاخ گلستان و ايران در سال ۱۴۰۰ براي نخستين‌بار برملا شد، از جمله پرونده‌هايي است که درباره آن چندان اظهارنظري نشده است، اما جزو پرونده‌هاي استردادي درحال پيگيري وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي به شمار مي‌آيد.
بررسي‌ها و پرس‌وجوهاي ايسنا حاکي از اين است که ظاهرا کويت در همکاري با ايران براي استرداد اين تابلو است، اما روند حقوقي بازگشت آن به ايران با پيچيدگي‌هاي قوانين بين‌المللي استرداد همراه شده است.
ماجراي قاچاق تابلو پرتره مظفرالدين‌شاه اثر استاد کمال‌الملک زماني برملا شد، که در سال ۱۴۰۰ انتشار عکسي از کاخ گلستان و مطابقت آن با عکس‌هاي قديمي‌تر، جاي خالي اين تابلو را نشان مي‌داد. پس از بررسي اسناد کاخ گلستان تاييد شد که تابلو چهره مظفرالدين‌شاه در فاصله سال‌هاي ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱ خورشيدي از مجموعه کاخ خارج و بعدها به خارج از کشور قاچاق شده و به فروش رفته است. پرتره رنگ روغن مظفرالدين‌شاه قاجار با امضاي کمال‌الملک ـ نقاش شهير ايراني ـ سال ۲۰۰۰ ميلادي، در حراجي کريستيز بريتانيا به قيمت ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوندِ انگليس فروخته شد و بعدها در موزه‌اي در کويت شناسايي شد.
سواي اين پرونده‌ها که جزئيات آنها مشخص‌تر است، ايران استرداد شمار ديگري از آثار تاريخي متعلق به خود از کشورهاي ديگر، از جمله انگلستان و استراليا را نيز در دست دارد، پرونده‌هايي که برخي از آنها در شرف مختومه شدن هستند.