يازدهم آبان ۱۳۴۸؛ تولد برجي که نمي‌شد آن را بلندتر ساخت

به گزارش گالري آنلاين به نقل از هنر آنلاين اين‌ها را طراح و معمار برج آزادي مي‌گويد: " حد ارتفاع برج آزادي ۴۵ متر است؛ چون نزديک فرودگاه مهرآباد قرار گرفته و نمي‌شود بلندتر از اين ساخت. ولي من مي‌خواستم وقتي به بنا نزديک مي‌شويد به‌طرف بالا برويد، درحالي‌که بالا بردن بنا ممکن نبود. ما براي اين‌که مشکل ارتفاع را حل کنيم، يک سرازيري در ميدان به وجود آورديم. يعني شما از طرف فرودگاه که وارد ميدان مي‌شويد به شکل سرازير به برج نزديک مي‌شويد و مي‌رسيد به آن آب نماي دايره شکل و وقتي به بنا نزديک مي‌شويد، دوباره بالا مي‌آييد. زمين زير برج کاملاً صاف است. اين صافي و آن شيب ميدان وقتي به هم مي‌رسند، خط‌هاي قوسي جالبي را ايجاد مي‌کنند."

با اين حال، برج آزادي که روزگاري بام تهران هم بوده در حقيقت حکم برج ايفل پاريس و ميدان سان مارکو ونيزي‌ها را براي ما دارد. سالمندان و ميان‌سالان با تفريح و تفرج در اطراف و اکناف برج که آن زمان در نقاط انتهايي شهر واقع شده بود و جوان‌تر‌ها در گشت‌وگذارهاي سواره و تهران‌گردي‌هايشان به‌خوبي با اين برج ۴5 ساله آشنايي دارند.

حسين امانت مي‌گويد: "اين بنا به گذشته‌هاي درخشان تاريخ ايران نظر دارد؛ به دوراني که ايران در ادبيات، هنر، معماري، صنايع‌دستي، علوم مختلف و خيلي چيزهاي ديگر سرآمد بود. مي‌خواستم جمع‌بندي خودم از اين‌ها را در برج آزادي ارائه کنم تا اگر کسي از خارج مي‌آيد يا حتي مردم ايران بدانند که اين اثر به کجا و به کدام فرهنگ مربوط مي‌شود."

به گفته حسين امانت؛ نقوشي که در ميدان هست و باغچه‌ها و گل‌کاري‌ها را شکل مي‌دهد، از طرح داخلي گنبد مسجد شيخ لطف الله اصفهان الهام گرفته شده؛ منتها هندسه دايره گنبد تبديل به بيضي شده است. روابط لگاريتمي جالبي در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شيخ لطف‌الله هست که دانش عميق رياضي معماران ايران در دوره‌هاي گذشته را نشان مي‌دهد.

تاريخچه برج آزادي به سال ۱۳۴۵ خورشيدي برمي‌گردد. در اين سال طرح يک نماد شناسايي ايران ميان معماران ايراني به مسابقه گذاشته شد و در پايان طرح مهندس حسين امانت بيست‌وچهارساله و دانش‌آموخته دانشکده هنرهاي زيبا دانشگاه تهران برنده و براي ساخت برگزيده شد. عمليات ساخت برج آزادي در يازدهم آبان ۱۳۴۸ خورشيدي آغاز شد و پس از بيست‌وهشت ماه کار، در ۲۴ دي‌ماه ۱۳۵۰ با نام برج شهياد به بهره‌برداري رسيد.

چنان‌که معمار اين يادمان توصيف مي‌کند؛ در اين بنا، قوس اصلي وسط برج، نمادي از طاق کسري مربوط به دوره پيش از اسلام) دوره ساساني) است و قوس بالايي که يک قوس شکسته است از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ايران حرف مي‌زند. رسمي سازي هايي که بين اين دو قوس را پر مي‌کند، خيلي ايراني است و من آن را از گنبد مساجد ايران الهام گرفته‌ام. اساساً تکنيک گنبدسازي در ايران خيلي جالب است و شما در هر مسجدي که مي‌رويد، يک چيز تازه‌اي مي‌بينيد. در اين گنبدها که نشانه نبوغ ايراني است، معماران قديم از قاعده مربع بنا وارد دايره گنبد شده‌اند و اين کار را با کمک رسمي بندي‌ها و مقرنس کاري‌هاي بسيار زيبا انجام داده‌اند. در برج آزادي هم همين کار انجام شده. هندسه بنا يک هندسه مربع مستطيل است که از روي چهار پايه خود مي‌چرخد و ۱۶ ضلعي مي‌شود و بالاخره به‌صورت يک گنبد شکل مي‌گيرد. البته شما اين گنبد را از بيرون نمي‌بينيد، اما از داخل برج قابل مشاهده است.

امانت در خصوص ويژگي‌هاي اين بنا نيز مي‌گويد: "با توجه به سابقه کار در معماري قديم ايران و اينکه نظم هندسي اساس استوار شکل‌هاي ظاهري است، در نماي اصلي برج چهار مربع اصلي ۲۱ در ۲۱ متر اساس کار قرار گرفت به‌طوري‌که طاق اصلي در مربع مرکزي قرار دارد و امتداد پايه‌هاي بنا در امتداد قطر دو مربع جانبي در مرکز مربع چهارم استوار شده است. در اندازه‌هاي مهم بنا اندازه سه متر در افق و ارتفاع تکرار مي‌شود اين اندازه در استقرار حلقه‌هاي قطور بتني که داخل نگه‌دارنده‌ي پايه‌هاي چهارگانه بنا است نيز رعايت شده است. قوس‌هاي اصلي بنا همه از نوع قوس‌هاي مخروطي است که معادلات رياضي آن‌ها معين شده؛ اين معادلات امکان داده تا مقاطع متعدد از حجم در ارتفاعات مختلف توسط ماشين‌هاي حساب الکترونيک تهيه شود و ساختن سطوح پيچيده آسان گردد".

در حين اجراي طرح يادمان، از آنجايي که پي‌ها و پايه‌هاي طرح، فضاي زيادي را اشغال مي‌کرد، طراح تصميم گرفت تا از فضاهاي بين پي‌هاي اصلي، پايه‌ها و تونل ورودي آن به‌صورت يک موزه استفاده شود و سطوح بالاي تاق اصلي به‌صورت غرفه‌هاي نمايشي مورداستفاده قرار گيرد که دسترسي به آن‌ها با آسانسورهايي که در دو مرحله (به علت انحناي بنا) به بالا مي‌رسند، امکان‌پذير شود. فضاهاي داخلي با توجه به فکر اصلي طرح بنا که از هندسه معماري ايراني بهره گرفته است، شکل مي‌گيرد و از آنجا که استخوان‌بندي اصلي ساختمان با بتن مسلح است، ظاهر بتني استخوان‌بندي در سطوح داخل بنا کاملاً حفظ شده است.

حالا و در ۴۵ سالگي اين بنا، هرچند رقيب بلندقامت و سرسختي به نام "برج ميلاد" سربرآورده اما " آزادي" هنوز هم براي خودش پادشاهي مي‌کند و هنوز هم هستند رهگذراني که مي‌خواهند بدانند درون اين غول سفيد چه مي‌گذرد.

پیمایش به بالا