صنعت موزهداري در کشور در طول چند سال گذشته در حال رشد است، صنعتي که بعد از ايدههاي مشخصي که براي «کودک و موزه» داشت، ابن روزها قصد دارد سراغ «معلول و موزه» برود تا با ايجاد شاخصههاي مشخص در موزهها، راه را براي حضور معلولان در موزهها نيز باز کند.
به گزارش ايسنا، موزههاي برتر کشور در سال ۹۶، ۳۱ ارديبهشت امسال توسط کميته ملي موزههاي ايران و بعد از رأي حدود ۳۰ داورِ انتخاب شده از سوي ايکوم ايران انتخاب و معرفي شدند، داوراني که هر کدام از آنها ويژگيهاي مشخصي براي اعلام رأي داشتند، مانند کارشناسان موزهدار با افکار و آراي مختلف از نسلهاي مياني، موزهداران پژوهشي و فعالان سالهاي گذشتهي موزهاي.
داوري که به قول رئيس ايکوم ايران، سيد احمدمحيط طباطبايي يکي از جامعترين داوريهاي انجام شده به نسبت سالهاي گذشته بوده است. اما اعلام موزههاي برتر سازمان ميراثفرهنگي در سال ۹۶، علاوه بر برخي دلخوريها و حرف و حديثهاي سالانه براي علت انتخاب شدن يا نشدن برخي موزهها، امسال به نسبت سالهاي گذشته شاخصهها و معيارهاي متفاوتي را نيز همراه خود داشت، معيارهايي مانند توجه به حضور معلولان در موزهها و کودکان و نوجوانان.
آيين انتخاب موزه برتر، رقابت نيست، رفتار است
محيط طباطبايي در گفتوگو با ايسنا، با بيان اينکه در زمان اعلام فراخوان موزهاي اعلام شد که هر موزه براي معرفي خود درهر کدام از ۱۰ معيار مشخص شده، بايد آن را در پاورپوينتهاي پنج صفحهاي ارائه کرده و در فيلمي چند دقيقهاي نيز در مورد موزه توضيح دهد، ادامه ميدهد: با انجام اين کارها امسال پس از ۱۱ سال، ايکوم توانست در شاخصهاي مشخص شده به ۴۷ موزه تقديرنامه دهد که از اين تعداد ۳۰ مورد از شهرستانها انتخاب شده بودند.
او با بيان اينکه در انتخابهاي انجام شده مشخص شد که در کل موزهها از نظر کمي و کيفي با رشدِ عالي در طول يک سال گذشته مواجه بودهاند، اضافه ميکند: با اين وجود اين رشد در حوزهي غيردولتي نسبت به دولتي نمودِ بيشتري داشته است. اين اتفاق از نظر ما طبيعي است چون موزههاي بزرگ دولتي در تهراناند، اما موزههاي کوچکدولتي و خصوصي بيشتر در شهرستانها قرار دارند، بنابراين منطق چنين چيزي را حکم ميکند.
وي با اشاره به برخي اظهار نظرها مانند لزوم شرکت نکردن موزههايي مانند موزه ملي ايران يا موزه ملي ملک به واسطهي داشتن معيارهايي که سالانه ميتواند آنها را در اين آئين برتر معرفي کند، ميگويد: معتقدم بايد چنين موزههايي را نيز تقسيم بندي کرد و آنها را با همعرضِ خودشان سنجيد. بنابراين هميشه از همهي موزهها درخواست ميکنم تا سالانه در اين آئين شرکت کنند و آن را رقابت ندانند، بلکه برگزاري اين آئين يک نوع رفتار است.
لزوم برپايي نمايشگاههاي مشترک توسط موزههاي کشور
رييس ايکوم ايران با تاکيد بر اينکه اين کميته ملي در کشور امسال به برپايي نمايشگاههاي مشترک به نسبت برپايي نمايشگاههاي انفرادي تاکيد دارد، ادامه ميدهد: اين برايمان اهميت بيشتري دارد که چهار موزه بتوانند يک نمايشگاه مشترک بزنند تا يک موزه، نمايشگاهي انفرادي داير کند، اين اتفاقي است که آن را سنجيدهايم.
وي با بيان اينکه برگزاري ائين موزههاي برتر را يک سنجش موزهاي توسط موزههاي مشخص شده ميداند و ميافزايد: اين اقدام يک اشتراک کلي بود، آن براي ما مهم است که بين موزهها جا بيفتد که سنجش موزهها توسط خودشان رخ ميدهد، از سوي ديگر در گزارشهايي که به شوراي بينالمللي موزهها دادهايم اين کار را به عنوان دستاورد موزههاي برتر در کشور پذيرفتهاند، درست مانند استفاده ايران از طرح «شبِ سپيدِ موزها در اروپا» و در مقابل آن برگزار کردن آئين انتخاب موزههاي برتر در حالت کلي و با جزئيات کامل از سوي ايران، که ديگر موزههاي دنيا آن را الگو قرار دادهاند.
به گفتهي محيط طباطبايي با بيان اينکه ايکوم ايران آئين انتخاب موزههاي برتر را به عنوان يک تجربه ملي و نو و حتي در حد بوميسازي برگزار ميکند.
معيار توجه به معلولان در دستور کار موزههاي کشور
او با تاکيد بر اينکه از سال آينده در آئين انتخاب موزههاي برتر توجه به معيار "معلولان" حتما يک آيتم غيرقابل حذف است، ادامه ميدهد: از دو سال گذشته توجه به اين معياررا در موزهها دنبال کرديم، اما هنوز هيچ اتفاقِ جديدي در موزههاي کشور براي اين شاخصه رخ نداده است.
وي ادامه ميدهد: اين نيست که فقط يک تخته روي پلهها بگذارند و بگويند بحث توجه به معلولان نيز درست است، بايد ببينيم چقدر براي حضورِ نابيناها، ناشنواها يا يک اُتيسم در موزهها کمک کردهايم، موزههايي که مانند موزه صلح آن هم در سطحي خاص به اين قضيه پرداختهاند، معدود هستند.
موزه ملي ايران به نابينايان بروشور بريل خدمات ميدهد
او با اشاره به کمکهايي که يکي از مسئولان کتابخانهي حسينيه ارشاد در بخش نابينايان و ناشنوايان به ايکوم ايران کرده است، اضافه ميکند: متاسفانه ايکوم اعتباري ندارد که حتي يک پرينتر بريل داشته باشد وگرنه به صورت رايگان همه موزههاي کشور بروشور بريل از اطلاعات موزهاي در اختيار داشتند، هر چند تا کنون خوشبختانه اين اتفاق براي موزه ملي ايران رخ داده است.
به گفتهي وي؛ در اين شرايط موزه ملي ايران؛ يکي از نخستين موزههايي است که راهنماي بريل دارد، هر چند امکان همراه داشتن اين راهنما در خارج از موزه برايشان مهيا نيست، اما تا زماني که در موزه هستند نابينايان ميتوانند با در دست گيرفتن و لمس بروشور با آثار موجود در موزهي ملي ايران آشنا شوند.
رئيس ايکوم ايران يک پيشنهاد نيز براي موزههاي کشور دارد؛ او ميگويد: از موزهها خواستهايم تا با ساختِ ماکتِ آثار تاريخي به معلولان و نابينايان براي درک آنچيزي که در موزههاست کمک کنند.
او ادامه ميدهد: همهي موزهها نياز به ماکت و مولاژ آثار تاريخي دارند تا در مکاني مشخص در موزههايشان نمايش دهند و دارند معلولان بتوانند آنها را لمس کنند تا با هويت آثار تاريخي آشنا شوند.
وي با تاکيد بر اينکه در برنامههاي امسال ايکوم ايران اقداماتي از جمله درنظر گرفتن يک روز با عنوان روز «معلولان و موزه» مشخص و تلاش شد تا دستکم در نشستها نامهايي مانند انجمن معلولان، انجمن اسکيزوفرني و اوتيسم برده شود، موزه ملي ايران را يکي از معدود موزههاي کشور دانست که براي نابينايان اقدام به تهيه بروشور بريل کرده است.
او معتقد است:ديگر موزهها نيز بايد اين کار را انجام دهند، از جايي که به اين فکر کرديم شايد آنها هزينهي اين کار را نداشته باشند، تلاش کرديم تا اين مشکل را برطرف کنيم و در صحبتهاي انجام شده ترجمه آثار به بريل و تايپ آنها به صروت رايگان براي همهي موزهها انجام ميشود، تا فقط هزينهي تکثير اين کار را برعهده داشته باشند.
پيشنهاد ايکوم ايران براي استفاده از شاخص معلولان در موزهها
محيط طباطبايي همچنين با اشاره به فارغالتحصيلهايي که در طول سالهاي گذشته تا امروز از مدرسه باغچهبان فارغ التحصيل شده، اظهار ميکند: دستکم هر موزه ميتواند يک راهنماي ناشنوا در اختيار داشته باشد، حتي اگرامکان استخدام ندارد، کساني که تمايل دارند ميتوانند هزينهي استفاده از راهنما را پرداخت کند.
رئيس ايکوم ايران تاکيد ميکند: ايکوم ايران در روز معلول يک پيشنهاد رسمي به سازمان ميراث فرهنگي داد تا شاخص معلولان را در موزههاي جديد در دست ساخت بگنجاند و در فعاليتِ معرفي نيز وارد شود و از سال آينده به عنوان يک شاخص بومي در جهت موزههاي برتر مورد توجه قرار گيرد.
او با تاکيد بر اينکه در حال حاضر ۹ گروه معلول در کشور وجود دارد، اما فقط موزهي ملي ايران به معلولان بها ميدهد،ادامه ميدهد: از يک سو بايد به انواع موزها فکر کرد، موزههايي که در بناهاي تاريخي شکل گرفتهاند هميشه در تغيير ظاهر و کاربرد در اولويت هستند نبايد براي انها هر کاربرد و تغييري را در نظر گرفت.
وي با اشاره به اينکه در سالهاي گذشته موزهي فرش داراي سالن نابينايان بوده و حتي طرحهايي مانند نقش کاشان به صورت برجسته بافته ميشده تا نابينايان بتوانند آن را لمس کنند، ميگويد: تا جائي که ميدانم مدتي است اين سالن تعطيل شده است. اما بايد توجه داشت همهي معلولان معلول فيزيکي نيستند.
رئيس ايکوم ايران در ادامه به برنامهريزيهايي که براي برگزاري کارگاههاي آموزشي انجام شده، تاکيد ميکند: از دو سال گذشته به اين بحث توجه داشتهايم که چه کساني در موزههاي خود به اين بحث توجه ميکنند، يک سال نيز اين روند را چک کرديم، اما کسي قدمي در اين زمينه برنداشت، بنابراين سال گذشته اعلام کرديم بايد به اين بُعد نيز توجه شود اما باز هم اين اتفاق رخ نداد، بنابراين امسال قرار است توجه به حضور معلولان به عنوان يک شاخص مدنظر باشد، تا اين حد که دو کارگاه اموزشي يکي براي معلولان فيزيکي و ديگري براي معلولان ناتوانيهاي گوش و چشم برگزار شود، تا موزهها با تجربهي بهتري وارد شوند، حتي اگر شده موزهها براي پُزدادن هم که شده به اين سمت بروند.
تجربهاي متفاوت از يک موزه در ونيز
محيط طباطبايي در ادامه به تجربهي بازديد خود از بناي معروف کاخ جمهوري در ونيز اشاره ميکند که رفتار با اين بنا در قالب يک موزه چگونه بوده است.
او ميگويد: در اين بازديد ديدم براي معلولاني که نميتوانند از پلهها بالا بروند، هيچ بالابري درنظر گرفته نشده، سوال کردم که چرا وجود ندارد؟ گفتند به بنا لطمه وارد شدن به بنا اين کار انجام نميشود، چون بنا به عنوان يک اثر تاريخي در اولويت است، بنابراين کساني که در اين شرايط بودند در سالن همکف و به صورت مجازي فيلمي از همهي بخشهاي کاخ جمهوري ميديدند.
وي با بيان اينکه در ايران نيز در بناهايي مانند کاخ چهلستون با عاليقاپو امکان استفاده از بالا وجود ندارد، اما ميتوان با استفاده از تکنولوژي مانند "هولوگرام" براي گردشگراني که امکان بالا رفتن از بنا را ندارند با استفاده از نمايش هولوگرام، يک بازديد مجازي تعبيه کنيم.
تعداد بازديدکنندگان از موزهها بايد متناسب با بنا باشد
او با تاکيد بر وجود رويکرد در هر بنايي ادامه ميدهد: رويکرد در بناي تاريخي، ارزشهاي تاريخي بناست. تا جايي ميتوانيم از بناهاي تاريخي حتا به عنوان موزه استفاده کنيم که آسيب نبينند، قطعا چيزي که تا کنون در اين زمينه پيشنهاد کرده و پيگير آن بودهايم، موزه پذيري بناهاي تاريخي است. بايد به اين نکته توجه کرد که يک ساختمان تاريخي از نظر وجوه و ستون چقدر ميتواند موزه باشد، از سوي ديگر چند نفر در طول روز ميتوانند از اين بنا ديدن کنند که به آن آسيبي وارد نشود.
رئيس ايکوم ايران با تاکيد بر لزوم توجه به ورودِ تعدادِ گردشگران در موزهها ادامه ميدهد: به موزهها نيز اعلام کرديم که بايد به اين نکته توجه کنند. وقتي تصميم گرفته مي شود در روز صد نفر ميتوانند از عاليقاپو ديدن کنند، نفر ۱۰۱ بايد بداند که بازديد او فردا امکانپذير است و ناراحت نشود، در اين شرايط همه چيز درست ميشود.
محيط طباطبايي با تاکيد بر اهميت فرهنگسازي در موزهها ميگويد: اين اتفاق مهم است، بايد اين کار حتي براي مخاطب موزهاي نيز انجام شود، از امروز تا نوروز ۹۸ و روزجهاني موزه فرصت داريم تا بارگذاري در موزهها را کاهش دهيم. بايد با افراد، گروهها و تورگايدها، راهنماها و مسئولان صحبت کنيم و اين فرهنگسازي را انجام دهيم.
او معتقد است: بايد براي يکسري از بناها ظرفيتِ بازديد گذاشت، به عنوان مثال يک بنا را از بازديدهاي دانشآموزي حذف کرد، اين کار را قبلا انجام دادهايم، در سال ۸۳ صاحبقرانيه ظرفيت خاصي داشت و عاليقاپو را از گروه برخي بازديدها حذف کرده بوديم، چون بنا ظرفيت نداشت.
بايد تکانهاي منارجنبان را کم کرد
وي با تاکيد بر اينکه بايد در موزهها نقطه تعادل برقرار شود، تعادلي که در آن هم بنا معرفي شود و به آن آسيبي وارد نشود، ادامه ميدهد: در شهري مانند "ونيز" با وجود اين همه گردشگر اجازه ورود هر کسي داده نميشود. اين اتفاق بايد در بنايي مانند "منارجنبان" مورد توجه قرار گيرد.
او ميگويد: منارجنبان نبايد در روز بيشتر از دو بار تکان داده شود. احترام به اين بنا مهم است، افراد بايد به آن احترام بگذارند. حتي شخصيتي که آنجا خوابيده، ارزش دارد. بايد مردم جمع شوند و در يک زمان خاص اين بنا حرکت داده شود، نه اينکه براي يک نفر اين کار را انجام دهند.
درامد همه موزهها بايد به انها بازگردانده شود
رييس ايکوم ايران با اشاره به مصوبه بازگشت درامد موزهها به آنها اظهار ميکند: بايد تمام درآمد موزهها اختصاصي باشد. بايد اين کار براي همه موزهها اتفاق بيفتد. درآمد براي موزههايي مانند آبگينه بسيار اهميت دارد، به جاي اينکه مدتها منتظر بودجهي اصلي باشد با درآمد خود ميتواند دستکم برخي کارهاي روتين مانند تعويض لامپ موزه را انجام دهد.
محيط طباطبايي ميگويد: به همين دليل است که موزههاي خصوصي وضعيت خوبي دارند، آنها مشکل درآمد را ندارند، چون درآمد براي خود آنهاست. اما اين مشکل براي موزههاي دولتي همچنان وجود دارد.
او با اشاره به حذف طرح اختصاصي شدن درآمد از سال ۸۳، به دنبال حذف معاونت معرفي سازمان ميراث فرهنگي ادامه ميدهد: سال ۴۴ مجلس وقت مصوب کرد که درامد موزهها به انها بازگردانده شود، تا سال ۸۳ و در زمان ادغام سازمان که اين کار لغو شد.
وي با اشاره به دوران قبل از سال ۸۳، ميگويد: زماني که در معاونت معرفي سازمان ميراث فرهنگي بودم، بخشي از درامد موزههايي مانند تختجمشيد به موزههايي که درآمد نداشتند، پرداخت ميشد، مثلا همه درآمد تختجشميد به او اختصاص پيدا نمي کرد، بلکه بخشي از آن را در اختيار قلعه والي قرار ميداديم که درامدي نداشت.
او اضافه ميکند: در ان دوره، تامين اعتبار برگزاري روز جهاني موزه از محل درآمد موزهها انجام ميشد، آن اعتبار آن قدر زياد بود که کتاب و بروشور زيادي چاپ ميشد.
اعتبار لوور تهران را به موزههاي نيازمند بدهيد
رييس ايکوم ايران در ادامه يک پيشنهاد دارد، او ميگويد: در اين شرايط خوب ميشود اگر اعتباري که از محل فروش بليت براي اثار «لوور در تهران» به دست آمده در صورتي که موزهي ملي ايران با توجه به مصوبهي جديد به ان نياز ندارد، اين اعتبار به موزههاي ديگري که درامدي ندارند داده شود.
وضعيت موزههاي تهران از ديد رئيس ايکوم ايران
محيط طباطبايي در ادامه به بررسي وضعيت برخي موزههاي قرار گرفته در پايتخت ميپردازد و ميگويد: موزه آبگينه و سفالينههاي ايران نسبت به ديگر موزهها وضعيت بهتري دارد. موزه فرش افت درآمد پيدا کرده و از سوي ديگر متاسفانه موزه رضاعباسي خارج از تورهاي بازديد قرارگرفته است، گويا براي تورها صرف نميکند که به اين موزه بروند.
او ادامه ميدهد: اين در حالي است که اگر کسي بپرسد در يک مدت زمان دو ساعته چطور ميتوان با تهران آشنا شد، بهترين پيشنهاد من قطعا موزه رضاعباسي است. چون تنها موزهاي است که در دوساعت ميتوان تاريخ ايران را به طور کامل ديد، در واقع آن تنها موزه تخصصي تاريخ هنر ايران است.
رئيس ايکوم ايران موزه پذيري ساختمان از نظر بازديد و حفاظت را يکي از مهمترين اصلها و اولويت در ميراث فرهنگي ميداند و ادامه ميدهد: در اين اصل بايد به بحث معلولان نيز اهميت داده شود.
کودک و موزه پنج سال از معلول و موزه جلوتر است
او در ادامه به انتخاب يک روز در هفته ميراث فرهنگي با عنوان روز «کودک و موزه» اشاره ميکند و ميگويد: در اين روز بازنگري از وضعيت موزهها انجام شد، خوشبختانه حجم کارهايي که تا کنون براي موضوع کودک و موزه انجام شده اصلا با گذشته قابل مقايسه نيست.
او تاکيد ميکند: رفتارها در طول پنج سالِ موزهاي بسيار متفاوت شده است، به اندازهاي که حتي بخش خصوصي موزه عروسک ايجاد ميکند.
وي اختصاص اعتبار، تهيهي بروشور و معرفي فضاي کودک و ويترينهاي مناسب براي استفادهي کودکان را از ديگر اقداماتي ميداند که براي ايجاد فضاي مناسب کودک در موزهها تعبيه شدهاند.
او با اين اظهار اميدواري که تا پنج سال آينده بتوانيم در مورد موزهها و معلولان نيز به اين اطمينان صحبت کنيم، ادامه ميدهد: مدير موزه بايد از ظرفيتها براي ارتقاي سطح معرفي مجموعه خود بتواند استفاده کند و ساختار موزهها بايد مستقل شود به گونهاي که مدير موزه حرف آخر را بزند.
گالريها و تاثير آنها در ايجاد فرهنگ موزهاي
او در ادامه به نقش گالريها و تاثير انها در فضاهاي موزههاي اشاره ميکند.
وي تاکيد ميکند: گالريها و موزهها و کنار ان ايکوم، جنس متفاوتي با يکديگر دارندف اما گالري يک رويکرد مکمل نيز دارد و به عنوان يک بخش فرهنگي که آثار فرهنگي تاريخي را به نمايش ميگذارد، بسيار اهميت دارد، بنابراين بايد در کنترل ميراث فرهنگي و وزارت ارشاد باشد.
محيط طباطبايي با اشاره به طرح "شب سپيد موزهها" در دنيا که ايران نيز از آن طرح الگو گرفته است، ادامه ميدهد: ايکوم جهاني در طرحي مانند شب سپيد، چنين پيشنهادي را به گالري داده که دستکم يک روز در سال گالري فروشي نداشته باشد و بازديد خود را رايگان کند.
او ميافزايد: هر چند بسياري از گالريهاي کشور اين کار را انجام ميدهند. چنين رفتاي را ميتوان يک رفتار فرهنگي ناميد که در بسياري از مواقع با شعار و رويکرد موزهاي ميتوان آن کار را انجام داد.
رئيس ايکوم ايران با تاکيد بر لزوم تشويق گالريها در کشور براي انجام اين کار ادامه ميدهد: هر چند تلاشهايي شد تا امسال يکسري نمايشگاه در گالريها تعريف شود، اما سال ديگر اميدواريم اين اتفاق رسما رخ دهد و يک روز در سال همهي اين کارها فقط جنبهي معرفي داشته باشند و از سوي ديگر معرفي ساختار خود را داشته باشد.
به اعتقاد او بايد چنين حرکتهاي فرهنگي در تهران رخ دهد.
منبع: سميه ايمانيان – ايسنا