مواد فرهنگي از جمله سفال هايي از دوره ساساني، قرون اوليه اسلامي تا دوره سلجوقي در محوطه تاريخي گزک راين کرمان به دست آمد.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از روابط عمومي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، يدالله حيدري بابا کمال، سرپرست گمانه زني براي تعيين عرصه و پيشنهاد حريم محوطه قديم گزک راين،استان کرمان امروز يکشنبه با اعلام اين خبر گفت: مطالعات محوطه ها و شهرهاي صدر اسلام، مي تواند نقش مهمي در شناسايي چگونگي استقرارها و تعامل آنها در قرون نخستين اسلامي با دوره ساساني داشته باشد و محوطه قديم گزک يکي از اين محوطه ها است که با انجام کاوش هاي باستان شناسي در آن، مي توان به ابهامات زيادي درباره محوطه هاي صدر اسلام در منطقه جنوب شرق را پاسخ داد.
حيدري گفت: به جز اشارات بسيار اندکي که در برخي از متون به نام اين محوطه شده، تاکنون هيچ مستنداتي اعم از کاوش يا طرح مطالعاتي و پژوهشي در خصوص اين محوطه ثبت نشده است.
او با اشاره به مستندات، اين محوطه تاريخي را متعلق به اواخر ساساني و اوايل دوره اسلام تا سلجوقي دانست و گفت: با توجه به رونق راه ارتباطي کرمان ـ بلوچستان و کرمان ـ هرمز در دوران سلاجقه و قراختاييان، احتمالاً يکي از ادوار اوج و گسترش اين محوطه در همين زمان بوده است.
سرپرست گمانه زني براي تعيين عرصه و حريم محوطه قديم گزک راين گفت: همچنين وجود داده هاي سفالي و معماري پراکنده در سطح محوطه حاکي از تعلق اين محوطه به فرهنگ دوره ساساني، قرون نخستين اسلامي تا قرون مياني است.
او افزود: وجود داده هاي فرهنگي مرتبط با اين محوطه که بي شک مي تواند ارتباط اين محوطه با ساير محوطه هاي قرون نخستين و مياني اسلامي در منطقه جنوب شرق را روشن کند، يکي از ضرورت هاي مطالعه و ثبت اين محوطه مهم صدر اسلام است.
حيدري گفت: بر اساس مطالعات زيست محيطي شهرستان راين و محوطه قديم گزک، وجود دشت حاصلخيزي که محوطه راين در آن واقع شده حاکي از استقرار اين محوطه در دشت ميان کوهي است.
به گفته اين باستان شناس، استقرار هاي باستاني در دشت هاي ميان کوهي به علت شکل گيري بر روي مخروطه افکنه ها، همواره از قابليت ها و پتانسيل هاي بالايي براي تمرکز سکونتگاه هاي انساني دارا هستند، اين عامل به همراه هواي مطلوب و آب کافي باعث سکونت در اين ناحيه از دوران تاريخي تا قرون مياني اسلامي شده است.
کانال هاي سنگي از جنس تراورتن
وي وجود چشمه هاي آب گرم در سطح محوطه از گذشته هاي دور را باعث ايجاد کانال هاي سنگي از جنس تراوتن دانست.
حيدري با اشاره به گسترده شدن اين کانال ها در بخش شمالي محوطه و در غرب روستاي کنوني گزک که در مسير آب بوجود آمده اند، گفت: وجود مکاني شبيه به استخرِ آب يا آب بند براي جمع شدن آب در پشت آن، موجب استفاده بهينه از آب براي کشاورزي و انتقال بهتر آن شده است.
او با اشاره به استفاده از اين کانال هاي سنگي تا امروز، اهميت شهر راين و شهر قديم گزک را بيشتر به علت قرارگيري اين منطقه در مسير راه هاي ارتباطي دانست و گفت: قرارگيري منطقه کرمان در يکي از چهارراه هاي ارتباطي (شمال به جنوب و شرق و غرب) باعث شده اين منطقه هميشه به عنوان يکي از کانونهاي سياسي، تجاري و نظامي جنوب شرق ايران مطرح باشد.
سرپرست گمانه زني براي تعيين عرصه و حريم محوطه قديم گزک راين، راه بزرگ و کارواني که از سيرجان به سمت خاور تا مکران ادامه مي-يافت را مهمترين راه جنوب و جنوب شرقي کشور دانست و افزود: بر سر اين مسير، شهرهايي واقع بود که اکنون از برخي از آنها اثري نيست؛ اما برخي ديگر هنوز به حيات خود ادامه مي دهند.
وي با اشاره به عبور اين راه از راين و امتداد ان از راه دارزين و بم و نرماشير به فهرج در حاشيه کوير و سپس سيستان گفت: اهميت تجاري، سياسي و نظامي اين راه، از يک سو سبب گسترش راين و از سوي ديگر باعث شکل گيري استحکامات دفاعي و نظامي و بازسازي پي در پي آن در دوران اسلامي شده است به گونه اي که بقاياي معماري برجاي مانده تا چند دهه اخير در محوطه قديم گزک، حاکي از اهميت ارتباطي و استراتژيک آن از ديرباز تاکنون بوده است.
نگاهي به سوابق پژوهشي در محوطه گزک
حيدري با اشاره به اين نکته که تاکنون هيچ گونه فعاليت ميداني اعم از بررسي، گمانه زني و يا کاوش باستان شناسي در محوطه گزک راين صورت نگرفته است، گفت: تنها طرح پژوهشي در اين زمينه «گمانه زني به منظور تعيين عرصه و پيشنهاد حريم محوطه قديم گزک» بود که امسل انجام شد.
او تاکيد کرد: انجام پژوهش هاي گمانه زني به منظور تعيين عرصه و پيشنهاد حريم محوطه-هاي باستاني مي تواند نقش مهمي در حفظ و نگهداري محوطه ها از آسيب هاي احتمالي و ساخت و سازهاي غير مجاز داشته باشد.
سرپرست گمانه زني براي تعيين عرصه و پيشنهادحريم محوطه قديم گزک راين افزود: با انجام اين فعاليت ها، مي توان در مورد وضعيت فرهنگي محوطه ها ابراز عقيده کرده و با توجه به نتايج به دست آمده از آن، در مورد برنامه ريزي هاي آتي تصميم گيري کرد.
به گفته اين باستان شناس، نتايج گمانه زني نشان مي دهد که عرصۀ تپه به شکل بيضي و از منتهي اليه غرب روستاي ده ملک در سمت شرق، مدرسه روستا در سمت جنوب، تقاطع دو قنات روستا در سمت شمال و دامنه کوه در سمت غرب گسترش يافته است.
او با اشاره به وجود مواد فرهنگي از قبيل قطعات مختلف سفال به همراه لايه-هاي فرهنگي در 13 گمانه از 25 گمانۀ آزمايشي گفت: اين 13 گمانه نقش مؤثري در تعيين عرصه و حرايم محوطه داشته است.
حيدري گفت: از نظر گاهنگاري سفال هاي بدست آمده از 13 ترانشه از مجموع 25 ترانشه آزمايشي، مربوط به دوره ساساني، قرون اوليه اسلامي تا دوره سلجوقي بوده است.
سفال هايي با رنگ هاي گوناگون
او افزود:اين سفال ها عموماً در طيفي از رنگ هاي نخودي، آجري، لعابدار قرون اوليه، با نقش کنده اعم از اسگرافياتو يا نقوش ساده هندسي بر روي بدنه سفال بوده اند.
به گفته وي، علاوه بر تکنيک اسگرافياتو، سفالينه هاي با تکنيک قالبزده، استامپي، نقش افزوده، نقاشي زير لعاب و نقاشي بر روي بدنه سفال مربوط به قرون اوليه اسلامي نيز در ميان مجموعه سفال هاي اين دوره قابل توجه است.
سرپرست گمانه زني براي تعيين عرصه و پيشنهاد حريم محوطه قديم گزک راين افزود: اين نوع سفالينه ها تکنيک رايج سفالينه هاي قرون اوليه و مياني در ساير نقاط ايران بوده اند که در اين منطقه از کرمان نيز رايج شده اند؛ به عبارتي استفاده از سنت محلي سفالگري در شهر قديم گزک چندان مورد توجه نبوده است.
کشاورزي عامل تخريب آثار معماري محوطه
حيدري اظهار داشت: برخلاف سفالينه هاي بدست آمده از گمانه هاي آزمايشي، آثار معماري بدست آمده از داخل گمانه هاي آزمايش بسيار ناچيز بوده و به عبارتي به علت شخم زمين هاي کشاورزي و تسطيح آن ها، هيچ گونه آثار معماري پا برجا و سالمي بر پهنه دشت قابل مشاهده نيست.
او با استناد به گفته هاي اهالي گفت: برخي از اين آثار تا يکي دو دهه اخير پابرجا بوده اند، که براي تبديل به زمين هاي کشاورزي تسطيح شد و از بين رفته اند.
او افزود: اگرچه داده هاي سفالي و فرهنگي بدست آمده محوطه قديم گزک، اين شهر را در رديف شهرهاي بسيار با عظمت و باشکوه در دوره ساساني و مخصوصاً قرون اوليه اسلامي تا دوره سلجوقي منطقه جنوب شرق قرار نمي-دهد، با اين حال قرارگيري در مسير ارتباطي شهر راين اهميت اين منطقه را دوچندان کرده و اندک اشارات متون تاريخي و داده هاي فرهنگي به دست آمده از کاوش گمانه هاي آزمايشي، از اهميت اين شهر در قرون اوليه اسلامي تا قرون مياني حکايت مي کند.
به گفته اين باستان شناس، وجود نقشه هاي عرصه و حريم محوطه هاي تاريخي، امکان مديريت و برنامه ريزي روستايي و شهري شايسته تر را فراهم مي کند.
او افزود: به عنوان نمونه، در تدوين طرح هاي هادي روستاهايي که عموماً در نزديکي محوطه هاي تاريخي واقع هستند، توجه به مسأله ميراث فرهنگي و محوطه هاي تاريخي، به تدوين طرح هاي هادي علمي تر و دقيق تر ياري مي رساند.
ضرورت کاوش هاي باستان شناسي
حيدري با توجه به تعرض وسيع روستاييان و کشاورزان به محوطه تاريخي گزک راين و تخريب بخشهايي از محوطه انجام کاوش هاي علمي باستان-شناسي براي جلوگيري از تداوم تخريب و آسيب هاي انساني در اين محوطه را ضروري دانست.
حيدري در ادامه گفت: محوطه قديم گزک در اثر فعاليت هاي مستمر کشاورزي فاقد اثر پابرجا و مشخصي بر سطح خود بوده و توسط کشاورزان و عوامل انساني کاملاً تسطيح و از بين رفته است.
او افزود: با توجه به اينکه بيشتر کشت هاي انجام شده در سطح محوطه از نوع آبي است، هر ساله شخم عميق و آبياري مداوم باعث تخريب اين محوطه صدر اسلام شده، همچنين ساخت و سازهاي روستا در سمت غربي آن باعث تخريب بيشتر محوطه شده است.
وي در پايان تاکيد کرد: با اين حال و با توجه به پراکنش قطعات سفال مربوط به اواخر ساساني، صدر اسلام تا دوره سلجوقي بر سطح محوطه، توالي دوره هاي تاريخي بر سطح آن مشهود بوده و ضرورت تعيين عرصه و گمانه زني در آن کاملاً ضروري به نظر مي رسيد.
مجوز گمانه زني براي تعيين عرصه و پيشنهاد حريم محوطه قديم گزک راين توسط رياست پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري صادر شده است.