آیدین مهدیزاده، مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با تأکید بر اینکه «روح انتقاد در DNA هنر است» از ضرورت اعتماد به هنرمندان و گسترش گفتوگوی انتقادی در فضای فرهنگی سخن گفت.
به گزارش گالری آنلاین به نقل از روابط عمومی دفتر هنرهای تجسمی، در سالهای اخیر، هنرمندان هنرهای تجسمی ایران در فضایی از تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی فعالیت کردهاند که نیازمند رهبری تازه و نگاه تحولی است. دفتر هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به عنوان یکی از مهمترین نهادهای متولی این حوزه، مسئولیت هدایت و توسعه جریانهای هنری، حمایت از هنرمندان و ترویج آثار هنری در سطح ملی و بینالمللی را بر عهده دارد.در این زمینه، حضور مدیران جوان و میانسال که خود با فضای واقعی هنرمندان و چالشهای عرصه هنری آشنا هستند، میتواند نقطه عطفی در تغییر رويهها باشد. آیدین مهدیزاده، مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی، از جمله این مدیران است که در چند ماه گذشته با رویکردی مبتنی بر گفتوگو و تعامل گسترده با هنرمندان، تلاش کرده است تا تحرکی تازه در فضای هنرهای تجسمی ایران ایجاد کند. رویکرد او مبتنی بر شفافیت، مشارکت فعال هنرمندان و بازگشت جریانهای بینالمللی هنرهای تجسمی به جایگاه اصلی خود است.یکی از مهمترین نمونههای این تلاش، بازگشت دوازدهمین دوسالانه بینالمللی کاریکاتور تهران است؛ رویدادی که پس از هشت سال وقفه برگزار میشود و طیف وسیعی از هنرمندان پیشکسوت و جوان را گرد هم آورده است. این دوسالانه، علاوه بر اهمیت هنری و فرهنگی، نقشی کلیدی در بازتعریف جایگاه ایران در عرصه بینالمللی کاریکاتور دارد و نشاندهنده عزم دفتر هنرهای تجسمی برای احیای جریانهای خلاق و دموکراتیک هنری است. در واقع، این رویداد نه تنها فرصتی برای نمایش آثار کاریکاتوریستها بلکه بستری برای گفتوگوی هنری، انتقال تجربیات و آموزش نسل جدید به شمار میرود.
حضور طیف متنوع هنرمندان در این دوره از دوسالانه، از جمله نکات برجستهای است که مهدیزاده به آن تأکید دارد. به گفته او، هنر باید متعلق به همه مردم باشد و نباید به گروه یا جریان خاصی محدود شود. این فلسفه، اساس انتخاب دبیر دوسالانه و نحوه برنامهریزی جلسات شورای سیاستگذاری را شکل داده است. تعامل دموکراتیک میان هنرمندان و توجه به صیانت از حقوق و دیدگاههای همه شرکتکنندگان، از ویژگیهای متمایز این دوره است.
علاوه بر این، دفتر هنرهای تجسمی امسال به دنبال مشارکت بینسازمانی است و نقش خانه کاریکاتور، سازمان فرهنگیـهنری شهرداری و نهادهای خصوصی و حامی را پررنگتر کرده است. چنین رویکردی نه تنها منابع مالی و عملیاتی دوسالانه را تقویت میکند، بلکه مسیر تبدیل این رویداد به یک جریان ملی و پایدار هنری را هموار میسازد. این حرکت نشاندهنده تفکری است که هنر را نه به عنوان فعالیتی محدود و مقطعی، بلکه به عنوان زیربنای فرهنگی و عرصهای برای توسعه گفتوگوی اجتماعی و بینالمللی میبیند.چالشهای اقتصادی، از جمله نوسانات ارز و محدودیتهای بودجه، همواره یکی از موانع حضور جهانی هنرمندان ایرانی بوده است. با این حال، مهدیزاده معتقد است علاقهمندی و پایمردی هنرمندان میتواند این محدودیتها را پشت سر بگذارد. حفظ و حتی ارتقای سطح جوایز دوسالانه، دعوت از داوران بینالمللی، برگزاری کارگاههای آموزشی و تعامل با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، از جمله برنامههایی است که دفتر هنرهای تجسمی برای تقویت جایگاه بینالمللی دوسالانه در نظر گرفته است.
نکته مهم دیگر در رویکرد مدیریت مهدیزاده، باور به توان و استقلال هنرمندان است. او تأکید دارد که هنر باید مستقل و حرفهای پیش رود و نقش دولت در این حوزه، صرفاً ایجاد زیرساختها و مشاوره است. این دیدگاه، نشاندهنده تغییر رویکرد از تصدیگری مستقیم به هدایت و تسهیل فعالیتهای هنری است و با هدف ایجاد فضای اعتماد متقابل میان دولت و هنرمندان طراحی شده است.همچنین، روح انتقاد و نقد اجتماعی که در کاریکاتور و هنرهای تجسمی ریشه دارد، محور دیگری است که دفتر هنرهای تجسمی به آن توجه ویژه دارد. مهدیزاده معتقد است انتقاد، ذات هنر است و باید بهگونهای هدایت شود که ضمن حفظ آزادی هنری، پیامدهای اجتماعی مثبت داشته باشد و زمینهساز امید و تعهد هنرمند به جامعه باشد.در این مسیر، توسعه هنر با اصلاح نگاه اقتصادی و تقویت دیپلماسی فرهنگی، کلید موفقیت دفتر هنرهای تجسمی در دوره جدید خواهد بود. حمایت از هنرمندان، فراهم کردن بستر حضور در عرصه جهانی و بازتعریف جایگاه هنر در جامعه، از جمله اهدافی است که دفتر در برنامههای کوتاهمدت و بلندمدت خود دنبال میکند. این مقدمه، دریچهای است به گفتوگوی تفصیلی با آیدین مهدیزاده، جایی که او به تشریح رویکردها، برنامهها و چشمانداز هنرهای تجسمی در ایران و جهان میپردازد.این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
هنر متعلق به همه مردم است، نه طیفهای جدا از همفارس: نشست شورای سیاستگذاری دوازدهمین دوسالانه کاریکاتور تهران با حضور طیف گستردهای از هنرمندان برگزار شد؛ از پیشکسوتان تا نسل جدید. هدف شما از این ترکیب متنوع چه بود؟مهدیزاده: دوستان زحمت بسیاری کشیدند تا پس از سالها کاریکاتوریستها دور هم جمع شوند. ما هنر را طیفی نمیبینیم؛ هنر زبانی مردمی و متعلق به همه است، نه گروهی خاص. نباید با نگاه تفکیکی به هنرمندان برخورد کرد.هنر کاریکاتور، هنری تیز و انتقادی است؛ تیغ نقد جزئی از ذات آن است. هنرمندان در این حوزه شفافتر سخن میگویند و با جسارت بیشتری نقد میکنند. با این حال، در نشست اخیر شاهد سعهصدر و صداقت بودیم. جلسهای سهساعته با گفتوگوهای صمیمانه و سازنده برگزار شد که برای من بسیار لذتبخش بود. همه امیدوارند روزهای خوب کاریکاتور بازگردد و گفتمان جهانی این هنر که زمانی در اختیار ایران بود، دوباره احیا شود.
انتخاب دبیر با رأیگیری دموکراتیکفارس: رویکرد دوازدهمین دوسالانه کاریکاتور تهران چیست؟مهدیزاده: این دوره تفاوتی اساسی با گذشته ندارد. دوسالانه کاریکاتور یکی از موفقترین دوسالانههای بینالمللی ایران است؛ رویدادی پنجستاره در سطح جهانی که جوایز ارزشمند و معتبری داشته و مورد استقبال بیش از صد کشور قرار گرفته است.از سال ۲۰۱۷ این دوسالانه متوقف مانده بود و اکنون پس از هشت سال، دوباره در حال احیاست. در نشست شورای سیاستگذاری، دبیر دوسالانه با رأیگیری دموکراتیک انتخاب شد. در چند مرحله رأیگیری، آقای شجاعیطباطبایی بهعنوان دبیر برگزیده شدند و مقرر شد از مصوبات شورا صیانت کنند تا این دوره بدون وقفه و آسیب برگزار شود.
مشارکت بینسازمانی و احیای خانه کاریکاتوربه گفته مهدیزاده، یکی از ویژگیهای کمنظیر این دوره، مشارکت میانسازمانی است: «در گذشته هزینهها را اداره کل هنرهای تجسمی تقبل میکرد و خانه کاریکاتور مجری بود. اما امسال سازمان فرهنگیـهنری شهرداری تهران را بهعنوان شریک استراتژیک دعوت کردهایم. همچنین احیای خانه کاریکاتور از اهداف مهم دوسالانه است. امیدواریم سازمانهایی مانند حوزه هنری و حتی نهادهای خصوصی و شرکتهای حامی فرهنگی نیز در کنار این رویداد قرار گیرند تا دوسالانه به یک جریان ملی تبدیل شود.»
تداوم حضور جهانی با وجود چالشهای اقتصادیفارس: با توجه به وقفه هشتساله، چه برنامهای برای ارتقای سطح بینالمللی دوسالانه دارید؟مهدیزاده: ما از چهرههای سرشناس و دارای ارتباطات بینالمللی دعوت کردهایم تا ظرفیت جهانی دوسالانه تقویت شود. جدیترین چالش، تفاوت ارزش ریال با ارزهای خارجی است که میتواند مانع تعاملات بینالمللی شود؛ اما ایمان داریم روحیه همکاری و علاقهمندی هنرمندان این مانع را پشت سر میگذارد.جوایز دوسالانه نقش مهمی در جذب هنرمندان جهانی دارد. قصد داریم جوایز را در سطح گذشته حفظ کنیم و حتی در صورت امکان افزایش دهیم، هرچند هزینهبر است. همچنین در نظر داریم داوران سرشناس بینالمللی را بهصورت حضوری دعوت کنیم تا در حاشیه دوسالانه کارگاههای آموزشی برگزار کنند.از ابتدای کار نیز با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رایزنی داشتهایم و تلاش میکنیم در بخش بینالملل هیچ کاستی نداشته باشیم. فراخوان و داوری قطعاً در سطح بینالمللی انجام خواهد شد.
هنر نباید در انحصار گروهی خاص باشدفارس: برخی برگزاری این نشست را نشانه بازگشت گفتوگو و همگرایی میان کاریکاتوریستها دانستند. آیا این رویکرد در دیگر حوزههای تجسمی هم ادامه خواهد داشت؟مهدیزاده: هنر چیزی نیست که در اختیار گروه خاصی باشد. دفتر هنرهای تجسمی وظیفه دارد با همه طیفهای هنری گفتوگو کند. همین نگاه را در جشنواره هنرهای تجسمی فجر هم خواهیم داشت. شورای هنری این جشنواره متشکل از نمایندگان طیفهای مختلف جامعه هنری است، زیرا جشنواره متعلق به همه است. هیچ گروهی بر دیگری برتری ندارد؛ همه دغدغه ایران را دارند و با عشق در صحنهاند.
مدیریت فرهنگی باید از تصدیگری فاصله بگیردفارس: شما از نسل جدید مدیران هنری هستید؛ چه ویژگی باید در مدیریت فرهنگی امروز برجستهتر شود؟مهدیزاده: واقعیت این است که امروز مردم و بخش خصوصی جلوتر از دولت حرکت میکنند و توان برقراری ارتباطات بینالمللی را دارند. نقش دولت دیگر تصدیگری نیست، بلکه بسترسازی و مشورت است.مدیران فرهنگی باید موانع را از سر راه بردارند و مشاور دلسوز هنرمندان باشند، نه تصمیمگیرنده به جای آنان. البته در برخی حوزهها مانند دیپلماسی فرهنگی و معرفی هنر انقلاب اسلامی به جهان، هنوز جای کار داریم و حضور دولت ضروری است
روح انتقاد در ذات هنر نهفته استفارس: هنر کاریکاتور همواره با نقد اجتماعی و سیاسی پیوند خورده است. مرز میان آزادی هنری و خط قرمز فرهنگی کجاست؟مهدیزاده: روح انتقاد در DNA هنر نهفته است. اگر هنرمند تنها بازتابدهنده عین واقعیت باشد، کار هنری نکرده است. آنچه هنر را معنا میکند، ویرایشی است که هنرمند بر واقعیت اعمال میکند؛ یعنی برجستهسازی نقاط مثبت و حذف زواید.ما باید بپذیریم که روحیه انتقاد، ذات هنر است، نه ارزش افزوده آن. در عین حال، هنرمند نیز باید جایگاه اجتماعی خود را بشناسد. اگر نقدی میکند، باید در قالب گفتوگویی انتقادی و نه خصمانه باشد.هنرمند متعهد کسی است که ضمن بیان نقد، مراقب تأثیر اجتماعی آن هم باشد. به تعبیر امام خمینی(ره)، «هنر دمیدن روح تعهد در کالبد بشریت است». اگر این نگاه را بپذیریم، هنر نه مایه ناامیدی بلکه عامل امید و رشد خواهد بود.
اعتماد متقابل میان دولت و هنرمندانمهدیزاده تأکید کرد: «ما باید به هنرمندان اعتماد کنیم و هنرمندان نیز مرز خود را بشناسند. اگر دولت به هنرمند بیاعتماد باشد یا هنرمند خود را جدا از دولت ببیند، زمینه سوءاستفاده دشمن فراهم میشود. گفتوگو، بهترین راهِ اعتمادسازی است.»
توسعه هنر با اصلاح نگاه اقتصادی و تقویت دیپلماسی فرهنگیفارس: در پایان، چشمانداز دفتر هنرهای تجسمی را در دوره جدید چگونه میبینید؟مهدیزاده: هدف اصلی ما توسعه هنر است، هرچند در دورههای مختلف معنای آن تغییر کرده است؛ گاه در رفع مسائل صنفی، گاه در برگزاری رویدادها و زمانی در حضور جهانی.ما نیازمند اصلاح دو نگاه هستیم: نخست نگاه اقتصادی به هنر که باید در جهت حمایت از هنرمند بازتعریف شود. فروش آثار هنری نباید مایه نگرانی باشد، بلکه باید آن را نشانه رشد بدانیم. دوم، توجه به دیپلماسی فرهنگی است؛ هرچه دفتر هنرهای تجسمی بتواند حضور جهانی هنرمندان ایرانی را تسهیل کند، گامی مؤثر در توسعه برداشته است.امیدوارم خدا یاری کند تا در این دو مسیر، دستاوردهایی شایسته و قابل ارائه داشته باشیم.