رئيس انجمن مفاخر معماري ايران طي يک عکسنوشت به انگيزه سالروز آغاز ساخت مسجد و مدرسه «سپهسالار» تهران از معماري اين بنا گفته است.
مسجد و مدرسه سپهسالار در ميدان بهارستان تهران، به لحاظ معماري يکي از آخرين ابنيه باشکوه سنتگراي قاجار است که به نحوي ادامه دهنده معماري روزگار صفويه به حساب ميآيد. در زمان قاجار، بتدريج و با توجه به برخورد تحصيلکردههاي ايراني با فرهنگ اروپايي، آثار آن فرهنگ هم در شئون جامعه ايران عيان شد و هم آنکه نمونههايي از معماري مساجد ترکيه، به مرور خود را نشان داد.
ميرزا حسين خان سپهسالار؛ صدراعظم ناصرالدين شاه البته خود چند سالي در استانبول زندگي کرده بود اما ميدانيم معماري ايران هميشه حرف اول را ميزده است. مدرسه سپهسالار، ملهم و تلفيقي از معماري مساجد اياصوفيه استانبول، مدرسه چهارباغ اصفهان و مسجد جامع اصفهان است. سپهسالار به شيوهاي ساخته شده که نمونه آن را تنها ميتوان در مساجد سيد اصفهان و سلطاني سمنان و مدرسه آقا بزرگ کاشان يافت که در آنها، حجرهها به شکل دو طبقه و ايوان مانند ساخته شده است. طراح اصلي آن، نخستين معمار تحصيلکرده ايراني در فرنگ؛ مهدي خان ممتحنالدوله شقاقي است که البته جزء آخرين معماران سنتگراي معاصر است و کار اجرايي هم برعهده معمار قمي، حاج ابوالحسن معمار و جعفر خان معمارباشي کاشاني بوده است.
بناي مسجد و مدرسه، از 19 فروردين 1258 خورشيدي توسط ميرزا حسين خان آغاز شد اما چون او دو سال بعد در مشهد درگذشت، برادرش يحييخان مشيرالدوله در تکميل اين بنا همت گماشت که 5 سال به طول انجاميد تا پايان يافت. در سال 1313 که ماکسيم سيرو؛ معمار فرانسوي، دانشکده هنرهاي زيبا را پايه گذاشت، ساختمان کتابخانه را ساخت که فرهنگستان اول به رياست محمدعلي فروغي در همين جا تشکيل شده است.
در سال 1342 استاد حسين لرزاده، تغييراتي در شبستان زمستاني ايجاد کرد و در سال 1375 نيز مهندس سعيدي گنبد اصلي را اساسي بازسازي کرد. مصالح اصلي آن آجر بوده و در تزئينات آن، ويژگيهاي معماري ايراني چون مقرنس، کاشيکاري، يزديبندي و کاسهبندي آمده که برگرفته از عصر صفوي است؛ زيرا در مساجد ترکيه، عنصر کاشيکاري نقشي ندارد. صحن مسجد، داراي چهار باغچه و حوض بزرگي در ميان آن است که قنات معروف به مهران نيز از زير آن ميگذشته است. سپهسالار، يکي از بزرگترين مساجد چهارايواني و البته يکي از آخرينِ آنها است. گنبدش به شکل دو گوش خوابيده نيز الگو گرفته از مساجد ترکيه است و هشت گلدسته نيز دارد که همين تعداد قابل توجه است.
سيد عليرضا قهاري
رئيس انجمن مفاخر معماري ايران
منبع:هنرآنلاين