نشست پژوهشي پيرامون رويکردها و مفاهيم باغ و معماري ايراني و بازتاب آن در آثار هنرمندان، در حاشيه نمايشگاه "باغ مدور خاطره" برگزار شد.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از سرويس معماري هنرآنلاين: با حضور سيدمحمد بهشتي، بهنام کامراني و شهروز نظري، نشست پژوهشي پيرامون رويکردها و مفاهيم باغ و معماري ايراني و بازتاب آن در آثار هنرمندان در حاشيه نمايشگاه "باغ مدور خاطره" روز چهارشنبه 4 ارديبهشتماه در گالري برگ واقع در عمارت عين الدوله برگزار شد.
در ابتداي اين نشست، سيد محمد بهشتي توجه و تمرکز بر مفهوم باغ ايراني را مايه خرسندي دانست و در اينباره گفت: توجه به باغ ايراني در ابعاد و به شکل کنوني که داراي عموميت خاصي است، پديده جديدي به شمار ميرود و مايه خرسندي است، زيرا در بين انواع باغاتي که در جهان وجود دارد، باغ ايراني کهنسالترين نوع باغهاست که کمتر مورد بحثهاي نظري قرار گرفته است.
او به ثبت باغ ايراني در الگوي ميراث جهاني اشاره کرد و افزود: خوشبختانه ما امروز توانستهايم مفهوم باغ ايراني را در الگوي ميراث جهاني ثبت کنيم و نمونههايي چون باغ فين، باغ شازده و … از جمله آن هستند.
بهشتي درباره تاثير باغ ايراني در هنر اين مرز و بوم، گفت: به اعتبار مقدمهاي که عرض کردم، ميتوان هنرمندان را در بخشهاي مختلفي چون: سينما، تجسمي، ادبيات، نقاشي و … فراخواند تا به موضوع باغ ايراني از وجه يک سرمايه اجتماعي توجه کنند. درست است که در طول قرن اخير، همه اطراف ما را پارکها پوشاندند و نسبت به ساخت باغ ايراني نوعي پرهيز به وجود آمده است اما اين پرهيز حاصل عدم شناخت معماران ما از باغ ايراني و تجربيات اندک آنان از اين عرصه است، زيرا اطلاعات در اين بخش عمدتا جسته و گريخته ارائه شده است.
او ادامه داد: در تعاريف آمده است که باغ ايراني به لحاظ هندسي از يک صليب تشکيل شده که در محل تقاطع اصلي آن يا در يک سوي اين صليب کوشکي وجود دارد و اين محورها داراي آب روان و درخت نيز هست اما عجيب است که ما کمتر اين هندسه را در آثار هنرمندان ادبيات و نگارگري کشورمان ميبينيم و عمدتا فضايي متنوعتر و پرحرکتتري را از باغ در آثار اين هنرمندان شاهد هستيم.
بهشتي خاطرنشان کرد: يکي از دلايل دور ماندن ما از مفهوم باغ ايراني ايستادن در زاويهاي است که باعث عدم انس ما با اين مفهوم شده است در نتيجه شاهد هستيم که در دنياي امروز ما باغ، حياط، ايوان و حتي خيابان نيز نداريم؛ البته همه فکر ميکنيم که اين تعاريف را داريم. متاسفانه در مدرسه معماري امروز ما، دانشجويان تفاوت بين حياط و باغ يا ايوان و بهار خواب را نميدانند.
او افزود: يکي از عمده تمايزات باغ ايراني نحوه نگاه به گياه و طبيعت است. در باغ اروپايي محيط طبيعي به کناري زده ميشود و به جاي آن رديف درختان تصرف شده وجود دارد که همه يک شکل مشخص و فرمپذير دارند بنابراين در چنين باغهايي شاهد لابيرنت هندسي سبز هستيم. در واقع حد اعلاي رفتار اروپا با باغ، رام کردن آن است يعني وقتي گياه تحت سلطه انسان قرار ميگيرد، ميتواند وارد باغ شود و به نوعي اين باغها نمايش سلطه انسان بر طبيعت است.
بهشتي ادامه داد: در باغ چيني و آسياي شرقي اما نگاه متفاوت و جالب است. در باغهاي اين مناطق، گياه زماني پذيرفتني ميشود که بتوان آن را کوچک و مينياتوري کرد و مانند بنساي جابهجا کرد. بر همين مبنا اساسا مفهوم گلدان از چين وارد ايران شد و ما تا قبل از دوران زنديه مفهومي به نام گلدان براي جابه جايي طبيعت زنده نداشتيم. در واقع باغ چيني به نحوي است که طبيعت به محضر انسان مشرف ميشود.
او درختان کهنسال را بخش مهمي از تاريخ ايران دانست و گفت: در تمام جهان درختان کهنسال پديدههاي مهمي به شمار ميروند اما عموما اين درختان در نقاطي رشد کردهاند که اساسا دست بشر از آن دور بوده است اما در ايران روند کاملا بالعکس است يعني بيشتر درختان کهنسال در زيستگاه انسان رشد کردهاند و به دست انسان نيز ساخته شدهاند؛ در نتيجه شاهد هستيم که نمونههايي چون درخت ابرقو در محيط انساني شکل گرفته است. در سرزميني مانند ايران که آب گرانقيمت است، درختان داراي حق آب هستند؛ يعني بعضا در وقفنامه برخي از قناتها بر حق درختان نيز تاکيد شده است زيرا در باور ما ايرانيها هميشه حقيقتي در پس پرده نهفته به شکل بالقوه نهفته است که هنر ايراني آن را به يک بخش بالفعل ميرساند. در اين تفکر و در باغ ايراني به نظر ميرسد که انسان به محضر طبيعت که عين حيات است مشرف ميشود. در واقع باغ ايراني آغوشي است که براي فتح اين قله يعني تشرف به محضر طبيعت است بر همين مبنا نيز وجه مادي چندان پررنگ نيست.
باغ ايراني وجهي کيهان شناسي دارد
بهنام کامراني نيز در ادامه اين نشست، باغ ايراني را يکي از کانونيترين مفاهيم دانست و گفت: باغ ايراني يکي از کانونيترين مفاهيم در هنر ايراني، ادبيات و حتي منش ما ايرانيهاست که به معناي باغ و پرديس شناخته ميشود و قدمتي بسيار طولاني دارد تا جايي که برخي از اسناد تاريخي قدمت آن را به 4 هزار سال پيش از ميلاد مسيح نسبت ميدهند.
او افزود: در هنر ما حول و حوش مفهوم باغ ايراني، مساله زمان و مکان شکل ميگيرد البته باغ ايراني محل تفرجگاه نيز به شمار ميآمده که در غزليات شاعران بسياري به آن اشاره شده است. از سوي ديگر در مفهوم باغ ايراني ميتوان موضوعات کيهانشناسي را نيز دنبال کرد زيرا اساسا باغ ايراني اطراف گياهان، جانواران و انسان شکل ميگيرد. برخلاف انسان مدرن که گياهان و جانوران را از خود دور ميکند، در آن دوران اين موجودات به نام نفوس انسان نامگذاري ميشوند که خود وجهي کيهانشناسي مييابد.
اين هنرمند با اشاره به کتاب عجايبالمخلوقات، گفت: اين کتاب علاوه بر اينکه يک کتاب علمي به شمار ميرود، وجهي هنري و نقشواره نيز دارد زيرا در اين اثر گياهان به عنوان داروهاي مصرفي با ريشه تصوير شدهاند، بنابراين ميبينيم که در عين وجه رئاليستي، نگاهي نقشواره و آرکي تايپي را نيز دارند.
کامراني ادامه داد: آب در مفهوم باغ ايراني عنصر مهمي است زيرا همواره در فلات ايران کم آبي موضوع مهمي بوده و قناتها نيز بر مبناي آن شکل گرفتهاند. با وجود اينکه باغ ايراني در قرن معاصر کمرنگ شده و ما کمتر شاهد ساخت باغ ايراني هستيم اما هنوز قالي به عنوان يکي از نقوش به جا مانده از باغ ايراني در زندگي ما وجود دارد. فقدان باغ ايراني در شهرهاي بزرگ ما که در آن انبوهسازي ميشود، امروز بيش از هر زماني احساس ميشود و هر بار مظلوم بودن درختان، جانوران، نور خورشيد و … با بالا رفتن ديوار يک آپارتمان پررنگ ميشود، بنابراين ما قطعا نيازمند بازخواني مفهوم باغ ايراني هستيم.
مفهوم و معرفت باغ ايراني را گم کردهايم
شهروز نظري نيز در بخش پاياني اين نشست، باغ ايراني را يک استعاره خواند و گفت: باغ ايراني يک استعاره از حقيقتي غايي است و آن بازسازي بهشت است، بنابراين ايرانيان همواره سعي داشتند بهشتي نمادين بسازند.
او افزود: بهشت در ديدگاه ايرانيان نماينده مکاني غير زميني است که در زمين ساخته ميشود و جالب است که اغلب پادشاهان بزرگ باغهاي مهمي را ساختهاند تا قدرت آنها را ترسيم کند.
اين هنرمند ادامه داد: به هر صورت همه ما ميدانيم که باغ ايراني يک مفهوم کاملا ايراني است و اين شکل از معرفت بومي و مختص اين کشور است که به نظر ميرسد، ما آن را گم کردهايم. در واقع باغ ايراني يک مفهوم رمزي نيز دارد.
بر اساس اين گزارش، در نمايشگاه "باغ مدور خاطره" آثاري از ثميلا اميرابراهيمي، فرح اصولي، پونه اوشيدري، لادن بروجردي، حسين تمجيد، آهو حامدي، شهلا حبيبي، آزاده رزاق دوست، سهراب سپهري، سپيده سحر، همايون سليمي، زهرا شفيع، سرمه عرب، ناصر عصار، سميرا عليخانزاده، مينا غازياني، بهرام غنچه پور، سروناز فارسيان، الهام فاطمي، رعنا فرنود، صمد قربان زاده، بهنام کامراني، فريده لاشايي، علي مشهدي الاصل، حسين محجوبي، شهلا معززي، مانلي منوچهري، کتايون مقدم، الهام نفيسي، آتيه نوري، منوچهر نيازي، گيزلا وارگا سينايي و آرمان يعقوبپور به نمايش درآمده است.
نمايشگاه گروهي نقاشي و عکس "باغ مدور خاطره" تا 31 ارديبهشت در عمارت عينالدوله واقع در ميدان هروي، خيابان وفامنش، خيابان جمالي شرقي، شماره 12 ادامه دارد.
