تقابل آگاهی و بیگناهی!

به قلم علیرضا سمیع‌آذر

دربین نقاشان پست‌امپرسیونیست ''پل گوگن'' بیش از همه آثارش را با نمادپردازی و زبان استعاری درآمیخت تا پیشگام موج گسترده سمبولیسم در تاریخ هنر مدرن شناخته شود؛ موجی که منشاء تحولات مهمی در هنر سده بیستم ازجمله ظهور سبک سورئالیسم شد. تابلوی ''کِی ازدواج می‌کنی؟'' نمونه شاخصی است از زبان تصویری این نقاش بزرگ فرانسوی که پیچیدگی‌های زندگی، عشق و آزادی را در پس زمینه‌ای غیراروتیک بیان داشته است.

موضوع نقاشی به سفر پل گوگن به تاهیتی در جستجوی بهشت عدن برمی‌گردد. او با احساسی آکنده از یاس و سرخوردگی از محیط هنری فرانسه، در ۱۸۹۱ خانواده‌اش را ترک و به این مستعمره فرانسه در قلب اقیانوس آرام سفر کرد تا افق‌هایش را گسترش بخشیده و زیبایی‌های ناب در محیطی بکر و بدوی را نقاشی کند. اما پس از ورود به تاهیتی دریافت شرایط آن‌طور که می‌پنداشت نیست؛ جامعه‌ای غرق در رنج و حرمان درگیر فقر و بیماری که فرهنگ اصیل آن با سیطره استعمار دستخوش استحاله شده. با این وجود تابلوهای زیادی از زن‌های تاهیتی نقاشی کرد؛ گاه نیمه برهنه و گاه در لباس سنتی که مبین عزم او در به تصویر درآوردن پنداشتی زمینی از بهشت است. او زنان تاهیتی را طوری نقاشی کرد که گویی پیوسته درحال آواز خواندن و عشق ورزیدن هستند و این پندار را بعدها در چکامه اروتیک خود از این سرزمین شرح داد. اما در تلقی اغلب هم‌عصران او این مشاهدات چیزی جز وهم و تخیل نبود و قصه غم‌انگیز مردی که افسانه‌های خویش را باور می‌کرد! بدین‌سان او که هم با کشورش و هم در تاهیتی بیگانه بود، آغازگر هنری شد که بین واقعیت و خیال در نوسان بود.

عنوان اثر به مفهوم 'ازدواج' به‌عنوان تصمیمی سرنوشت‌ساز اشاره دارد. در پیش‌زمینه دختری جوان در لباس سنتی با گل سفیدی در گوش چپ که حاکی از جوانی و پویایی است، به جلو خم شده، قصد بلند شدن دارد. در پشت سر او زن مسن‌تری در لباسی پوشیده با یقه بسته و چهره‌ای خاموش با سوءظن به وی خیره شده، دستش را بلند کرده گویی از او می‌پرسد؛ کِی ازدواج می‌کنی؟ این جمله برای تاکید در حاشیه راست پائین تابلو به زبان تاهیتی درج شده است. لباس باز دختر جوان، استعاره‌ای از آزادی‌خواهی وی و در هماهنگی با رنگ‌های طبیعت زیبای پشت‌سر اوست. زن دوم آنتی‌تزی از این آزادی فرهنگی است. او خشک و جدی در مرکز تصویر نشسته با ژست رسمی در لباسی صورتی که ناسازگار با رنگ‌های طبیعت است، نگاهی سنگین و پرسش‌گر به دختر انداخته. پشت‌سر آنها در دوردست دو مرد بطور مبهم دیده می‌شوند. دختر جوان که گویی از پاسخ به ازدواج طفره می‌رود، درحال برخاستن و ترک کردن است، گواین‌که مردان پس‌زمینه نماد کسانی هستند که سرانجام او را رقم زده و واقعیت وی می‌شوند. ابر شومی بر زیبایی طبیعت تاهیتی سایه انداخته، چونان طوفان استعمار فرهنگی تهدید به تصرف سرزمین دارد.

گوگن در بازگشت به پاریس تابلوی ''کی ازدواج می‌کنی؟'' را در نمایشگاه خود به قیمت ۱۵۰۰ فرانک ارائه کرد که بالاترین قیمت یک اثر هنری در آن زمان بود و البته هیچ‌کس آن‌را نخرید. ده سال بعد او در سن ۵۴ سالگی به دلیل مصرف زیاد مرفین از دنیا رفت. این اثر ۱۰۱ در ۷۷ سانتی‌متری که مدت نیم قرن در مالکیت یک مجموعه‌دار سوئیسی بود، در سال ۲۰۱۵ توسط خواهر امیر قطر به قیمت ۳۰۰ میلیون دلار خریداری شد تا رکورد گران‌ترین اثر هنری تاریخ در آن زمان را به نام خود ثبت کند.

logo-samandehi