تنها چند روز پس از تسلط طالبان بر تقريبا تمام افغانستان، نمايشگاه عکسي با موضوع جنگ و زندگي در افغانستان، در اسلو، پايتخت نروژ بر پا شد.
دو پسربچه روي لاشه يک تانک نظامي تمرين اسکيت‌بورد مي‌کنند. باميان، فوريه ۲۰۲۱. عکسي از يک عکاس زن افغان که پس از سقوط کابل بدست طالبان به خاطر مسايل امنيتي خواستار حذف نامش از نمايشگاه شد
به گزارش گالري آنلاين، در اين نمايشگاه گروهي که با عنوان "آنجا که جنگ است، هنوز زندگيست" در دانشگاه اسلومت (اسلو متروپليتن) برپا شد، ۴۷ قطعه عکس برگزيده از ۲۶ عکاس و فتوژورناليست افغان به نمايش گذاشته شد.
اين نمايشگاه که با همکاري انجمن عکاسان افغان، دانشگاه اسلومت نروژ و سفارت افغانستان در اسلو برپا شده است در واقع نخستين رويداد هنري پس از سقوط کابل و براندازي حکومت پيشين افغانستان به دست طالبان است که البته مقدمات آن پيشتر انجام شده بود و قرار بود همزمان با نمايشگاه مشابهي در کاخ دارالامان کابل برپا شود کهنشد.
غياب بعضي مهمانان و هنرمندان نظير فرزانه وحيدي مدير انجمن عکاسان افغان که بخاطر بحران افغانستان نتوانستند از کشور خارج شوند چشمگير بود. آنيل عصيان، عارف کريمي، زهير موسوي، نسيم سيامک، مرتضي صمدي، همايون بيگ، حبيب‌اللهعصمتي، فاطمه حسني، عصمت‌الله حبيبيان، مرتضي سروري، مرتضي رييسي، محمدانور دانشيار، مهدي فروتن، کبري اکبري، کاوا بشارت و بريالي خوشحال از جمله هنرمنداني هستند که در اين نمايشگاه عکسهايي از آنان به نمايش درآمده است.
بعضي از برگزيدگان نيز پس از سقوط حکومت افغانستان درخواست کردند که به خاطر شرايط خاص به‌وجود آمده، اسم آنها از پاي عکس‌هايشان حذف شود.
مردي در حال انداختن راي به صندوق انتخابات. سال ۲۰۱۹ در مزار شريف. عکس از کاوه بشارت
نمايشگاهي از عکسها و سرعت تفاسير
نمايشگاه عکس "آنجا که جنگ است، هنوز زندگيست" در شرايطي ديگر مي‌توانست صرفا نمايشگاهي هنري به طريق معمول باشد که نمايشگر نگاه هنري جمعي از هنرمندان يک سرزمين، يا درباره يک سرزمين است.
چنين نمايشگاه‌هايي، با کيفيت‌هاي متفاوت، مکرر درباره افغانستان برپا شده‌اند. اما "آنجا که جنگ است…" در بستر زمان تبديل به رويداديويژه شده است که شايد نمونه مناسبي براي منتقدان هنري علاقمند به نظريه‌هاي مرتبط با "تفسير" و مولفه‌هاي تشکيل دهنده آن باشند.
ايده نخستين و فراخوان اوليه اين رويداد هنري اوايل سال جاري خورشيدي شکل گرفت، زماني که سقوط دولت مرکزي افغانستان و تسلط طالبان بر اين سرزمين -به شکل و سرعتي که اتفاق افتاد- به ذهن کمتر کسي مي‌رسيد. "زندگي" البته هميشه در جريان است اما در آن زمانه نه چندان دور که "جنگ" بود "اميد" براي بسياري از افغان‌ها شکل ديگري داشت. اين نمايشگاه قرار بود نمايشگر اميد و زندگي و زندگي اميدوارانه در افغانستان باشد؛ يا به عبارت بهتر نگاه هنرمندان عکاس افغان به آن موضوعات را بازتاب دهد.
با وقايع رخ‌داده اما، بافتار و پس‌زمينه‌اي که هر قطعه عکس اين نمايشگاه در آن دريافت و در ذهن مخاطب مي‌نشيند کاملا تغيير کرده است؛ حالا بعضي از عکسها را مي‌توان متفاوت از پيش دريافت. اين "تغيير" چنان است که گاه مي‌تواند در ذهن مخاطب، دريافتي پارادکسيکال و حتي آيرونيک ايجاد کند. مخصوصا در ذهن مخاطبي که از بيرون افغانستان با ديدن تصاوير دردناکي مثل آنچه از فرودگاه کابل مخابره شد تازه – تا حدودي – به عمق فاجعه پي‌برده است.
در اين بافتار پيش از هر چيز، عنوان اميدوارکننده نمايشگاه پارادکسيکال مي‌نمايد که به وجود همزمان "جنگ" و "اميد" اشاره دارد. در حالي که ظاهرا جنگ تمام شده و اميد به آينده هم وضعيت مطلوبي ندارد.
عکس منتخب اين نمايشگاه که علاوه بر کيفيت مطلوب احتمالا به خاطر همخواني کامل با عنوان نمايشگاه و منظور برگزارکنندگان براي پوستر برگزيده شده بود نيز مشمول همين تغيير نگاه و تفسير است: در عکسي که نام عکاسش "محفوظ" است دو کودک بر فراز تانکي فرسوده بازي مي‌کنند، يکي از آنها در حال پرش با اسکيت‌بورد (که ابزار و ورزشي غربي محسوب مي‌شود) ثبت شده است. نمادهايي از جنگ و زندگي، يکي مضحمل و ساکن و روبه‌فراموشي و ديگري جوان و شاد و در حرکت. اما اينها تفاسيري خارج از "اينجا" و "اکنون" هستند. به‌راستي اکنون آن کودکان چه مي‌کنند؟ و آن تانک در تصرف چه کساني است؟ و چرا نام عکاس حذف شده است؟
در دو قطعه عکس از "کاوهبشارت" اميد به آينده، علي‌رغم جنگ و ناامني، مشهود است. در يکي کامل‌مردي افغان در حالي که دختربچه زيبايي که با تور سپيد پوشانده شده را در آغوش دارد راي خود را به صندوق مي‌اندازد، و در ديگري عروس و دامادي آغاز زندگي خود را جشن مي‌گيرند.
چند ماه پيشتر، بيننده اين عکسها شايد اميد به زندگي و خصوصا بهبود وضعيت زندگي براي زنان افغانستان از طريق دموکراسي و آزادي‌هاي اجتماعي را مي‌ديد يا تفسير مي‌کرد. در حاليکه که امروز بعيد نيست با لبخندي تلخ به تماشاي آنها بنشيند.
يک داور زن مسابقه بسکتبال روي ويلچر تيم‌هايي از بلخ و کابل را داوري مي‌کند. مارس ۲۰۱۹. عکس از محمدانور دانشيار
چنين لبخند تلخي – که بيشتر از سر اندوه و نگراني است – با تماشاي عکسهايي که نگاهي اميدوارانه به آينده زنان و کودکان دارند، بر چهره مخاطبان نقش مي‌بندد.
تصاويري که چنين نگاهي را نمايندگي نمي‌کنند و زاويه ديد عکاس در ثبت اثر چندان اميدوارانه نيستند نيز اکنون با عمق و تلخي بيشتري درک مي‌شوند؛ مثل يکي از عکس‌هاي برجسته اين نمايشگاه که نگاه زنان و دخترکي نگران سوار بر ميني‌بوسي فرسوده [رو به آينده‌اي نامعلوم؟] را ثبت کرده است.
از اين لحاظ، و به طور ناخواسته، اين نمايشگاه که تمامي کارهاي محتوايي آن پيش از سقوط کابل و تسلط طالبان انجام گرفته بود نه فقط به نخستين رويداد هنري مرتبط با افغانستان پس از برافتادن حکومت افغانستان، بلکه به رويدادي هنري که صرفا طي چند هفته تفسير و بلکه مفهوم آن تغيير يافت بدل شد.
گروهي از زنان افغان در حال تماشاي برنامه‌هاي جشنواره راه ابريشم. باميان، سپتامبر ۲۰۱۶. نام عکاس محفوظ
گروهي از جوانان دايکندي واليبال بازي مي‌کنند. سال ۲۰۲۱. عکس از حبيب‌الله عصمتي
دو زن دستبافت‌هاي خود را به مغازه‌داري در فارياب مي‌فروشند. آوريل ۲۰۱۹. عکس از همايون بيگ
در مراسم افتتاحيه که روز بيست و پنجم اوت ۲۰۲۱ برگزار شد، اليزابت اَيده، استاد برجسته ارتباطات و رسانه در دانشگاه اسلومت، ينس فروليش معاون وزير امور خارجه نروژ، يوسف غفورزَي سفير افغانستان در اسلو، نينا والر رييس دانشگاه اسلومت و کنوت اُلاو اُموس مدير بنياد آزادي بيان نروژ صحبت کردند. سپس پيانيست نروژي اسويِن اسکارا، قطعه مشهوري که به يادبود جنگ جهاني دوم و اشغال نروژ بدست ارتش نازي ساخته شده بود را در همدردي با مردم افغانستان نواخت.
آقاي غفورزي، سفير افغانستان در اسلو ضمن ابراز تاسف از وقايعي که در افغانستان در جريان است، ابراز اميدواري کرد تا افغانستان صرفا به آنچه از جنگ و ناامني از آن مخابره مي‌شود شناخته نشود و تلاشهاي هنرمنداني نظير عکاساني که در اين نمايشگاه شرکت کرده‌اند چهره‌اي بهتر و واقعي‌تر از سرزميني که زادگاه بزرگاني چون مولانا جلاالدين بلخي است ارائه دهد. او همچنين از جامعه جهاني خواست تا مردم افغانستان را در اين روزهاي سخت تنها نگذارند.
پسربچه افغان در مکتب. قندهار، سپتامبر ۲۰۱۶. عکس از عارف کريمي
در مراسم افتتاحيه اين نمايشگاه سفرا و ديپلمات‌هايي از ايران، فلسطين و چند کشور ديگر نيز حضور داشتند.
عکس‌هاي راه يافته به اين نمايشگاه از ميان بيش از ۶۰۰ عکس توسط هيات ژوري متشکل از عکاسان برجسته‌اي از چند کشور برگزيده شدند و شش نفر از عکاسان راه يافته به نمايشگاه زن هستند.
نمايشگاه "آنجا که جنگ است، هنوز زندگيست" تا چند هفته در محل ساختمان شماره ۴۶ دانشگاه اسلومت نروژ بر پاست و بازديد عموم از آن آزاد و رايگان است.
اين نمايشگاه قرار است پاييز امسال در مقر دائمي سازمان ملل متحد نيز برپا شود.
دختري سوار بر ميني‌بوس به همراه خانواده‌اش. منطقه‌اي اطراف هرات، ژوئن ۲۰۲۰. عکس از مرتضي صمدي
منبع: بي بي سي