به‌نوشته پايگاه اختصاصي اين موزه، از زمان تاسيس اين مرکز در ۱۸۷۰، متروپوليتن باني شکل‌گيري و نشر هزاران کتاب، کاتالوگ و نشريه نفيس و ارزنده بوده که هرکدام به‌جاي خود مي‌توانند زينت‌بخش مجموعه‌اي باشند. و البته که براي يافتن هريکي از اين محصولات انتشار يافته، کافي است سري به پايگاه‌هايي چون آمازون بزنيد و با پذيرش قيمت‌هايي که‌گاه بسيار بالا هستند، محصولي را خريداري کنيد که‌گاه حتي کمتر از يک دهه قدمت دارد.
در طول زمان، اين روال سخت شکسته شده و مدتي است پايگاه موزه متروپوليتن تلاش مي‌کند تا به‌فراخور نياز و با کار‌شناسي مشاورانش بخشي از کتابخانه عظيم خود را روي اينترنت قرار دهد تا امکان استفاده از آن‌ها براي همگان در سراسر جهان نيز وجود داشته باشد. البته براي اين محصولات امکان سفارش چاپ به همان روال قديم نيز وجود دارد و درصورت درخواست خريدار و موجود بودن محصول در انبار، فروش اينترنتي هم پابرجاست. اما امکان مطالعه آنلاين و حتي پياده‌کردن آن‌ها از روي پايگاه موزه، امکاني است که به‌تازگي اضافه شده و باعث شادي طرفداران هنر شده است.
گفتني اينکه قديمي‌ترين اثري که متروپوليتن براي اين برنامه انتخاب کرده، در ۱۹۶۴ به‌چاپ رسيده و همين باعث شده شمار اين آثار از ۴۲۵ عنوان فرا‌تر نرود که البته باز به‌جاي خود غنيمتي است؛ درميان اين آثار شاهنامه تهماسبي، گزيده خمسه نظامي و چندين اثر ديگر مرتبط با هنر و فرهنگ ايران به‌چشم مي‌خورند که کمابيش از ارزش چشمگيري برخوردارند و قطعا تا پيش از اين امکان تماشاي آن‌ها هم براي بسياري فراهم نبود. اگرچه حجم فايلهاي اين کتاب‌ها بالا بوده و شمار عناوين هم کم نيست اما ملاحظه نکاتي از قبيل ناياب بودن بعضي نسخ و کيفيت بالاي نسخه‌هاي ديجيتالي قطعا رنج و غصه ازدست دادن ترافيک اينترنتي را براي علاقمندان هنر سبک خواهد کرد. در ادامه نگاهي گذرا به چند عنوان مرتبط با ايران خواهيم داشت.
* کتاب «گزيده خمسه نظامي» از آثاري است که به همت پيتر. جي. چلکوفسکي، محقق و ايران‌شناس باسابقه و شهير به‌طبع رسيده و در سال ۱۹۷۵ روانه بازار شده بود. اين کتاب کم‌حجم (۱۷ مگابايت) حدود يکصد صفحه داشته و در آن گزيده‌هاي اشعار پنج کتاب مشهور نظامي گنجوي به‌انتخاب و ترجمه انگليسي پيتر چلکوفسکي آمده‌اند. کتاب را مي‌توانيد از اين نشاني بگيريد:
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/Mirror_of_the_Invisible_World_Tales_from_the_Khamseh_of_Nizami.pdf
* کتاب «طراحي‌هاي ايراني موزه هنر متروپوليتن» که در سال ۱۹۸۹ به‌چاپ رسيده از همان کتب نايابي است که البته در زمان انتشارش با کمکهاي يک نهاد خيريه با نام «بنياد هاگوپ کورکيان» روانه بازار شده بود. ماري لوکنز سويتوچوفسکي و سوسن بابايي باني شکل‌گيري اين کتاب بوده‌اند و اگرچه مواد خام آن‌ها در تهيه کتاب کم بوده، اما مجموعه بي‌نظيري از طراحي‌هاي ايراني بديع و بي‌نياز از توصيف را در اين کتاب، همراه تحليلي سبکي و هنري کرده و در‌‌نهايت کتابي بي‌نقص را پديد آورده بودند. برخي از طراحي‌ها عمر بسيار طولاني دارند و قطعا پيش از اين در هيچ کتاب هنري ديده نشده‌اند. يک نقش جنگ بسيار زيبا و خاص، مربوط به دوران شاهان جلايري در ابتداي کتاب آمده که سال‌ها پيش از يک مجموعه خصوصي به متروپوليتن منتقل شده و قطعا ديدن خود نقش و خواندن تحليلي که برآن نوشته‌اند مي‌تواند براي متخصصان و علاقمندان نقاشي ايراني سودمند باشد. براي گرفتن اين کتاب هم بايد به نشاني زير برويد:
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/Persian_Drawings_in_The_Metropolitan_Museum_of_Art.pdf
* توموکو ماسويا و استفانو کاربوني دو محققي بودند که در سال ۱۹۹۳ پس از مدت‌ها کار روي کاشي‌ها، موزاييک‌ها و معرق‌هاي ايراني، باني شکل‌گيري نمايشگاهي به‌نام «کاشي‌هاي ايراني» شدند. آن‌ها با اين کار توانستند کاشي‌هاي ايراني را از مجموعه سفال و سراميک اسلامي موزه مترپوليتن جدا کرده و به آن شخصيت و هويت مستقلي بدهند. تا پيش از آن حتي متخصصان هم کاشي‌هاي ايراني را زيرعنوان «سراميک اسلامي» طبقه‌بندي مي‌کردند و پس از اين نمايشگاه بود که ديدگاه‌ها نسبت به اين هنر ايراني تغيير کرد.
کاتالوگ ۵۰ صفحه‌اي اين نمايشگاه، تصاويري از آثار و کاشي‌هاي استثنايي به‌نمايش درآمده را با کيفيت بسيار خوب در خود جاي داده است. در اين کاتالوگ تمامي اطلاعات ارزشمند مربوط به هر قطعه، با تاريخ دقيق مربوط به آن درکنارش آمده ولي به‌دليلي که احتمالا سياست‌گذاري خاص موزه بوده، عکس‌ها در نسخه ديجيتالي رنگ ندارند.
به همين دليل حجم اين فايل کمتر از ديگران است و آن را هم به‌راحتي مي‌توانيد از اين نشاني بگيريد:
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/Persian_Tiles.pdf
* اسکار وايت موسکارلا براي علاقمندان به ديرين‌شناسي نامي بسيار آشناست. تحقيقات دامنه‌دار و مفصلي که او در مناطق باستاني ايران و به‌ويژه در تپه‌هاي مربوط به تمدن «دينخواه تپه» اشنويه انجام داده، درعرصه بين‌المللي باستان‌شناسي جايگاه وزيني دارند و چندين عنوان از اين تاليفات هم تا به امروز به‌فارسي ترجمه شده‌اند. در ميان آثاري که متروپوليتن روي اينترنت قرار داده، يک شماره ويژه از نشريه تخصصي اين موزه مربوط به سال ۱۹۷۴ قرار گرفته که در آن يک مقاله تخصصي به‌قلم اسکار وايت درج شده و در آن وايت به‌تفصيل در ۶۰ صفحه به تشريح يافته‌هايش در همان «دينخواه تپه» مي‌پردازد. اين مقاله به‌خاطر دقت نظر، انبوهي اسناد و عکس‌ها و طرح‌هاي دقيقي که وايت از اشيا و گور‌ها کشيده کاملا جالب توجه مي‌نمايد؛ دستکم ۶۰ عکس و طرح براي اين مقاله کشيده شده و از آن گذشته، نام بيش از ۵۰ عنوان کتاب به‌عنوان ماخذ مقاله در انتهاي آن آمده که همگي اين‌ها گواهان اعتبار و ارزش آن هستند و صرف ديدن آن مي‌تواند براي هر علاقمند، دانشجو و پژوهشگري آموزنده باشد. اسکار وايت خود سال‌ها مدير بخش تحقيقات و باستان‌شناسي متروپوليتن بوده و تا پيش از بازنشستگي در سن ۷۸سالگي به سال ۲۰۰۹، از حاميان سرسخت و جدي جنبش مبارزه با قاچاق آثار عتيقه باستاني بود. بخشي از عمر اين باستان‌شناس معتبر جهاني در ايران گذشته و اکتشاف بسياري از تپه‌هاي باستاني ايران به دست او انجام گرفته است.
در همين شماره، يک مقاله ديگر نيز با موضوع آثار هنري ايران درج شده و کريستوفر. جي. برانر درآن به بررسي نگاره‌هاي روي ظروف نقره بازمانده از عهد ساسانيان پرداخته است. در اين مقاله کوتاه ۱۳ صفحه‌اي، برانر با آوردن چند عکس محدود از ظروف نقره‌اي آن دوره، به‌کلي از نقش‌ها صرفنظر کرده و با درج عيني نوشته‌ها و خطوط حواشي و داخل آن‌ها، تنها بر خواندن همين نوشته‌ها متمرکز شده است. برانر که سال‌ها در زمينه ايران‌شناسي قدم و قلم زده و عضو تحريريه دايره المعارف ايرانيکا هم هست، در اين مقاله توانسته الگويي براي خط ايراني مرسوم در زمان ساخت اين آثار ترسيم کند که قطعا براي علاقمندان به باستان‌شناسي جالب خواهد بود. فايل اين شماره از نشريه متروپوليتن به‌خاطر شمار بالاي مقالات موجود، اندکي سنگين است (۱۰۸مگابايت) که در اين نشاني قرار گرفته:
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/The_Metropolitan_Museum_Journal_v_9_1974.pdf
اما درصورتي که مايل به پياده کردن اين دو مقاله به‌صورت مستقل باشيد مي‌توانيد آن‌ها را جداگانه از اين نشاني‌ها بگيريد:
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/The_Iron_Age_at_Dinkha_Tepe_Iran_The_Metropolitan_Museum_Journal_v_9_1974.pdf
و
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/Middle_Persian_Inscriptions_on_Sasanian_Silverware_The_Metropolitan_Museum_Journal_v_9_1974.pdf
* شاهنامه شاه تهماسب که در سال ۱۹۷۶ به همت استيوارت کري ولش جونيور انتشار يافته، شايد مهم‌ترين اثر موجود در اين مجموعه براي ايرانيان باشد. نخست از استيوارت کري ولش بگوييم که محققي سترگ و بلندآوازه در زمينه هنر شرق و به‌ويژه ايران و هندوستان بود و سال‌ها در دانشگاه هاروارد به تدريس شاخه‌هاي هنري مرتبط به اين گوشه جهان مي‌پرداخت. ولش متولد سال ۱۹۲۸ در آمريکا و از کار‌شناسان ارشد معتمد موزه متروپوليتن بود که در زمان انتشار اين نسخه شاهنامه تهماسبي، روي نسخه‌هاي خطي و خوشنويسي ايراني کار مي‌کرد. نسخه‌اي که در اينجا عرضه شده، به‌نام شاهنامه هاوتون (مالک نسخه) معروف است که در آن زمان دانشگاه هاروارد براي انتشار آن و تامين هزينه‌هاي اين کار با موزه متروپوليتن همکاري کرد.
کري در ابتداي کتاب ضمن تقدير و سپاس از فهرست بلند همکاران و دوستان و يارانش نوشته: «درپايان و بالا‌تر از همه مي‌خواهم درودم را نثار آن هنرمندي کنم که بسي پيش از اين، کتاب شاهنامه را خلق کرده، و البته از خود سلطان محمد هم سپاسگزارم. وقتي اين کار را آغاز کردم، تنها به‌دنبال هنر بودم؛ آخرکار ديدم فقط زندگي را آموخته‌ام.» و سپس کتاب که متن انتقادي شاهنامه هاوتون است، آغاز مي‌شود و در همان ابتدا نويسنده با اين هشدار آغاز مي‌کند: «کتاب حاضر، بسيار وزين است، حتي براي حمل…» هشداري که منطقي است چون اين کتاب ۲۰۰صفحه‌اي در حدود ۲ کيلوگرم وزن داشته والبته درحال حاضر ناياب است و در بازار کتاب، قيمت نسخه‌هاي استفاده شده آن تا يکصد دلار هم مي‌رسد.
فايل اين کتاب هم البته آنچنان سبک نيست، اما با ملاحظه اينکه بسياري از صفحات آن رنگي هستند قطعا درنگ آنچناني در پياده کردن آن نخواهيم کرد:
http://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/A_Kings_Book_of_Kings_The_Shah_nameh_of_Shah_Tahmasp.pdf