نگاهي بر تأثير شاهنامه بر مجسمه‌سازي ايراني

جزييات پيچيده و عظمت موجود در شاهنامه بر سبک و مضامين مجسمه‌هاي ايراني تأثير گذاشته و ميراث فرهنگي غني اين کشور را به نمايش مي‌گذارد.

به گزارش گالري آنلاين به نقل از مهر، در طول تاريخ، رابطه ديرينه‌اي بين شعر و هنرهاي تجسمي وجود داشته است. يکي از برجسته‌ترين نمونه‌هاي اين پيوند و هم‌‎زيستي را مي‌توان در آثار فردوسي شاعر ايراني و هنرمندان تجسمي مشاهده کرد. فردوسي که با منظومه حماسي «شاهنامه» شناخته مي‌شود، تأثير عميقي بر هنرمندان در رسانه‌هاي مختلف از جمله نقاشي، مجسمه‌سازي و خوشنويسي گذاشته است. «شاهنامه» فردوسي شاهکار ادبيات فارسي است که تاريخ و اساطير ايران را تجليل مي‌کند. اين اشعار حماسي مملو از تصاوير زنده، داستان‌هاي قهرمانانه و درس‌هاي اخلاقي هستند که آن را به منبعي غني از الهام براي هنرمندان تجسمي تبديل کرده است. بسياري از هنرمندان به سمت مضامين قهرماني، عشق و خيانت و حماسه کشيده شده‌اند و راه‌هايي براي تفسير و بيان آنها از طريق خلاقيت‌هاي هنري خود يافته‌اند.

يکي از بارزترين نمونه‌هاي تأثير شعر فردوسي بر هنرهاي تجسمي سنت نگارگري ايراني است. نگارگران ايراني که اغلب صحنه‌هايي از شاهنامه را به تصوير مي‌کشند، با جزئيات پيچيده، رنگ‌هاي پر جنب و جوش و صنايع دستي عالي مشخص مي‌شوند. اين نقاشي‌ها نه تنها به‌عنوان بازنمايي بصري حماسه فردوسي، بلکه راهي براي جان بخشيدن به سخنان او از طريق هنر هستند.

شعر فردوسي علاوه بر نقاشي، الهام بخش ديگر هنرهاي تجسمي مانند مجسمه‌سازي و خوشنويسي نيز بوده است. مجسمه‌سازان بر اساس شخصيت‌ها و داستان‌هاي «شاهنامه» مجسمه‌ها و بناهايي ساخته‌اند، در حالي که خوشنويسان از ابيات فردوسي به‌عنوان پايه‌اي براي خط‌هاي پيچيده و تزئيني خود استفاده کرده‌اند. رابطه شعر فردوسي و هنرهاي تجسمي گواهي بر قدرت ماندگار اثر اوست. سخنان او از زمان و مکان فراتر رفته و نسل‌هاي هنرمند را الهام مي‌بخشد تا تفسيرهاي خود را از داستان‌هاي حماسي او خلق کنند. ارتباط بين شعر و هنرهاي تجسمي گواهي بر زبان جهاني هنر است که مي‌تواند فرهنگ‌ها، زبان‌ها و دوره‌هاي زماني را پيوند دهد. ارتباط بين شعر و هنرهاي تجسمي ارتباطي قدرتمند است که توانايي هنر را براي فراتر رفتن از مرزها و گرد هم آوردن مردم از طريق داستان‌ها و تجربيات مشترک نشان مي‌دهد.

نقوش نگارگري کنده‌کاري شده در آرامگاه فردوسي

مجسمه‌هاي متعددي از حکيم ابوالقاسم فردوسي در سراسر جهان وجود دارد. در ايران، مجسمه‌هاي فردوسي در شهرهاي مختلفي مانند تهران، مشهد، تبريز، اهواز، بجنورد، نيشابور و کرمانشاه قرار دارند. در خارج از ايران نيز مجسمه‌هايي از فردوسي در کشورهايي مانند فرانسه، ايتاليا، آلمان و تاجيکستان ديده مي‌شود.

مجسمه ميدان فردوسي تهران به افتخار حکيم ابوالقاسم فردوسي شاعر بزرگ ايراني نصب شده است. جالب است بدانيد مجسمه‌اي که امروز در ميدان فردوسي قرار دارد، سومين مجسمه‌اي است که در اين مکان قرار گرفته يعني تا به امروز، سه مجسمه در اين ميدان نصب شده است.

مجسمه اول: اين مجسمه توسط رأس بهادر ماترا مجسمه‌ساز مشهور هندي ساخته شده است. اين مجسمه در سال ۱۳۱۹ ساخته شد ولي به دليل جنگ جهاني دوم با تأخير به ايران رسيد و سرانجام در سال ۱۳۲۴ در ميدان فردوسي نصب شد.

مجسمه دوم: اين مجسمه توسط ميرحسن ارژنگ‌نژاد ساخته شده است. اين مجسمه در سال ۱۳۳۸ نصب و پس از ۱۲ سال به مشهد منتقل شد.

مجسمه سوم: اين مجسمه توسط ابوالحسين صديقي ساخته شده است. ساخت اين مجسمه در اواخر دهه ۴۰ و در سال ۱۳۴۸ به پايان رسيد و در سال ۱۳۴۹ وارد تهران و در ميدان فردوسي نصب شد. اين مجسمه سنگي با ارتفاع سه متر، حکيم ابوالقاسم فردوسي را با کتاب شاهنامه در دست نشان مي‌دهد. کودکي که در پايين مجسمه فردوسي در ميدان فردوسي تهران قرار دارد، نمادي از زال، يکي از شخصيت‌هاي شاهنامه است. زال در کوه قاف بزرگ شده و به همين دليل، پايه مجسمه به صورت يک تخته سنگ طبيعي طراحي شده که حکايت از داستان زندگي زال دارد. برخي از شاهنامه‌پژوهان معتقدند که اين کودک ممکن است نماد زبان پارسي باشد که فردوسي آن را پرورده و بالنده است.

بزرگترين سرديس فردوسي در محوطه دانشگاه فردوسي مشهد

بزرگ‌ترين سرديس از فردوسي در ايران با ارتفاع حدود هشت و نيم متر توسط ابوالحسن صديقي در زمستان ۱۴۰۰ در ميدان علوم دانشگاه فردوسي مشهد نصب شده است.

همچنين، سرديس فردوسي در باغ موزه نگارستان تهران توسط لورنزي مجسمه‌ساز مشهور فرانسوي ساخته شده است. اين سرديس در ابتداي ورودي موزه «مکتب کمال الملک» در باغ نگارستان قرار دارد.

تنديس و مجسمه فردوسي در آرامگاهش شهر توس و مجسمه فردوسي در ساختمان جديد کتابخانه ملي تهران، از ديگر مجسمه‌هاي معروف اين شاعر ايراني است که در ايران نصب شده‌اند.

بر اين اساس، مجسمه‌هاي متعددي از فردوسي توسط هنرمندان مختلف در جهان ساخته شده است که معروف‌ترين آنها، مجسمه فردوسي در شهر رم ايتاليا است.

مجسمه فردوسي در ايتاليا نيز توسط ابوالحسن صديقي در سال ۱۳۳۷ ساخته شده است. اين مجسمه با ارتفاع ۱ متر و ۸۵ سانتي‌متر از جنس مرمر سفيد ساخته شده است. در پايين پاي اين مجسمه هم جايگاهي وجود دارد که مجسمه روي آن سوار شده و نوشته‌هايي مانند يک کتيبه شامل معرفي فردوسي به زبان‌هاي فارسي و ايتاليايي و همچنين ابياتي از شاهنامه دارد. اين مجسمه در پارک ويلا بورگزه؛ پارک طبيعي بزرگي در شهر رم است که شامل ساختمان‌ها، موزه‌ها و از جمله موزه گالريا بورگزه مي‌شود. اين پارک با مساحتي حدود ۸۰ هکتار، بعد از پارک ويلا دوريا پامفيلي، بزرگترين پارک شهر رم است.

سرديس فردوسي در اکسپوي شانگهاي، سرديس فردوسي در موزه شهر سارايووي بوسني و سرديس فردوسي در موزه ملي تاجيکستان که هر سه ساخته افشين اسفندياري است، از ديگر آثار حجمي از فردوسي در جهان است.

مجسمه‌هاي فردوسي در سراسر جهان معمولاً ويژگي‌هايي چون شخصيت فردوسي و نمادي از انديشه فردوسي را در خود دارند. برخي از مجسمه‌ها طراحي شده‌اند تا انديشه‌هاي فردوسي را نمايان کنند براي مثال، بزرگ‌ترين سرديس فردوسي در ايران، با ارتفاع حدود هشت و نيم متر در دانشگاه فردوسي مشهد، طراحي شده است تا انتشار انديشه فردوسي را به زمينه و زمانه امروزي نشان دهد. همچنين نصب در مکان‌هاي معروف و طراحي توسط هنرمندان مشهور از ديگر ويژگي‌هاي اين مجسمه‌هاست.

نقدي که به برخي از اين مجسمه‌ها وارد شده است، مربوط به جانمايي نامناسب آنها در فضاي شهري است که بر اين اساس، به نظر مي‌رسد برخي از اين مجسمه‌ها با محيط اطراف خود هماهنگي کافي ندارند اما در کل، مجسمه‌هاي فردوسي به عنوان نمادي از فرهنگ و هنر ايراني، مورد توجه بسياري از گردشگران قرار گرفته‌اند.

مجسمه‌هايي از داستان‌هاي شاهنامه در شهر تاريخي توس

داستان‌هاي شاهنامه تأثير به‌سزايي در مجسمه‌سازي ايران داشته است. داستان‌هاي حماسي قهرمانان، پادشاهان و موجودات افسانه‌اي، هنرمندان بسياري را براي خلق مجسمه‌هايي که اين شخصيت‌هاي افسانه‌اي را به تصوير مي‌کشند، ترغيب کرده است. جزئيات پيچيده و عظمت موجود در شاهنامه بر سبک و مضامين مجسمه‌هاي ايراني تأثير گذاشته و ميراث فرهنگي غني اين کشور را به نمايش مي‌گذارد. از طريق اين مجسمه‌ها، داستان‌هاي شاهنامه زنده مي‌شوند و آن‌ها را براي نسل‌هاي آينده حفظ مي‌کنند تا قدرداني و تحسين کنند.

از نمونه‌هاي قابل توجه اين مجسمه‌ها، مي‌توان به تصويرهاي رستم و سهراب، ضحاک و کاوه و سيمرغ پرنده اسطوره‌اي اشاره کرد. همچنين، شهرداري شهر مشهد نيز براي ماندگار شدن اشعار و افسانه‌هايي که فردوسي در شاهنامه‌اش خلق کرده با هنر و طراحي و ساخت مجسمه‌سازان مشهدي برش‌هاي مهم و معروف اين اثر را جاودانه کرده است. اين مجسمه‌ها در شهر تاريخي توس و در جلوخان آرامگاه اين شاعر بزرگ نصب شده است.

اين مجسمه‌ها نه تنها استعداد هنري مجسمه‌سازان ايراني را به نمايش مي‌گذارد، بلکه يادآور ميراث غني ادبي شاهنامه است.

پیمایش به بالا