مجيد ملانوروزي در گفت‌وگو با خبرنگار بخش هنرهاي تجسمي ايسنا، دربارهٔ نقش بنياد "فيض‌نيا" به‌عنوان بخش خصوصي و مارکو منگوتزو (کيوريتور ايتاليايي غرفه ايران) در ونيز، اظهار کرد: بنياد فيض‌نيا قرار بود به‌صورت جداگانه در ونيز حضور داشته باشد، اما با صحبت‌هايي که با هم داشتيم، تصميم گرفتيم اين کار را با هم انجام بدهيم. قرار شد اين حضور به نام جمهوري اسلامي باشد. پولش را هم خود فيض‌نيا بدهد. آقاي فيض‌نيا دکتري کيوريتوري دارد و کارش همين است. مارکو منگوتزو هم استادي است که بيش از ۲۰ جلد کتاب و مقاله در زمينه هنرهاي معاصر چاپ کرده است. او در مدت ۱۰ سال گذشته دوبار به ايران دعوت شده و سخنراني کرده است.
او ادامه داد: فيض‌نيا با پول خودش مي‌خواست يک نمايشگاه در ونيز بگذارد، ما هم گفتيم يک فضاي ۴۰۰ متري به ما بدهيد تا چهار هنرمند را از طرف دولت ايران به ونيز ببريم. بخش خصوصي اگر بخواهد نفع اقتصادي ببرد، مي‌رود آرت‌فر برگزار مي‌کند و هنرمندان را مي‌فروشد. فيض‌نيا يک بنياد هنري نيست که نگارخانه داشته باشد و بخواهد يکسري هنرمند خاص را انتخاب کند، بلکه يک بنياد غيرانتفاعي است که به کارهاي فرهنگي کمک مي‌کند.
ملانوروزي همچنين بيان کرد: اين بنياد در کنار کارهاي اقتصادي، فعاليت فرهنگي هم دارد. سال قبل هم با همکاري اين بنياد اثر "پومودورو" – هنرمند ايتاليايي – را که در زير باران‌هاي اسيدي در تهران آسيب ديده بود، ترميم کرديم.
فيض‌نيا يک بنياد غيرانتفاعي است
ملانوروزي دربارهٔ هدف بنياد فيض‌نيا از حضور در دوسالانه ونيز گفت: دو نوع بخش خصوصي داريم. بخش خصوصي فقط انتفاع نيست. يک زمان، بخش خصوصي در حوزهٔ گالري، اکسپو و آرت‌فر فعال است و منافعي دارد، اما فيض‌نيا يک بنياد غيرانتفاعي است. آن‌ها يک امکان مالي دارند و مي‌خواهند براي فرهنگ و هنر ايران هم کاري بکنند. ما هم اين نگاه را پسنديديم، به شرطي که زير چ‌تر جمهوري اسلامي ايران باشد.
او اظهار کرد: کار مجموعه‌داري اين است که کار چند نفر را ببري، آن‌ها را مهم کني و سود خود را ببري؛ اما فيض‌نيا گالري‌دار و مجموعه‌دار نيست، يک بنياد مردم‌نهاد است که کار خيريه انجام مي‌دهد. بنيادي که تازه تأسيس شده و آمادگي کار فرهنگي – هنري دارد. ما معمولا کار‌ها را براساس بودجه‌هايمان برنامه‌ريزي مي‌کنيم. به همين دليل، فکر کرديم که اگر در ونيز باشيم خيلي بهتر از نبودن است. اميدوار بوديم با اين امکان، زمينه حضور و معرفي هنر ايران پررنگ‌تر شود. اين حضور به نفع حاکميت و فضاي ديپلماسي کشور است. اگر هم يکي دو اشتباه کوچک رخ داده، نبايد اين زحمت بزرگ ناديده گرفته شود که بعد از اين، نه بخش خصوصي وارد کار شود و نه هنرمندان.
مديرکل دفتر هنرهاي تجسمي همچنين گفت: در بعضي نگارخانه‌ها که در دست دولت يا شهرداري است، توجهي به آثار هنرمندان نمي‌شود، کار‌ها فروش نمي‌رود و يک بار سنگين روي دوش هنرمند مي‌ماند. هنرمند هم به معيشت توجه دارد. ما اگر امکانات داشته باشيم بايد زيرساخت‌ها را فراهم کنيم، اما نمي‌توانيم در همهٔ دنيا بينال و گالري داشته باشيم. بنابراين بايد دست گروه‌ها و نهادهايي را که امکانات دارند بفشاريم. اگر بخش خصوصي را حذف مي‌کنيم ممکن است اين امکان از بين برود. ما هرگز نمي‌خواهيم و نمي‌توانيم در وزارت ارشاد اسلامي، کار غيرانقلابي انجام دهيم.
ماجراي حضور هنرمندان خارجي در غرفه ايران چيست؟
ملانوروزي دربارهٔ حضور هنرمنداني از برخي کشورهاي منطقه در غرفهٔ ايران گفت: علاوه بر هنرمندان ايراني، هنرمنداني از کشورهايي مانند عراق، افغانستان، جمهوري آذربايجان، تاجيکستان (غير از عرب‌ها و ترک‌ها که فرهنگ جدا داشتند) نيز در غرفهٔ ما حضور دارند. اين هنرمندان در گسترهٔ فرهنگ و هنر ايران فعاليت کرده‌اند و بنياد فيض‌نيا از هر کشور، يک يا دو هنرمند معروف را که تأثير هنر اسلامي – ايران در آثار تجسمي آن‌ها ديده مي‌شود براي حضور در دوسالانه ونيز انتخاب کرده است.
او بيان کرد: برخلاف بسياري از نظراتي که خواندم و عده‌اي گفته‌اند مبني بر اين‌که حضور هنرمندان خارجي، غرفه ايران را از حالت مليتي خارج مي‌کند، معتقدم اين‌طور نيست. مگر دو سال پيش ايتاليا همراه جمهوري آذربايجان در دوسالانه حاضر نبود؟ حتي به‌خاطر غرفهٔ بزرگ ما، موسسه ميراث ايتاليا از ما خواسته که دوره بعد با هم حضور داشته باشيم. از سوي ديگر، برخي هنرمندان ايراني که دوره‌هاي قبل، به‌شکل مستقل از دولت ايران در ونيز شرکت مي‌کردند، در غرفهٔ کشورهاي ديگر بودند.
مديرکل دفتر هنرهاي تجسمي همچنين اظهار کرد: خيلي از کشور‌ها دوست دارند هنرمندشان را در کنار هنرمندان ديگر کشور‌ها داشته باشند و اين اتفاقا براي کار بعضي هنرمندان يک امتياز خوب است که بخش قدرتمند هنر ايران در ونيز حضور داشته باشد و کشورهايي که سال‌ها از آبشخور فرهنگ و هنر ايران تغذيه مي‌کردند نيز در کنار آن‌ها باشند. هنرمنداني که همهٔ آن‌ها به فرهنگ پوياي ايران اسلامي و شرقي واقف هستند و از حضور فرهنگ غرب ناراحت‌اند.
او گفت: اگر به ۳۰۰-۲۰۰ سال قبل مراجعه کنيد، مي‌بينيد که حاکميت فرهنگ و هنر ايران به بسياري از مناطق از جمله افغانستان، پاکستان، هند، کشمير و… رسيده بود. در اين ۲۰۰ سال به جهت تهاجم فرهنگي، از پرداختن به نقش ايران در فرهنگ و هنر اين کشور کاسته شد و امروزه مي‌بينيم که شايد مناسبات هنري ما حتي در شهرستان‌هاي کشور هم تأثيري ندارد و هر روز مي‌بينيم معماري ما وارد فضاي پيچيده‌تري مي‌شود که نشاني از هويت ندارد. اين نگاهي بوده که فيض‌نيا و منگوتزو پيشنهاد کردند که ايران يک نگاه جهاني به دوسالانه ونيز داشته باشد. صد‌ها سال قبل از اين، فرهنگ و هنر ايران در اين سرزمين‌ها وجود داشته و قبل از اين‌که با نگاه سياسي به کشور‌ها بنگريم، نگاه فرهنگي وجود داشته و آن‌ها زير پرچم ايران بوده‌اند.
ملانوروزي همچنين بيان کرد: ما قبل از اين اتفاقات، مناسبات فرهنگي با اين کشور‌ها داشتيم. نگاه ما به اين موضوع، بيان اقتدار فرهنگ جمهوري اسلامي بوده، اما خيلي‌ها موضوع را برعکس برداشت کردند. اگر اين‌طور نبود مي‌رفتيم هنرمند اروپايي انتخاب مي‌کرديم، نه هنرمند مسلمان.
چرا بايد به ونيز برويم؟
ملانوروزي در بخش ديگري از سخنانش به اهميت حضور ايران در دوسالانه ونيز اشاره کرد و گفت: دوسالانه ونيز مهم‌ترين رويداد تجسمي در دنيا است. اين رويداد خيلي قديمي است و هر دو سال يک‌بار به‌طور مرتب برگزار شده و به نوعي المپياد و المپيک هنر است. دوسالانه ونيز محل رجوع و حضور بسياري از گالري‌ها، هنرمندان و جريان‌هاي هنري است. همچنين براي کساني که مي‌خواهند هنرشان را معرفي کنند محل خوبي است.
سرپرست موزه هنرهاي معاصر ادامه داد: متأسفانه ايران پس از انقلاب، فقط چهار دوره در اين دوسالانه شرکت کرده، چون ونيز شهر گراني است و حضور در آنجا ده‌ها برابر بيشتر از ديگر بينال‌ها هزينه دارد. هر وقت هم ايران در بينال ونيز شرکت کرده، نهايتا يک پاويون ۱۰۰ تا ۱۵۰ متري در اختيار داشته است. ما مايل بوديم در دولت جديد در راستاي تعامل و ديپلماسي فرهنگي با هنر جهان، در بسياري از رويدادهاي هنري که اهميت دارند شرکت کنيم، اما کل بودجه يک نهاد، محدود است و ۱۳۰ بينال نيز در دنيا وجود دارد که از ميان آن‌ها ۳۰ بينال مهم هستند.
مديرکل دفتر هنرهاي تجسمي همچنين بيان کرد: ما گريزي نداريم که براي حضور در رويدادهاي بزرگ دنيا از امکانات مختلفي از جمله نهاد‌ها، موسسات و بخش خصوصي استفاده کنيم. بيش از ۵۰ دانشگاه هنر داريم که هر سال تعداد زيادي دانشجو از آن‌ها فارغ‌التحصيل مي‌شوند و زمينهٔ جذبشان توسط دولت وجود ندارد. اين‌ها بايد کار‌هايشان را بفروشند و ارتزاق کنند. بنابراين بايد بسترهايي را فراهم کنيم که آثار هنري ما در خارج از ايران ديده شوند و از اقتصاد و ظرفيت جهاني براي معرفي هنرمان استفاده کنيم.
شئونات جمهوري اسلامي رعايت شده است
ملانوروزي همچنين به نحوهٔ انتخاب هنرمندان شرکت‌کنندهٔ ايراني براي حضور در بينال ونيز ۲۰۱۵ اشاره کرد و گفت: ما در حوزهٔ خودمان کارشناساني داريم که از نظراتشان استفاده کرديم و به اين نتيجه رسيديم که از مديا‌ها و نسل‌هاي مختلف، هنرمنداني را براي حضور در ونيز معرفي کنيم. محمد احصايي (خوشنويس) که تا به حال در دوسالانه ونيز حضور نداشته، جمشيد بايرامي (عکاس) که با مشورت برخي عکاس‌ها انتخاب شد، سميرا علي‌خان‌زاده و محمود بخشي به‌عنوان قسمت هايلايت ايران انتخاب شدند و بقيه هنرمندان نيز با نظارت ما توسط بنياد فيض‌نيا در بخشي با عنوان "بازي بزرگ" حضور خواهند داشت.
او توضيح داد: "بازي بزرگ" نام کتابي است دربارهٔ به وقايع سال ۱۸۸۸ ميلادي که انگليس و روسيه در منطقهٔ ما درصدد جدا کردن افغانستان، هند و پاکستان بودند و به اختلافات به‌وجود آمده در آن دوره مي‌پردازد. "بازي بزرگ" يک تم است که هنرمنداني از ايران و اين کشور‌ها را زير پرچم ايران جمع کرده است. ۳۰ هنرمند ايراني از نسل‌هاي مختلف انتخاب شده‌اند.
سرپرست موزه هنرهاي معاصر دربارهٔ ميزان تأثير وزارت ارشاد در انتخاب اين هنرمندان نيز گفت: وقتي قرار شد با فيض‌نيا همکاري کنيم، به آن‌ها گفتيم که حاضريم در کنار شما باشيم به اين شرط که شئونات جمهوري اسلامي حفظ شود. اگر قرار است پرچم جمهوري اسلامي در غرفه باشد، بايد برخي مسائل را رعايت کرد. قرار شد ما اين اختيار را داشته باشيم که کارهايي را که انتخاب مي‌شود رد کنيم. همچنين هنرهاي تجسمي به‌دليل فضاي خاصي که دارد نياز زيادي به دولت ندارد و برخي هنرمنداني که از قبل قرار بود با فيض‌نيا در ونيز حضور داشته باشند، به‌خاطر همکاري آن‌ها با دولت و وزارت ارشاد کنار کشيدند، حتي برخي هنرمندان و نهادهايي که قرار بود در کنار فيض‌نيا باشند نيز به همين دليل انصراف دادند.
همه کار‌ها بررسي شده است
ملانوروزي با اشاره کردن به برخي اظهار نظر‌ها مبني بر اين‌که هنرمندان و آثار انتخاب‌شده براي دوسالانه ونيز ضد دين و ضد نظام هستند، اظهار کرد: ما خودمان جزو هنرمندان انقلاب هستيم و علاقه و عرقمان به نظام ثابت شده است، اما نمي‌گوييم اشتباه هم نمي‌کنيم. من به شخصيت خانم فرمانفرماييان کاري ندارم، اما کارهاي او براساس هندسه اسلامي و آيينه‌کاري است. به همين دليل، گفتيم خوب است او در ونيز باشد، اما مجموعه‌دار‌ها و گالري‌هايي که قرار بود کارهاي او را بدهند، ندادند. نيوشا توکليان هم عکاس نوگرايي است، او سال قبل در فرانسه به‌خاطر اين‌که مسوول نمايشگاه مي‌خواست نام کتاب آثارش را "نسل سوخته" بگذارد، از قبول جايزه‌اش صرف نظر کرد.
او افزود: البته ممکن است کارهاي بعضي دوره‌هاي اين هنرمندان براساس سليقهٔ ما نباشد، اما کارهايي که به ونيز مي‌رود، بايد در چارچوب‌هاي جمهوري اسلامي باشد. آثار شادي قديريان هم از دوره‌هايي از هنر او انتخاب شده که نگاه بدي به ايران نداشته است. ما کار هنرمندان را ديده‌ايم و چک مي‌کنيم که مشکلاتي مثل عناد نداشته باشند، اما نمي‌شود همهٔ دوره‌هاي آن‌ها را مورد مطالعه قرار داد. گاهي آن‌ها در فضايي مانند فيسبوک، کاري مي‌گذارند که دولتي و عمومي هم نبوده است. با اين وجود بايد حساسيت و دقتمان بيشتر باشد.
مديرکل دفتر هنرهاي تجسمي همچنين بيان کرد: بايد اين را هم در نظر داشته باشيم که حضور ما در ونيز يک کار شتاب‌زده است؛ ما از قبل امکان مالي نداشتيم که برنامه‌ريزي کنيم که چه شورايي و چه تيمي براي اين کار داشته باشيم. فقط سه‌ماه است که اين کار شروع شده است. ما به‌خاطر بدهي که داشتيم که هنوز حقوق بينال‌هاي خود را پرداخت نکرده‌ايم و نمي‌توانيم به‌دنبال برگزاري بينال خارجي با هزينه‌هاي هنگفت باشيم. هر اثر و هنرمند جاي مناسب براي عرضه مي‌خواهد. بايد آنقدر فضا و ظرفيت وجود داشته باشد که همه حضور داشته باشند. البته اکنون چارچوب و مقررات وزارت ارشاد در آثاري که انتخاب شده، مورد توجه قرار گرفته است.
انتظار گرفتن "شير طلايي" نداريم
سرپرست موزه هنرهاي معاصر دربارهٔ هماهنگ بودن موضوع آثار ارائه‌شده در ونيز، گفت: جايزه‌اي که در دوسالانه ونيز مي‌دهند "شير طلايي" است که به هنرمندان مي‌دهند نه به غرفه. تفاوت دوسالانه‌ها با بسياري از گالري‌ها و موزه‌ها اين است که اصول آن‌ها بر نوآوري و جسارت‌هاي هنري و فرم‌هاي جديد استوار است. ما انتظار نداريم هنرمندان ما حتما شيرطلايي را بگيرند. آن‌هايي که سال‌هاي گذشته برنده اين جايزه شده‌اند از تمام مديا‌ها مانند رقص، موسيقي، تئا‌تر و ديجيتال‌آرت استفاده کرده‌اند، اما فضاي هنري ما نسبتا سنتي است و خيلي به هنرهاي نو وارد نشده‌ايم. به همين دليل وقتي سه هنرمند با يک غرفه کوچک از طرف ايران در ونيز باشد، توجه زيادي به آن نمي‌شود؛ اما وقتي ايران بعد از ايتاليا بزرگ‌ترين غرفه را داشته باشد، خيلي‌ها به آن مراجعه مي‌کنند و آثار از اين نظر بهتر ديده و نقد خواهد شد.
او ادامه داد: تا امروز فقط آقاي تناولي – هنرمند مجسمه‌ساز – يک جايزه از ونيز گرفته است. ما خيلي به گرفتن اين جايزه فکر نکرده‌ايم. فضاي آن‌ها نوآوري است. خيلي‌ها به ما انتقاد کرده‌اند که چرا بين هنرمندان انتخاب شده، هنرمندان سنتي نيستند. ونيز جاي هنرهاي سنتي نيست، بلکه جاي هنرهاي ملي با بيان جديد و خوانش نو است. اکنون ما در موزه هنرهاي شرقي رم يک نمايشگاه داريم که هنرهاي ملي و سنتي خود را در آنجا به‌نمايش گذاشته‌ايم. امسال تم کلي ونيز، "جهان‌هاي آينده" است، اما ما تم "بازي بزرگ" هنرهاي تجسمي در منطقه را دنبال کرده‌ايم.
ملانوروزي در پايان سخنانش اضافه کرد: من بعد از ۱۰ سال که کار دولتي نکرده بودم، به موزه هنرهاي معاصر و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي آمدم، به‌خاطر اين‌که قهر هنرمندان با دولت را از بين ببرم. کاري ندارم هنرمندان مقصر بوده‌اند يا دولت. به‌خاطر ارتباطي که با هنرمندان داشتم تلاش کردم اين قهر پايان يابد. البته گروهي هستند که وقتي نام دولت به ميان مي‌آيد، جلو نمي‌آيند و ما با آن‌ها کاري نداريم؛ اما به کساني که با نگاهي فرهنگي کار مي‌کنند، اما به هر دليلي قهر بودند، سعي کرديم نزديک شويم.