�
فرش ايراني از دوران صفويان در موزه آقاخان، تورنتو
�
"موزه آقاخان" در تورنتو چند ماهي است که درهاي خود را به روي مردم گشوده است. محتواي اين موزه ويژه تمدن و فرهنگ کشورهاي اسلامي است و مجموعه‌هاي آن در دو بخش دائمي و فصلي به بازديدکنندگان ارائه مي‌شوند.
�
"موزه آقاخان" در کنار "مرکز اسماعيلي" در بخش خاوري تورنتو بنا شده است. گشايش هر دو ساختمان در سپتامبر ۲۰۱۴ با حضور شاهزاده آقاخان (امام کنوني شعيان اسماعيلي) و استيون هارپر (نخست وزير کانادا) صورت گرفت.
�
�
�
�
�
در موزه "آقاخان" مانند ديگر موزه‌هايي که عنوان "هنر اسلامي" را بر خود دارند، بيشتر آثار توسط هنرمندان ايراني آفريده شده‌اند. عنوان "هنر اسلامي" که هنرپژوهان غربي، آن را فراوان به کار مي برند، همواره مورد بحث در ميان گروهي از پژوهشگران و دوستداران هنر ايران بوده است.
�
اين عنوان به شکل عمده براي آن بخش از آثار هنري به کار برده مي‌شوند که در دوره گسترش اسلام از اسپانيا تا هند آفريده شده‌اند. با اين حال در موزه‌هايي که بخش‌هاي بزرگي زير عنوان "هنر اسلامي" راه اندازي شده معمولا حدود هفتاد درصد از آثار، کارهاي هنرمندان ايراني‌اند: مينياتور، سفال، فرش، آثار خوشنويسي و …
�
آيا اين حجم گسترده از آثار هنرمندان ايراني در دوره پس از اسلام را بايد به عنوان "هنر اسلامي" تلقي کرد يا به عنوان "هنر ايران در دوره اسلامي؟"
�
بحث در اين باره همچنان ادامه دارد ولي به نظر مي‌رسد با توجه به پشتيباني اندک ايران از پروژه‌هاي فرهنگي در مقايسه با کشورهاي عربي (به ويژه قطر و امارات) يا محافل اسلامي، اکنون روي جنبه اسلامي بودن اين آثار بيشتر تاکيد مي‌شود تا ايراني بودن آنها.
�
�
�
�
�
بخش آغازين موزه آقاخان در برگيرنده دو تالار کوچک است که ده ها اثر سفالين را در خود جاي داده؛ اين آثار در يک دوره تاريخي هزار ساله آفريده شده‌اند. يکي از آثار متفاوت در اين بخش، ظرفي نقاشي شده است که براي گذاشتن اشياي سفره هفت سين به کار برده مي‌شده و در سده دوازدهم ميلادي در شهر ري ساخته شده است.
�
�
�
�
�
"قمقمه زيارتگر" يکي ديگر از آثار اين بخش است. اين سفالِ لعاب‌دار گرچه در سده نهم ميلادي (دوره اسلامي) ساخته شده، داراي نشانه‌هايي روشن از هنر ايران در دوره ساساني است؛ از آن جمله، کاربرد طرح پرنده و ماهي روي آن. جنبه‌اي که اين سفال را از نمونه‌هاي پيش از اسلامي متمايز مي‌کند نوشته‌اي با خط کوفي روي آن است که به باور پژوهشگران موزه، احتمالا دعاي خير براي زيارتگر است.
�
�
�
�
�
در تالار اصلي موزه، ابتدا نمونه‌هاي خطي به بازديدکنندگان ارائه شده‌اند. يکي از اين کتاب‌ها "تشريح منصوري" است که به کالبدشناسي انسان اختصاص دارد. "تشريح منصوري" در سده پانزدهم ميلادي به کوشش منصور ابن الياس شيرازي نوشته شد. کتاب او با تصاوير گوناگون همراه است و از آن به عنوان اثري موثر در پيشرفت دانش کالبدشناسي ياد مي‌شود.
�
اين موضوع به ويژه از جنبه‌اي قابل توجه است که در دوره اسلامي تا چندين سده، به دليل محدوديت‌هاي مذهبي، کتاب‌هاي کالبدشناسي بدون تصوير تهيه مي‌شدند. نمونه‌هاي ديگري از "تشريح منصوري" در کتابخانه‌هاي ايران و ايالات متحده نيز نگهداري مي‌شوند.
�
�
�
�
�
موزه آقاخان گنجينه‌اي از نگاره‌هاي مينياتوري شاهنامه فردوسي را نيز در اختيار دارد که نمونه‌هايي از آنها در ديد عموم قرار دارند؛ نسخه‌هايي که از سده پانزدهم تا هفدهم ميلادي در لاهيجان، تبريز و اصفهان کار شده‌اند.
�
روبا کنعان، مدير بخش پژوهشي موزه به بي بي سي فارسي مي‌گويد: "اين آثار به زودي براي نگهداري به مخزن موزه منتقل خواهند شد زيرا براي کشيدن نقاشي‌هاي آنها از رنگ‌هاي طبيعي استفاده شده و به همين خاطر، قرار گرفتن در برابر نور براي مدت طولاني به آنها آسيب مي‌رساند."
�
او همچنين مي‌افزايد: "حدود نود درصد از آنچه در موزه به نمايش در آمده از مجموعه شخصي آقاخان است ولي بقيه به شکل موقت از مجموعه‌هاي خصوصي در اروپا به امانت گرفته شده‌اند."
�
�
�
�
�
شاهزاده آقاخان که از او به عنوان يکي از ثروتمندترين مسلمانان دنيا نام برده مي‌شود به نقاشي ايراني علاقه ويژه‌اي دارد. نمونه‌هايي از مجموعه منحصربفرد او در موزه به نمايش درآمده‌اند. يکي از اين آثار، تابلويي است که کريم‌خان زند، پادشاه ايران در نيمه دوم سده هجدهم ميلادي، را همراه با ياران نزديکش نشان مي‌دهد. بسياري از پژوهشگران هنر ايران بر اين باورند که اين نقاشي پس از درگذشت کريم‌خان سفارش داده شده و آفريننده آن نيز به احتمال زياد، محمد صادق، از نقاشان نامدار دوران قاجار است. اين نقاشي، کريم‌خان را در لباسي راحت نشان مي‌دهد و شيوه نقاشي کردنِ چهره‌ها و عمامه‌ها با شيوه نقاشي در دوران پادشاهي او متفاوت است.
�
روبا کنعان، مدير بخش پژوهشي موزه آقاخان مي‌گويد: "گرچه بسياري از آثار از مجموعه شاهزاده آقاخان به موزه منتقل شده ولي هنوز نمونه‌هايي از آثار منحصربفرد در اختيار نزديکان او هستند."
�
�
�
�
�
در طراحي بناي موزه آقاخان کوشيده شده عواملي گوناگون از معماري دوران مربوط به آثار به کار برده شوند. از آن‌جمله، روزنه‌هايي که نور را به فضاي درون موزه هدايت مي‌کنند و مي‌توانند براي بازديد کننده ايراني، يادآور فضاي مسجد شيخ لطف‌الله در اصفهان باشند. طراح بناي موزه، فوميهيکو ماکي، معمار ژاپني و برنده جايزه معماري پريتزکر در سال ۱۹۹۳ است.
�
موزه آقاخان همچنين به تازگي نگاره بخش اعظم آثاري را که در اين موزه نگهداري مي‌شوند همراه با اطلاعات مربوطه در کتابي به نام "نقش و نور" به زبان انگليسي منتشر کرده است.
�
�
�
�