معماری به عنوان یکی از عرصه‌های پویای تمدن بشری همواره در حال پیشرفت و تغییر است و نوآوری‌های فنی، سبکی، زیباشناختی و طراحی به شکل مداوم در آن صورت می‌گیرد. در چند دهه اخیر بدون شک یکی از حوزه‌هایی که زمینه ایجاد تغییرات و رشد و پیشرفت معماری را فراهم آورده موضوعی تحت عنوان کلی معماری دیجیتال است. پیشرفت فناوری‌های دیجیتال امری است که تمام فعالیت‌های ما را متحول کرده و از این منظر، معماری نیز این تغییرات اجتناب‌ناپذیر را پذیرا شده‌است. توسعه رایانه‌های شخصی و در ادامه آن انواع نرم‌افزارهای فنی و تخصصی به مرور معماری را از فرایندهای کلاسیک طراحی خارج کرد و روش‌های ساده‌تر و کاراتری برای انجام فعالیت‌های طراحی فراهم آورد. با مشاهده این کارایی، معماری خود نیز به استقبال فناوری دیجیتال رفت و به مرور خواسته‌های پیچیده‌تری را به آن سپرد. آن چیزی که امروز و به عنوان معماری دیجیتال می‌شناسیم ترکیبی از فرایندهای پیچیده طراحی و ساخت است که با کمک انواع ابزارهای پیشرفته در اختیار معماران قرار گرفته است. این هنوز آغاز راهی طولانی است.

به نظر می‌رسد که مجموعه پیشرفت‌های بشر در زمینه هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی، اینترنت اشیا و موارد دیگر، آینده بسیار پیچیده‌تری را نوید دهد که در آن بخش‌های بیشتری از فرایندهای ذهنی به ماشین‌ها منتقل شده و مسئولیت آنها در انجام امور طراحی و ساخت بسیار فراگیرتر خواهد شد. در کنار این پیشرفت‌های سریع فناوری باید توجه کرد که معماری همواره شامل بخش‌های تئوری و فرهنگی هم بوده است. از این منظر، در کنار پیشرفت‌های فنی، گفتگوها و استدلال‌های تئوری زیادی نیز لازم است تا نحوه برخورد دیسیپلین با این پدیده‌های نوظهور را شناسایی کند و فراگیری و کارآمدی این فرایندها را در میان فعالان این حوزه تسهیل نماید. از این روست که تکامل حوزه تئوری به همان اندازه تکامل تکنیکی ضروری می‌نماید.

با چنین دیدگاهی است که نقش افرادی چون پاتریک شوماخر پررنگ می‌شود. او از معدود افرادی در دیسیپلین معماری است که همزمان هم حضور فعال در حوزه تئوری و آکادمیک معماری دارد و هم در بخش حرفه‌ای به شکلی جدی و تاثیرگذار کار می‌کند. هم حضورش در مدرسه معماری AA و پیشبرد آموزش و تئوری اهمیت دارد و هم فعالیت حرفه‌ای او در دفتر معماری زاها حدید همراه با پروژه‌های بحث برانگیز است. پاتریک شوماخر اولین کسی است که به شکلی گسترده درباره موضوع معماری دیجیتال نوشته و سخنرانی کرده و اوست که در این خصوص واژه معماری پارامتریک را به عنوان یک سبک نوظهور جاانداخته است. مقاله‌هـای او یک‌به‌یک به تعریف ایـن معماری و ویژگی‌های آن پرداختند و فضای گفتگوی تخصصی در این زمینه را هموار کردند. او به عنوان کسی که همزمان به طراحی و اجرای پروژه‌هایی با همین سبک پرداخت، این روش طراحی را به شکلی جهانی مطرح نمود و بر کار و روش طراحی بسیاری از معماران کنونی تاثیر گذاشت. از این منظر او بدون شک از مهم‌ترین شخصیت‌های معماری معاصر جهان است که توانسته دیدگاه‌های تئوری خود را تبدیل به پروژه‌های واقعی بدل کرده و سپس این دیدگاه‌ها را به شکل فراگیری جهانی کند.

تا همین جای این مقدمه پیداست که من هم به این حوزه معماری علاقه دارم (و به همین دلیل در ارتباط با آن نوشته‌ام) و هم شخص پاتریک شوماخر را به عنوان یک شخصیت بسیار مهم در این عرصه ستایش می‌کنم. این کتاب که مطالعه می‌کنید، به کامل‌ترین شکل، فضای ذهنی او را ترسیم می‌کند و از این منظر جز منابع مهم این حوزه‌ی معماری است. به همین دلیل هم امتیاز بالایی در وبسایت‌های معرفی کتاب همچون goodreads کسب کرده است. خواندن کتاب‌هایی از این دست، سخت و نفس‌گیر است، وقت می‌خواهد و ده‌ها جستجوی جانبی، بازگذاشتن دائمی ویکی‌پدیا و در کنار داشتن منابع دیگر را طلب می‌کند. اما این کوشش، به دستاوردش می‌ارزد. حال جای خوشحالی است که نسخه فارسی آن در دسترس قرار گرفته است. امیدوارم که حوصله کنید، وقت بگذارید و در نهایت بیاموزید و لذت ببرید.

زوبین خبازی

مقدمه:

هدف اصلی خودتکثیری معماری (معماری خودمتشابه) و برنامه‌ی این اثر برای رسیدن به آن چیست؟ اثر حاضر در جهت تجزیه و تحلیل نظام جامع نظری گام برداشته است. این تجزیه و تحلیل شامل اقداماتی برای ساماندهی نظری است؛ بنابراین هدف، یک سیستم نظری گسترده است که به خاطر خاصیت خود-توصیفی خود را برای معماری معاصر توضیح می‌دهد. فرض بر این است که معماری از طریق نظریات مستقل و منظم، خود را به‌صورت خود-ارجاعی تشکیل داده است.
در اینجا می‌توان فرضیه‌های تئوری برجسته معماری را -که نقطه‌ی شروع آنها از کتاب در باب معماری آلبرت در سال ۱۴۵۲ است- به‌عنوان نوشتارهای خود-توصیفی با معنای خاص مورد توجه قرار داد. نوشتارهای خود-توصیفی یک بازتاب کلی از فرضیات، ارزش‌ها و روش‌ها در رابطه با وظایف اجتماعی خود ارائه می‌دهند.آنها از زمان ظهور خود در رنسانس ایتالیا، به‌عنوان نظام خودآگاه بخش مهمی از معماری بوده‌اند.
مفهوم خودتکثیری اشاره به همه نظریه‌های خودساز معماری دارد. این یک فرایند تاریخی مستمر است و برای استمرار کارایی آن، همچنان به فعالیت‌های نظری جدید در هر مرحله از تکامل فعلی خود ادامه می‌دهد. اعتقاد من بر این است که استمرار موفقیت خودتکثیری معماری، امروزه بیش از هر زمان دیگری، مستلزم یک نظام نظری همه‌جانبه است تا بتواند چالش‌هـای تاریخی، ظرفیت‌هـا و انتخاب‌هـای متنوع معماری در جامعه کنونی را شفاف‌سازی کند.
برای دستیابی به یک مجموعه نظری جامع چه باید کرد؟ مجموعه‌ی فعلی مفاهیم و اصول موجود باید به یک مجموعه‌ی واضح از عبارات و فرضیه‌ها تبدیل شود تا بتوان کلیات منابع مفهومی موجود را در آن گنجاند؛ بنابراین مجموعه مفاهیم مطرح در اینجا از پیچیدگی خاصی برخوردار هستند. باوجوداین، فرض من بر این است که اگر پیچیدگی مفهومی مطرح در اینجا براساس دامنه گسترده‌ای از پدیده‌های جامع، مرتبط و سیستماتیک یکپارچه اندازه‌گیری شود، سیستم موجود به معیار بهینه خواهد رسید. این امر با مسائل معمول طراحی (معاصر) مغایر نیست: ساختار یک معماری مفهومی خوانا و روشن و مبتنی ‌بر بازنگری خلاقانه بسیاری از مطالب موجود باید به یک ساختار جدید منسجم تغییر داده شود. حداقل میزان ضروری پیچیدگی با ظرافت که از راه اضافه‌نمودن مطالب در یک طرح فرمال به دست می‌آید، شرایط لازم برای امیدواری به اینکه شاید تئوری بتواند خود را در مسیر نظام نظری جای دهد، محسوب می‌شود. مکمل کیفی این مقوله تلفیق نتایج چندگانه‌ی تئوری با مجموعه‌ای از فرضیه‌های طراحی‌شده برای تأثیرگذاری است. این امر ممکن است شانس بینش جدی را نسبت به حیات نظری نظام افزایش دهد. مجموع (به‌طور بالقوه بحث‌برانگیز) این موارد اقداماتی صریح و هدفمند بود؛ زیرا بدون نتیجه‌گیری که تفاوت ایجاد می‌کند، مجموعه‌های نظری بدون‌استفاده و وضوح نظریه بر باد خواهد رفت. به‌این‌ترتیب، مأموریت ما تهیه یک گزارش نظری جامع و یکپارچه همراه با مشخصات به اندازه کافی واضح بود تا فرضیه‌های تندوتیز را رد کند. مقوله‌ی وحدت نظری شامل بازنگری جامع مفاهیم رایج معماری به جای اصطلاحات انتزاعی است. تأثیر اولیه، آشنایی‌زدایی است؛ بنابراین ویژگی عجیب و تمایز تئوری معماری ارائه‌شده در اینجا مستلزم تحمل سرگیجه های اولیه و شاید سردرگمی آن است. با مطالعه‌ی اول ممکن است به نظر رسد که متن حاصل میان بی‌اهمیتی و نامفهومی به دام افتاده است. اجتناب از این تأثیر برای معرفی یک ادبیات نظری جدید و ایجاد یک سـاختار نظری سیستماتیک -برای پوشش و تفسیر مجدد سیستم نظری رایج، بازسازی شواهد موجود، شامل روندهای ظهور و خلق آثار اصیل نوین به منظور پیشبرد معماری به سمت فعالیت‌های مربوطه- هنوز دشوار است. ناآشنابودن زبان تئوری بخشی مهمی از هر چشم‌انداز جدید محسوب می‌شود.
روح و هدف اصلی این اقدام نظری، حتی اگر حالت اولیه توصیف و توضیح باشد، با ایجاد تفکر آزاد و غیرمستقیم، آماده تأثیرگذاری است. من مشتاق دیدن تأیید (یا تکذیب) توضیحات تکمیلی خود با استناد بر تحقیقات تاریخی و باروری مفاهیم استنتاجی خود با بررسی‌های آتی هستم. تجزیه و تحلیل‌های انجام گرفته در اینجا جهت تصریح خود-آزمایی استاندارد مبهم معماری آوانگارد معاصر در قالب مجموعه‌ای از هنجارها است. پس از این کار این هنجارها مستحکم و قوی می‌شوند یا شاید بتوانند به‌عنوان نقاط شروعی برای تجدیدنظر و تغییر به کار روند. تئوری خلاقانه‌ی خود-توصیفی جهت دستیابی به تأثیر قوی آشناپنداری از طریق کانسپت‌های جدید، انتزاعات و شیوه‌شناسی نوین عمل می‌کند. ترکیب این‌چنینی از تنوع و افزونگی باعث تبدیل خطوط مفهومی به شواهد بالقوه‌ای می‌شود که ممکن است به چشم‌انداز جدیدی منجر شود که با مشکلات فعلی مرتبط است.
این کتاب، تئوری خودتکثیری معماری را در ۱۲ قسمت (پنج قسمت در جلد ۱ و هفت قسمت در جلد ۲) و ۶۰ بخش (۲۴ بخش در‌ جلد ۱ و ۳۶ بخش در جلد ۲) و حدود ۲۵۰ فصل توضیح داده است. هر یک از ۶۰ بخش، فرائضی را ارائه می‌دهند که دربردارنده‌ی یک پیام واحد از شواهدی است که در بخش مربوطه بیان می‌شوند. هر۲۵۰ فصل کتاب طبق چارچوب نوین نظری، جمع‌آوری و مرتب‌سازی شده است تا شواهد مدفون در فرضیه‌ها را تفسیر کنند. در پایان کتاب فهرست کاملی از فرضیه‌ها در قالب ضمیمه ۲ و خلاصه‌ای مناسب از «نتایج» تئوری خودتکثیری معماری آورده شده ‌است.
تلاش برای دستیابی به یک سیستم نظری جامع که خود را در نقش خود-توصیفی به معماری پیشکش کند، بدون‌شک در معماری معاصر منحصربه‌فرد است. این بلندپروازی‌ها به ناچار اختلاف ایجاد می‌کنند. درواقع، هرگونه اقدام سیستماتیک، انتقاداتی را در پی دارد. اگر این اقدامات دارای هرگونه صلاحیتی باشند، ممکن است در بحث‌های آتی طرفدارانی داشته باشند. وحدت نظری تنها می‌تواند در قالب یک نتیجه بحث‌برانگیز به دست آید.

عنوان کتاب: معماری پارامتریک: معماری خودتکثیر؛ چارچوبی نوین برای معماری

نویسنده: پاتریک شوماخر
مترجمان: فرزاد حامدی و محمدمهدی محمدی
ناشر: سازمان انتشارات جهاددانشگاهی

منبع: معمارنیوز