همايش «نمادشناسي عرفاني گل‌ها و پرندگان با تأکيد بر معناشناسي هنر گل و مرغ در اصفهانِ عصر صفوي از منظر عزالدين مقدسي، عارف قرن هفتم هجري» در کتابخانه مرکزي اصفهان برگزار شد..
به گزارش گالري آنلاين به نقل از ايسنا، جليل جوکار، عضو هيئت‌علمي دانشگاه هنر اصفهان، در اين همايش به معرفي عزالدين مقدسي پرداخت؛ ابومحمد عزالدين عبدالسلام بن احمد بن غانم، پس از سال ۶۲۸ هجري قمري در بيت‌المقدس به دنيا آمد و در سال ۶۷۸ در قاهره درگذشت. سال تولد اين عارف عرب‌زبان، در رسالات مختلف با چند سال تقريب بيان شده و محققين را بر آن داشته تا در ذکر تاريخ ولادتش از عبارت "پس از سال ۶۲۸" استفاده کنند.
او ادامه داد: غانم جد عزالدين بوده که زاويه‌اي (خلوتگاه) معروف در بيت‌المقدس داشته؛ زاويه‌اي که همچنان معروف است و قبله‌گاه اهل دل و عرفان. فرزندان غانم که همگي ابن‌غانم خطاب مي‌شوند، در شعر و عرفان شهره بوده‌اند و عزالدين، نوه غانم نيز در بيت‌المقدس به دنيا آمده. او پس از تکميل تحصيلات عرفاني‌اش به قاهره رفته اما به دليل علاقه بسيارش به بيت‌المقدس، همواره بين قاهره و بيت‌المقدس در آمد و شد بوده است. آرامگاه اين عارف عرب‌زبان در قبرستان قاهره همچنان زيارتگاه اهل‌دل و اهل عرفان است.
نويسنده کتاب «نقاشي گل و مرغ» با معرفي کتاب «کشف الأسرار في حکم الطيور و الأزهار» که موضوع بحث اين همايش بود، گفت: از اين رساله نسخ خطي در کتابخانه‌هاي مختلف دنيا وجود دارد، همچنين دو نسخه چاپي نيز موجود است که مرجع و منبع نسخ چاپي ديگر قرار گرفته. يکي از اين نسخ نيز در سال ۸۲۱ ميلادي در انتشارات سلطانيه پاريس چاپ شده که محمدرضا شفيعي کدکني ترجمه‌اي بر آن منتشر کرده است.
جوکار ترجمه شفيعي کدکني را داراي ويژگي تأليف دانست و تصريح کرد: شفيعي مفاهيم کلي را از ابن‌غانم برگرفته اما تأليفي با ويژگي‌هاي ارزشي خاص به همت انتشارات نشر سخن در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان مقدمه کتاب منطق‌الطير عطار منتشر کرده که در منبع ديگري اين ترجمه وجود ندارد.
به گفته اين محقق و معناشناس، ديگر نسخه چاپي موجود از «کشف الأسرار في حکم الطيور و الأزهار»، توسط عبدالوهاب محمد گردآوري شده و در دارالفضيله قاهره انتشار پيدا کرده است که حديث دارابي و يحيي معروف بر اساس اين نسخه مقاله‌اي نوشته‌اند و تأثير و تأثر فرهنگ جوامع اسلامي را بر هم بررسي کرده‌اند.
او ادامه داد: در اين مورد خاص، اين مقاله، تأثيرپذيري عزالدين مقدسي از عطار نيشابوري را به اثبات رسانده و همان‌طور که تأثير نوشته ابن‌غانم را در اشعار قرن هفتم به بعد در ادبيات فارسي مي‌بينيم، نوشته عطار در قرن ششم، بر عارفي در قرن هفتم در بيت‌المقدس تأثيرگذار بوده است.
به عقيده جوکار، اين تأثير و تأثر باعث زيبايي هنر جوامع مختلف شده و در هم تنيدگي فرهنگ‌ها را نمايان مي‌کند؛ همچنان که گره چهارقل که در معماري دوره صفوي به‌وفور ديده مي‌شود، در پنجره‌هاي معبد بودايي با قدمت ۵۰۰ سال و هم‌دوره با عهد صفوي در معبدي در شانگهاي چين نيز ديده مي‌شود.
اين هنرمند طرح و رنگ‌شناس يکي از بخش‌هاي تعجب‌برانگيز کتاب عزالدين را نمادشناسي حيوانات دانست و ادامه داد: درحالي‌که در عنوان کتاب، از حَيَوان نامي ديده نمي‌شود و اين جاي شک را ايجاد مي‌کند که عنوان کتاب دستخوش تغيير قرار گرفته باشد و يا اين بخش، بعدها به کتاب افزوده شده باشد. اين رساله در باب اول به گل‌هاي سرخ، مورد، نرگس، نيلوفر، بنفشه، شب‌بو، ياسمن، بابونه، خيري دشتي-هميشه بهار و گل شقايق و در باب ديگر به پرندگان هزار دستان-هدهد، کبوتر، پرستو، طاووس و طوطي پرداخته است.
وي در تعريف مفاد کتاب عزالدين گفت: باب اول رساله عزالدين به گل‌ها اختصاص دارد و گفتمان نمادين و رمزي عرفاني ميان گل‌ها آغازگر اين مکتوبه است.
اين محقق و عضو هيئت‌علمي دانشگاه هنر اصفهان گل نرگس، با قامت کشيده و ني‌مانندش را خادمي کمربسته و سربه‌زير، مؤدب و آماده‌به‌خدمت خواند و گفت: مقدسي کاسه وسط اين گل را به جام مي تشبيه کرده و نرگس را مي‌گساري مست مي‌داند. از نظر مقدسي، نرگس، نماد عاقبت‌انديشي است و همواره نگران گذر زمان و فرارسيدن اجل است، ازاين‌رو خير خود را که همان زيبايي و عطر خوبش است از کسي دريغ نمي‌کند.
جوکار در ادامه رمز نماد گل نيلوفر را گشود: نيلوفر، گلي است که بر بستر آب رويش پيدا مي‌کند، شب‌هنگام بسته مي‌شود و آب آن را فرامي‌گيرد، به همين دليل، عزالدين مقدسي نيلوفر را نماد عارف و عاشق واصل مي‌داند، کسي که به هفتمين مرحله سير و سلوک يعني مرحله فقر و فنا رسيده است.
نگارنده کتاب نقاشي «گل و مرغ» گل نيلوفر را همان گل شاه‌عباسي نمود پيداکرده در نقاشي‌هاي ايراني معرفي کرد که در کاشي‌کاري‌ها بر بستر آبي‌رنگ و فيروزه‌فام قابل رؤيت است.
او تصريح کرد: گل بنفشه منطبق بر شاهد در ادبيات فارسي است. شاهد درواقع معشوق مذکر است و به سبب رنگ کبودش، عزادار مرگ خود است. بنفشه بر عمر کوتاه خود واقف است اما اشارت اصلي مقدسي در اين مورد به حکمت زندگي پس از مرگ است؛ بنفشه مي‌ميرد تا منفعتش به ديگران برسد، زيرا دم‌کرده بنفشه خصلت دارويي دارد و شفارسان است.
جوکار ادامه داد: اشارت گل شب‌بو با سه رنگ سفيد و زرد و سرخ، عشاق را به سه دسته تقسيم مي‌کند و آن که بي‌پروا در روز روشن عشق خود را بيان مي‌کند، شب‌بوي زرد است که عطر خود را آشکارا در روز روشن مي‌پراکند.
اين عضو هيئت‌علمي دانشگاه هنر اصفهان در ادامه روشن‌سازي نماد گل‌هاي شب‌بو، گفت: عاشقي که خلوت شب را مجالي مي‌داند که راز خلوتيان شب‌زنده‌دار را هويدا کند، شب‌بوي کبود است.
او هزاردستان، شباهنگ يا بلبل را نماد نخست باب پرندگان خواند و در تحليل اشارت اين جاندار از ديدگاه عزالدين، آن را به عاشقي بالغ و شيدا، شبيه دانست که مست عشق گل شده؛ نغمه‌خواني که سماع‌کنان با نواي بربط و عود جويبار مي‌خواند و در بهار سرمست از شوق ديدار گل است و در خزان، مرثيه‌خوان هجران.
رضوان پورعصار، معاون پژوهشي مرکز اصفهان‌شناسي و خانه ملل اصفهان که مجري برگزاري اين همايش بود نيز با اشاره به آغاز فعاليت اين مرکز از ساعت ۱۳۸۴ اعلام کرد که اصفهان‌شناسي و شناساندن اصفهان به دنيا همواره از اهداف مهم مرکز اصفهان شناسي و خانه ملل اصفهان بوده و همايش و نشست‌هاي تخصصي را به همين دليل برگزار مي‌کند.