سيصد و بيست و هفتمين گفتمان هنر و معماري انجمن مفاخر معماري ايران با موضوع "سيري در باغهاي ايراني مازندران" چهارشنبه 16 مرداد 1398 در موزه هنرهاي ديني امام علي برگزار مي شود.
کرانه جنوبي درياي خزر در دوره شاه عباس صفوي به عنوان پايتخت تفريحي وي در مقابل پايتخت سياسي -اصفهان- از اعتبار بيشتري برخوردار شد. در اين بين باغهاي بسياري در منطقه از جمله در شهرهاي آمل، بارفروش (بابل امروزي)، ساري و بهشهر احداث گشت که به عنوان تفرجگاههاي شاهان صفوي مورد استفاده قرار ميگرفت. اسکندر بيک، منشي شاه عباس؛ در کتاب عالمآراي عباسي در ذکر آثار خير و احداث عمارات در مازندران ميآورد: "… و در مازندران جنتنشان احداث فرحآباد جنتنهاد در کنار دريا، که رودخانه موسوم به تجينه رود از آن ميان ميگذرد، و پل عالي و خيابان که از آن بلده جنتنشان تا بلده ساري تخميناً چهار فرسخ طرح انداخته سنگبست نمودهاند و عمارات عالي که در هر باغ ترتيب يافته از حيز شمار بيرون است دولتخانه و بازارگاه و حمامات و باغات فرحبخش جنتمثال در آن بلده جنتنشان طرح انداخته و اليوم شهري به آن عظمت و شوکت و ازدحام معلوم نيست که در بلاد اسلام بوده باشد و عمارت و باغات مرغوب واقعه در ساري و آمل و درياچه و عمارات عاليه بارفروش ده و در اشرف خانهاي به تکلف بزيب و زينت و باغ و چشمه و حوضخانه که در بالاخانه عمارات باغ مذکور ترتيب يافته آب را از مکان مرتفع به فنون غريبه بالا برده به حوض نقره ميريزد و ديگر باغات و حمامات و عمارات ديگر در نيم فرسخي قصبه مزبور موسوم به باغات که در مکان مرتفع ترتيب يافته مشتمل بر تالارها و ايوانها و درياچه و فوارهها و حمام و باغچه فردوسنما که از نظاره آنها ديده عقل را حيرتافزا است و از اصفهان تا قصبه اشرف در هر محله چهار فرسخي عماراتي مشتمل بر خانهاي نشيمن و بيوتات و باغچهها است که اکثر حکام دارد و جميع بيوتات مايحتاج نزول مهيا و آماده است".
به طور خلاصه باغهاي مازندران عبارت است از:
1. فرح آباد
فرحآباد در شمال ساري و در کنار درياي خزر واقع است، جايي که رودخانه تجن به دريا ميرسد. اسکندر بيک از فرحآباد با عنوان دارالسرور، ياد ميکند و اضافه مي‌نمايد که شاه اصولاً براي سير و شکار و گذراندن زمستان به آنجا نقل مکان مي‌کرد. وي در باب بنياد نهادن فرحآباد مينويسد: "آن مکان زينتبخش لياقت شهريت و استعداد تربيت داشت زيرا که رودخانه موسوم به تجينهرود در وسط آن بقعه امام مثال ماصدق روضه ماء و نهرهاي سلسال جريان يافته به دريا ميريزد و آب دريا منظور ساکنان آن سرزمين در نظر نظارگيان بدايع آفريدگار زمان و زمين است".
2. باغ بحرالارم بابل
نوشتههاي تاريخي حاکي از وجود يک جزيره در وسط درياچهاي بزرگ در نزديکي شهر بابل ميباشد. ويلبر ميگويد: "… در نزديكي شهر بارفروش باغي احداث شد كه از حيث طرح با ديگر باغهاي اين دوره تفاوت داشت. بدينترتيب كه در آن درياچهاي با محيط 2/3 کيلومتر پديد آوردند و دورتادور آن را سنگچين كردند. در اين درياچه جزيرهاي مصنوعي به مساحت دو جريب تعبيه كرده بودند و ستونهاي چوبي، يك پل طولاني را كه از خشكي به اين درياچه كشيده شده بود را برپا نگاه ميداشت.
3. باغ شاه بهشهر
باغ شاه در حقيقت هسته اصلي مجموعه باغهاي بهشهر بوده و عمارت ديوانخانه در آن قرار داشته است. وسعت اين باغ در حدود 80000 متر مربع است و در وسط اين باغ ساختمان بزرگي بنا گرديده که به چهل ستون شهرت داشت. "در جنب عمارت، استخر بزرگي به مساحت 500 متر احداث شده بود که در ميان استخر شبهاي مهتاب با قايق دستي مشغول تفريح و سرگرمي بودهاند". باغ شاه با ديوارهاي بلند سنگي و سروهاي چند صد ساله، جوي آب سنگي، حوضچهها و سنگفرشهاي اطراف آن که تا پشت عمارت امتداد مييافت، با کمي تغيير همانگونه که سياحان تصوير آن را بازگو نمودهاند باقي است.
4. باغ شمال
"باغ شمال در قسمت شمالي باغ شاه وجود داشت که داراي حمام و ساختمانهاي متعددي بوده است. هنوي (1154 ق.) نيز اين باغ را چنين شرح ميدهد: "اين دروازه به خيابان طويل گشوده ميشود که در هر طرف خيابان سي ساختمان براي گارد سلطنتي بنا شده است، اين قسمت ورودي به باغ شاهي و در حقيقت باغ شمال است".
5. باغ تپه
باغ تپه در سمت شرق باغ شاه واقع بوده و به دليل ارتفاع بيشتر نسبت به باغهاي اطراف، به اين نام خوانده ميشد. دلاواله از باغي مينويسد که براي زنان شاه ساخته شده و دورتادور آن ديوار قطوري با برج و بارو دارد. "محوطه آن پر از درختان خوشبو بوده است و در وسط باغ جائي که خيابانها همديگر را قطع ميکند عمارتي هشتگوش کوچک و بلند مختص زنان بوده است.
6. باغ چشمه
باغ چشمه در بخش جنوب شرقي باغهاي بهشهر و با زاويهاي متفاوت از آنها واقع شده است. فريزر در سال 1238 قمري آن را چنين توصيف کرده است: "در ميانه، جويي آبي است که کف آن سنگ است و آبشارهاي متعددي در مسير آن است، دو طرف اين جوي سروهاي کهنسال زيبا و درختان مرکبات است. بناي اين باغ را چشمه عمارت مينامند و بر چشمهاي پُر آب ساخته شده که از زمين ميجوشد.
7. باغ صاحبالزمان
نوشتههاي تاريخي در مورد باغ صاحبالزمان بسيار اندک ميباشد؛ ملگنوف به نقل قول از هنوي در بازديد وي از اين باغ مينويسد: "سفرهخانه در عمارت صاحبالزمان بوده که براي حرمت آزرم بيشمشير بدانجا درون آمدندي".
8. کاخ صفيآباد
در بالاي تپه بسيار مرتفع از شهر بهشهر و سمت غرب مجموعه باغها عمارت فوقالعاده مجللي وجود دارد که به کاخ صفيآباد مشهور است، "اين بنا در سال 1010 ق. به فرمان شاه عباس کبير به ترتيب دو اشکوبهاي ساخته شده است".
9. باغ عباسآباد
مجموعه تاريخي عباسآباد بهشهر که به همراه هشت باغ ديگر ايراني در ليست آثار ميراث جهاني ثبت شد، به فاصله 9 کيلومتري جنوب شرقي شهرستان بهشهر، برفراز ارتفاعات البرز و در دل جنگل انبوه واقع گرديده است. هربرت از اين کاخ در حدود سيصد سال قبل يعني بلافاصله پس از اتمام ساختمان آن، ديدن کرده و خاطر نشان ساخته که "کاخ مزبور، به خاطر منظره بديع و زيبا و مجسمهها و تابلوهاي آب و رنگ و بيشهاي که انواع و اقسام وسايل بازي و تفريح در آن موجود است، مافوق يک کاخ ييلاقي است و از کاخهاي ديگر شاه عباس عاليتر است" (عسگري، 1350: 218).
يکي از بناهاي ماندگار در اين مجموعه چشمه عمارت مستقر در داخل درياچه است که به صورت جزيرهاي در ميان آن خودنمايي ميکند. چشمه عمارت در ميان استخر بنايي است آجري به شکل چهارطاقي که زماني سطح فوقاني آن بستر بنايي با مصالح چوب و سقفي سفالي را تشکيل ميداد.
10. گلباغ
محوطه گلباغ به فاصله 600 متري از باغ اصلي مجموعه عباسآباد واقع شده است. محوطه مذکور در ادامه يک شيب قرار داشته به نحويکه شيب را بريده و آن را به صورت يک سطح تقريباً صاف درآوردهاند. اختلاف ارتفاع محوطه فوق نسبت به باغ در حدود 10 متر ميباشد.
در سيصد و بيست و هفتمين گفتمان هنر و معماري که به شرح باغ هاي ايراني مازندران مي پردازد، دکتر پرستو عشرتي و دکتر وحيد حيدرنتاج سخن خواهند گفت که با نمايش فيلم همراه است. دبير پنل گفتگو مهندس اميرعباس ابوطالبي است.
زمان: چهارشنبه 16 مرداد 1398 از ساعت 15:30 الي 17:30
مکان: موزه هنرهاي ديني امام علي (ع) خيابان وليعصر (عج) – بالاتر از ظفر – بلوار اسفنديار – شماره 35
منبع: انجمن مفاخر معماري ايران