مدير حراج تهران درباره امکان ارائه آثار هنري با قدمت بيش از يکصد سال در اين حراج، ميگويد: آثاري به ما ارائه شده که بيش از ۱۰۰ سال قدمت داشتهاند؛ مثلاً آثاري که به دورههاي افشاريه، زنديه و اوايل قاجار تعلق داشتند، ولي ما به دليل قدمت تاريخي نتوانستيم آنها را در بخش کلاسيک حراج ارائه کنيم.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از ايسنا، عليرضا سميعآذر در گفتوگويي از مراحل ارزيابي آثار ارسالشده به حراج تهران، تشخيص اصالت آثار، امکان ارائه آثار هنري با قدمت بيش از ۱۰۰ سال و امکان خروج آثار ميراث فرهنگي از کشور سخن گفته است.
متن اين گفتوگو به شرح زير است:
_ طي سالهاي برگزاري حراج تهران، در مرحله ارزيابي آثار ارسالي تا چه اندازه از نظرات کارشناسان ميراث فرهنگي براي ارزيابي تاريخي و قدمت آثار بهره گرفتهايد؟ همچنين در روند بررسي تاريخچه آثار ارسالشده به حراج تهران، چه راهکارهايي را براي شناسايي بهتر و کاهش احتمال خطا اتخاذ کردهايد؟
اين مساله از زماني آغاز شد که حراج تهران ارائه مجموعهي آثار پيش از مدرن را آغاز و آن را با عنوان مجموعه آثار کلاسيک معرفي کرد. اين رويکرد از حراج چهارم شروع شد و بر اين اساس در کنار مجموعه هنر مدرن ايران، از آثار پيش از مدرن نيز نمونههايي را معرفي شد.
به صورت کلي اين آثار به دو دسته عمده تقسيم ميشوند؛ مکتب کمالالملک و شاگردانش که نوعي نقاشي واقعگرا محسوب ميشود و ديگري ادامه سنت تصويرگري ايراني که نقاشي مينياتور و اشکال مختلف نگارگري را شامل ميشود. البته قدمت اين آثار در حراج تهران معمولاً به ۱۰۰ سال نميرسد و فقط در يک مورد اثري ارائه شد که قدمت آن اندکي بيش از ۱۰۰ بود و متعلق به نقاشي به نام آقابالا از نسل پيش از کمالالملک و استاد نقاشي در مدرسه دارالفنون بود. همچنين قدمت آثاري که از کمالالملک تاکنون در حراج تهران ارائه شده، کمتر از يک قرن بوده است.
تصور همه اين است که خريد و فروش آثاري با کمتر از ۱۰۰ سال قدمت آزاد است و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بايد روي آن نظارت داشته باشد و آثار قديميتر تاريخي محسوب شده و بايد تحت نظر سازمان ميراث فرهنگي به فروش برسند. بنابراين موضوعي که در قانون جديد به آن پرداخته شده، پيش از اين نيز عملاً وجود داشته است.
ما در حراج تهران براي تشخيص اصالت آثار قديمي از نظرات کارشناسان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و سازمان ميراث فرهنگي استفاده ميکنيم. روال کار نيز به اين صورت است که براي هر اثري دستکم سه کارشناس بايد نظر بدهند. در واقع براي هر اثر مدرکي با امضاي سه کارشناس زبده تهيه ميکنيم که صحت و اصالت اثر را تأييد کرده باشند.
_ آيا بررسي قدمت تاريخي آثار ارسالي به حراج از شاخصهاي مؤثر حراج تهران محسوب ميشود؟
براي تشخيص قدمت آثار، در ابتدا به امضاي هنرمند در خود اثر مراجعه ميکنيم که اکثر آثار نيز داراي تاريخ هستند. در اين ميان اگر هنرمندي همانند سهراب سپهري در آثار خود تاريخي را درج نکرده باشد، آن اثر را با آثار مشابه همان سبک و سياق مقايسه ميکنيم و تاريخ تقريبي را در نظر ميگيريم. بنابراين اگر اثر هنري تاريخ نداشته باشد مجبوريم از نظر کارشناسان براي تخمين تاريخ آن استفاده کنيم.
_ در صورت مشخص نبودن تاريخ آثار، به سراغ خانواده هنرمندان نيز ميرويد؟
اگر خانواده در قيد حيات و صاحبنظر باشند طبيعتاً به سراغ آنها نيز ميرويم. اگر خانواده آگاه باشد براي ما يک منبع موثق محسوب ميشوند؛ اما الزاماً خانواده تمام هنرمندان قديمي در ماهيت آثار آنان صاحبنظر نيستند.
بايد به اين نکته توجه داشت که تاريخ اثر در ارزيابي ارزش آن بسيار مؤثر است و در شرايط کيفي برابر آثار قديميتر هنرمندان از آثار جديدترشان گرانتر است. اين موضوع حتي براي هنرمنداني که در قيد حيات هستند نيز مصداق دارد. اثر هنري هر چه قدمت بيشتري داشته باشد، ارزش تاريخي و حتي هنري بيشتري پيدا ميکند، چراکه بسياري از ايدهها در يک زماني نو و ارزشمند محسوب ميشوند و بعد از آن جنبه ابداعي خود را از دست ميدهند.
_ کارشناسان شما بر چه اساس انتخاب ميشوند و بر اساس چه معيارهايي قدمت آثار را تشخيص ميدهند؟
به طور کلي هيچ کارشناسي براي همه نوع آثار وجود ندارد. آثار مدرن از آثار معاصر متمايز هستند و آثار کلاسيک نيز از اين دو گروه متفاوت است. بر همين اساس افراد کارشناس نيز در يک حوزه مشخصي صاحبنظر هستند.
ارائه يک اثر هنري در حراج نيازمند دقتنظر بسيار بالا است. شايد تحليل هنري نياز به دقتنظر زياد در حوزه فني و کارشناسي نداشته باشد و صرفاً نيازمند آگاهيهاي کلي باشد. اما تشخيص اصالت و قيمتگذاري يک اثر هنري نياز به بالاترين دقت دارد. شما ممکن است بتوانيد به صورت عمومي درباره هنر مدرن ايران صحبت کنيد، اما اظهار نظر درباره صحت و اصالت يک اثر بهخصوص نيازمند دانش فني و نگاه دقيق کارشناسي است. بنابراين طبيعي است که کارشناسي مسلط بر همه آثار وجود نداشته باشد. ما بهطور موردي به افرادي مراجعه ميکنيم که آثار يک هنرمند بهخصوص را خوب ميشناسند و به طور تخصصي و دقيق ميتوانند آثار يک هنرمند را ارزيابي کنند.
_ آيا تاکنون با اثري برخورد کردهايد که به دليل ارزش تاريخي و قدمتي که داشته، اجازه وارد کردن آن را به ليست آثار حراج نداشته باشيد؟
بله، آثاري به ما ارائه شده که بيش از ۱۰۰ سال قدمت داشتهاند. مثلاً آثاري که به دورههاي افشاريه، زنديه و اوايل قاجار تعلق داشتند، ولي ما به دليل قدمت تاريخي نتوانستيم آنها را در بخش کلاسيک حراج ارائه کنيم. اين آثار تاريخي بوده و امکان ارائه آنها در حراج کلاسيک ما وجود ندارد. براي ارائه اين قبيل آثار بايد حراج جداگانهاي مختص آثار ميراث فرهنگي برگزار شود.
_ آيا حراج تهران در قبال آثار تاريخي با ارزشي که به فروش ميرساند مسئوليتي بر عهده دارد؟ به ويژه در بحث عدم خروج اين آثار از کشور.
خير. مسئوليت اثر با مالک اثر است و ما نميتوانيم در اين موضوع مداخله کنيم. نه ما بلکه هيچ حراجگزار و گالريداري نميتواند مسئوليت اثري را بعد از فروش به عهده بگيرد. اثر پس از فروش در تملک خريدار است و هرگونه مسئوليت قانوني و اخلاقي نگهداري آن نيز بر عهده اوست. اما اگر اثري بيش از ۱۰۰ سال قدمت داشته باشد يا حتي قدمت کمتري داشته، ولي ميراث فرهنگي محسوب شود، براي خروج از کشور نياز به مجوز دارد.
بر همين اساس در هر حراجي اعلام ميکنيم که اين دسته از آثار براي خروج از کشور نياز به مجوز سازمان ميراث فرهنگي دارند. اين مجوز نيز براي مواردي همچون ارائه در نمايشگاههاي خارجي صادر ميشود و اينگونه نيست که اصلاً امکان خروج اين آثار وجود نداشته باشد. همچنين مسئوليت خروج آثار از مرزها نيز برعهده مسؤولان مربوطه در فرودگاهها و مرزها است که از خروج آثار قديمي جلوگيري و حتماً مجوز خروج آن را مطالبه ميکنند.