به مناسبت سيزدهم شهريورماه، روز بزرگداشت ابوريحان بيروني، نسخه‌هاي خطي نفيس از آثار اين دانشمند برجسته سده‌هاي چهارم و پنجم هجري قمري موجود در کتابخانه و موزه ملي ملک، معرفي مي‌شود.
به گزارش گالري آنلاين به نقل از روابط عمومي کتابخانه و موزه ملي ملک، کتابخانه اين مجموعه به‌عنوان يکي از شش کتابخانه مهم کشور در حوزه نسخه‌هاي خطي داراي آثار ارزشمندي از علما و دانشمندان بزرگ ايران اسلامي است که ابوريحان محمد بن احمد بيروني، از جمله اين دانشمندان نامدار است.
آثار خطي ابوريحان بيروني در کتابخانه ملي ملک با محوريت موضوعي نجوم به‌ويژه نجوم اسلامي است که به زبان‌هاي فارسي و عربي، در قرن‌هاي 7 تا 13 هجري قمري کتابت و توسط حاج حسين آقا ملک، بنيانگذار و واقف اين مجموعه، وقف شده است.
معرفي نفايس خطي
از جمله اين آثار مي‌توان به «تسطيح الاکر» يا «تسهيل التسطيح الاسطرلاب و العمل بمرکبات الشمالي و الجنوبي»، اشاره کرد که به زبان عربي و به‌خط نسخ محمد بن ابي طيب خادم گويا(جوربدي) با موضوع اسطرلاب(يکي از ابزارهاي پرکاربرد علم نجوم در قديم) در سال 656 قمري بر روي کاغذ دولت‌آبادي نگاشته و با جلد ميشن مشکي، مجلد شده است.
«استيعاب الوجوه الممکنه في صنعه الاسطرلاب»، از ديگر عناوين نسخه‌هاي خطي از آثار ابوريحان بيروني در اين موقوفه است که قدمت تاريخي آن به قرن دهم هجري قمري مي‌رسد. اين اثر به‌خط نسخ بر روي کاغذ ترمه کتابت و با ميشن سرخ، مجلد شده است.
همچنين مي‌توان از نسخه «آثار الباقيه عن القرون الخاليه»، متعلق به قرن 11 هجري قمري، نام برد. اين اثر نيز به‌خط نسخ بر روي کاغذ ترمه، نوشته شده است.
دراين‌ميان، نسخه خطي از ترجمه فارسي «الاثار باقيه» تأليف مشهور ابوريحان بيروني در اين مجموعه فرهنگي نگهداري مي‌شود که توسطعلي قلي ميرزا اعتماد السلطنه در قرن 13 قمري، ترجمه شده است. اين اثر در حوزه نجوم اسلامي به‌خط نسخ بر روي کاغذ آهار مهره فرنگي کتابت و با ميشن کبود ضربي، مجلد شده است. در اين نسخه، يادداشتي نيز از تملک اعتماد السلطنه در سال 1218 هجري قمري، به چشم مي‌خورد.
از ديگر عناوين آثار خطي اين رياضيدان و اخترشناس نامدار در کتابخانه و موزه ملي ملک مي‌توان از نسخه «اليوم و النهار و الليل»، نام برد. اين اثر به خط زيباي نستعليق چليپايي پيرامون مبحث زمان سنجي(فقه) در سال 1087 هجري قمري، نوشته شده است.
همچنين دو نسخه از کتاب «التفهيم لاوائل صناعه التنجيم» در اين موقوفه وجود دارد که به‌ترتيب به زبان‌هاي عربي و فارسي، به خط‌هاي نسخ و شکسته نستعليق در سده‌هاي 11 و 13 هجري قمري، نگاشته شده است.
ارائه خدمات به پژوهشگران و علاقه‌مندان
کتابخانه ملي ملک از اين آثار خطي نفيس، نسخه ديجيتال و پشتيبان نيز تهيه کرده و آنها را طبق ضوابط اين مجموعه در اختيار پژوهشگران داخلي و خارجي، قرار مي‌دهد.
همچنين اين موقوفه، برنامه‌هاي علمي متنوعي در سال‌هاي گذشته با محوريت دانشمندان بزرگ علوم اسلامي نظير ابوريحان بيروني، برگزار کرده است. به‌طور مثال، مي‌توان به برپايي نشست علمي «کتاب الصيدنه ابوريحان بيروني و نسخه‌هاي خطي تحرير فارسي آن» در سال 1401، اشاره کرد.
همچنين عموم علاقه‌مندان با حضور در تالار «علوم در ايران اسلامي» موزه ملي ملک، مي‌توانند با ابوريحان بيروني که در علومي همچون نجوم، رياضيات، انسان‌شناسي و…، سرآمد زمانه خود بود و آثارش در اين موقوفه، آشنا شوند.
گفتني است، کتابخانه و موزه ملي ملک در سال 1316 شمسي، وقف حرم مطهر رضوي شده و در حال حاضر به نشاني تهران، خيابان امام خميني(ره)، خيابان سي‌تير، خيابان يارجاني، خيابان ملل متحد(ميدان مشق)، ميزبان دوستداران فرهنگ و تاريخ ايراني- اسلامي، است.