کیوریتور کیست؟ آیا کیوریتوری شغل است؟
واژه «کیوریتور» ازجمله واژه‌های نسبتا جدیدی‌ست که چند سالی است وارد عرصه هنرهای تجسمی ایران شده است. شاید اواخر دهه هشتاد روی برخی از پوسترها، در کتابچه‌ها، نقدها و دیگر متون به این عنوان برمی‌خوریم. این کلمات وارداتی در بیشتر موارد بدون بار معنایی کامل خود به فرهنگ، هنر و بازار ما واردشده‌اند، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که با آگاهی کامل از تمامی جوانبش آن را به کار ببریم.
این کلمه که بیشتر با عنوان «نمایشگاه‌گردان» یا «هنرگردان» در ایران ترجمه شده یکی از مهمترین موضوعات در حوزه هنر معاصر است.
در تمام دنیا دقیقا برخلاف کشورما، معمولاً پژوهشگران هنر و علوم اجتماعی و گاه هنرمندانی که توانایی آن را دارند؛ به این شغل مشغولند. پس بجاست که از پژوهشگران هنر انتظار داشته باشیم تا شرایط آکادمیک این رشته را در کشور مهیا کنند.
به نقل از ایلنا سعید روانبخش (مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو) در اوایل سال جاری در موسسه خود اقدام به برگزاری کلاس‌هایی در زمینه کیوریتوری کرد و با استفاده از اساتید این رشته از خارج کشور، سعی کرده هر چند اندک اما به علمی شدن این رشته در کشور کمک کند.
او با بیان اینکه کیوریتوری دانشی‌ست که براساس آن شخص کیوریتور نمایشگاهی را برپا کرده و سبک آن را تعیین می‌کند، اظهارکرد: در همین رابطه کیوریتور کاتالوگی را تنظیم یا اگر لازم باشد نقد و بررسی‌هایی را درباره جریان آن نمایشگاه تدارک می‌بیند.
این کیوریتور با تاکید بر اینکه در ایران به غلط این واژه به معنی نمایشگاه‌گردان ترجمه شده، ادامه داد: نمایشگاه‌گردانی معنای جامعی برای این واژه نیست. در واقع نمی‌توانیم به درستی بگوییم کیوریتوری چیست، اما به‌طور کل تمامی فعالیت‌هایی که در حوزه کیوریتوری و دانشی که مربوط به آن می‌شود را شامل می‌شود.
روانبخش افزود: کیوریتور یعنی شخصی که در یک جریانی مسئولیت تعیین سبک و شیوه دارد یا اینکه براساس آن شیوه نمایشگاه را برگزار می‌کند همچنین تعیین می‌کند چه اشخاصی در ارتباط با آن نقد بنویسند. تمام این تدارکات و تمهیدات برعهده کیوریتور است و دانشی که در واقع کیوریتور ارائه می‌کند در رابطه با آن نمایشگاه، دانش کیوریتوری است.
او معتقد است کیوریتور هدایت‌کننده جریان‌های هنری است و درباره این جریان در ایران توضیح داد: در ایران این مسئله وجود نداشته چراکه دانش و رشته آن نبوده است و آنچه که امروزه شاهد آن هستیم برخلاف اینکه این افراد اسم خود را کیوریتور می‌گذارند اما صرفا این افراد فقط نمایشگاهی را اداره می‌کنند ولی در خارج از ایران در خیلی از کشورها این یک رشته دانشگاهی است و در مقطع دکتری مطالعات در این رشته فعال‌تر است.
مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو خاطرنشان کرد:در حقیقت اولین باری که کلاس‌هایی در زمینه کیوریتوری به شکل دانش حرفه‌ای و شناخت کیوریتور و به‌طور کلی فعالیت‌های درون این حوزه برگزار شد، امسال بود. قبل از این ماجرا حدود شاید کمتر از یک دهه است که در برخی از کشورها به‌صورت یک رشته دانشگاهی در حال تدریس است.
روانبخش ادامه داد: البته استقبال از طرف گالری‌ها خیلی کم بوده چراکه معمولا گالری‌ها خود را بی‌نیاز از این مسئله می‌دانند و خود را کاملا آشنا با مقوله کیوریتوری می‌دانند اما از طرف مردم استقبال خوبی شد.
او با بیان اینکه کیوریتوری یک رشته بینارشتهای است، گفت: این رشته در حوزه بینارشتهای بین رشته‌های تجسمی، دراماتیک و نمایشی و تئاتر هم تعیین شده و فعالیت‌هایی نیز در این زمینه انجام می‌دهد. در حقیقت کیوریتوری فقط شامل رشته تجسمی نیست.
مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو تاکید کرد: این حرفه از لحاظ آکادمیک از مدت‌ها پیش در بسیاری از کشورها انجام می‌‌شده اما چیزی که در ایران بسیار رواج دارد شامل استانداردی که برای یک کیوریتور درنظر گرفته‌اند، نمی‌شوند.
روانبخش تصریح کرد: این رشته به دلیل اینکه در حال رشد و شناخته شدن است یک جریان فرهنگی زنده و بالنده است و درکنار فعالیت‌های فرهنگی دیگر باید پیشرفت کند.
او با بیان اینکه در ارتباط با فعالیت‌های کیوریتور نقدهایی در حال حاضر به آن وارد است، اضافه کرد: بسیاری معتقدند کیوریتور در مواقعی خود تصمیم‌گیرنده است و عملکرد او حتی گاه منطبق باخواسته هنرمند نیست. به همین دلیل اشکالی که پیش می‌آید این است که موسسه‌ای در برخورد با فعالیت‌هایی از این دست ممکن است جانب هنرمند را بگیرد. اما درواقع فعالیت‌های سازمانی که خود منتقد، کیوریتور، امکان نمایش آثار را دارد در آینده‌ای که در پیش می‌بینیم فعال‌تر خواهد بود.
مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو با اشاره به اینکه اقتصاد هنر در ایران مهم‌تر است،بیان کرد: معتقدم کیوریتوری در ایران هم‌پا و نزدیک به اتفاقاتی که در جهان است پیش خواهد رفت اما مهم این است که مسائل مربوط به اقتصاد هنر در کشور ما اولویت دارد و بیشتر تعیین‌کننده است تا فعالیت‌های پژوهشی و علمی، از همین رو معتقدم کیوریتوری بیشتر هم‌پای جریان‌های اقتصادی و بعد از آن فرهنگی در ایران پیش خواهد رفت و آینده این حرفه نیز شبیه چیزی که در چند سال اخیر دیده‌ایم.
روانبخش در پایان گفت: متاسفانه فعالیت‌های اقتصادی در زمینه فرهنگی در ایران اولویت دارند و این مسئله اصلا مناسب نیست البته محاسنی داشته از جمله اینکه کمک کرده بسیاری از محافل و جریان‌های هنری خارج نشوند، اما معتقدم وقتی اقتصاد صرفا حاکم شود خیلی نمی‌توانیم خوش‌بین باشیم که نتیجه فرهنگی خوبی حاصل شود.