موزه دیوید در کپنهاگ، نمایشگاهی ویژه برای شناساندن حماسه ملی ایرانیان "شاهنامه" برپا کرده است؛ نمایشگاهی دربرگیرنده شصت نسخه نفیس از این اثر، همراه با مینیاتورهای رنگارنگ که به جز یک نمونه به امانت گرفته شده از کتابخانه سلطنتی دانمارک، همگی از بایگانی همین موزه در دید عموم قرار گرفته‌اند.

موزه دیوید در کپنهاگ میزبان نمایشگاه "شاهنامه" است. عکس: پرنیله کلمپ

آثار مرتبط با شاهنامه در موزه دیوید از سال ۱۳۰۰ تا ۱۸۵۰ میلادی به دست هنرمندانی در ایران، هندوستان و ترکیه آفریده شده‌اند و بسیاری از آنها پیش از این هیچگاه به نمایش درنیامده بودند. موزه در بیانیه‌ای که برای آشنا کردن دانمارکی‌ها با شاهنامه فردوسی منتشر کرده، از این اثر به عنوان بخشی از میراث ادبی جهان یاد کرده که همطراز با داستان اساطیری هومر و سرگذشت‌نامه‌های ایسلندی از دوران کهن است؛ اثری که "هدف اصلی شاعر از پدیدآوردن آن، آفرینش تصویری باشکوه از ایران باستان و هویتی در تضاد با هویت فاتحان مسلمان ایران بوده است."

پیتر واندل، یکی از سرپرستان هنری نمایشگاه می‌گوید: "اشعار پرطمطراق، مانند آنچه فردوسی در شاهنامه سروده، همیشه در دنیای پارسی‌زبانان از محبوبیت فراوانی برخوردار بوده‌ است. در طول تاریخ، راویان و داستان‌گویان حرفه‌ای، مهیج‌ترین بخش‌های این سروده‌ها را برای مردم بازگو می‌کرده‌اند و از آنجا که بخش مهمی از این اشعار به پادشاهان و شاهزادگان مربوط می‌شده، بسیاری از آنها و همچنین بخش روشنفکر و ثروتمند جامعه، با سفارش دادن به هنرمندان برای نقاشی کردن این داستان‌ها، موجب آفرینش آثاری نفیس شدند. این نقاشی‌ها هسته اصلی نمایشگاه "شاهنامه" در موزه دیوید را تشکیل داده‌اند."

شاهنامه فردوسی؛ اثری ناشناس در دانمارک

پیتر واندل می‌افزاید: "علاقه و کنجکاوی نسبت به ایران و فرهنگ باستانی‌اش روز به روز در حال افزایش است. شاهنامه با بیش از پنجاه هزار بیت، شاید طولانی‌ترین کتاب شعر دنیا باشد ولی با اینهمه، بسیاری از دانمارکی‌ها این اثر را به هیچوجه نمی‌شناسند. نمایشگاه ما در تلاش این است این فضا را تغییر دهد."

موزه دیوید همزمان با نمایشگاه، یک کتاب نفیس به زبان‌های انگلیسی و دانمارکی از آثار به نمایش درآمده به چاپ رسانده است. کتاب دربرگیرنده دوازده نوشتار درباره جنبه‌های گوناگون ادبی و فرهنگی شاهنامه است و تصویر بسیاری از مینیاتورهای موجود در نسخه‌های خطی شاهنامه نیز در آن چاپ شده است. از آنجمله: نسخه شیراز (به تاریخ ۱۴۸۰میلادی)، نسخه شاه تهماسب (به تاریخ ۱۵۵۲ میلادی در تبریز)، و نسخه اصفهان (۱۶۲۵میلادی). نوشته‌ها در دو بخش به خواننده ارائه می‌شوند: بخش نخست درباره شناخت کلی شاهنامه و جایگاه آن در تاریخ ایران و بخش دوم درباره شخصیت‌های شاهنامه (رستم، زال، رودابه، کیکاووس...) و روایت‌های گوناگونی که درباره هر یک وجود دارد. مقاله‌ها تنها به جنبه‌های ادبی شاهنامه محدود نشده‌ و تاثیرات سیاسی-اجتماعی شاهنامه در ایران معاصر را هم بررسی کرده‌اند.

شاهنامه و کاربردهای سیاسی در ایران معاصر

کلاوس فالینگ پدرسن، استاد دانشگاه کپنهاگ، یکی از پژوهشگرانی است که برای کتاب ویژه نمایشگاه مقاله نوشته و به تأثیرات و کاربردهای سیاسی شاهنامه پرداخته است. او بر این باور است که در آغاز سده بیستم میلادی، شاهنامه برای رضا شاه و روشنفکران جامعه ایران، مانند یک موهبت عمل کرد؛ زیرا آنها درصدد بودند هویت نوین ایران را از نو به ارزش‌های پیش از اسلام و مفاهیم زرتشتی پیوند دهند.

پدرسن می‌نویسد: "در آن زمان، بنا بر این بود که ایران با شکوه امپراتوری‌های گذشته مانند هخامنشیان و ساسانیان شناخته شود. اعراب و اسلام به عنوان عواملی دیده می‌شدند که مانع از پیشرفت ایران در سطح کشورهای غربی شده‌اند. شاهنامه تنها منبعی بود که در این راه می‌شد از آن بهره برد. این نگرش و سیاست را محمد رضا شاه پهلوی نیز دنبال کرد و شگفت‌آور است که حتا جمهوری اسلامی نیز امروزه برای تبلیغ ایدئولوژی‌های ایرانی-اسلامی از آن بهره می‌گیرد."

شاهنامه و جنبه‌هایی جهانشمول

در نمایشگاه "شاهنامه" در موزه دیوید، به جای نگاه به آثار در چارچوب تاریخ هنر، به روند تاریخی خود مینیاتورها توجه شده است؛ مینیاتورهایی که داستان‌هایشان از آغاز آفرینش دنیا تا سده هفتم میلادی (زمان حمله اعراب به ایران) در جریان هستند.

پیتر واندل، یکی از سرپرستان هنری نمایشگاه می‌گوید: "هویت ملی ایران در داستان‌های شاهنامه نقشی بنیادین دارد. در زمانی که زبان پارسی سرشار از واژه‌های عربی بود فردوسی تعداد بسیار اندکی واژه از این زبان را در شاهنامه به کار برده، همچنین روایات تاریخی که او در این اثر ارائه می‌کند با آنچه در قرآن دیده می‌شود همخوانی ندارند. با اینحال شاهنامه تنها محدود به فرهنگ کهن ایران نمی‌شود؛ جنبه‌های فراوانی در آن به چشم می‌خورد که جهانشمول و در دنیای امروز هم مورد توجه است: صلح و ستم، دوستی و دشمنی، عشق و تنفر... اینها تنها چند نمونه‌اند. تضاد شدیدی که میان این دوگانگی‌ها در شاهنامه ترسیم شده و همچنین جنبه‌های دراماتیک داستان‌ها - مانند "گذر سیاوش از آتش" - کم‌نظیر است. شاید به همین خاطر است که شاهنامه پس از هزار سال، هنوز سرچشمه آفرینش بسیاری از هنرمندان است."

در تالارهای نمایشگاه "شاهنامه" در کنار مینیاتورها، نمونه‌هایی از سلاح‌های تاریخی ایران و ظروف سفالی نیز به نمایش درآمده تا مخاطب امکان ارتباط دادن میان نقاشی‌ها و دیگر جنبه‌های هنر ایران را نیز داشته باشد. این نمایشگاه تا ششم نوامبر امسال در موزه دیوید در کپنهاگ برپاست.