رولان بارت، خوانش منفی متن و پدیدارشناسی احتمال انقلاب های ممکن مستتر


رولان بارت با نگارش كتاب "درجه صفر نوشتار" كه با همان شالوده شكنى معمول نهضت ساختارگرایى همراه بود تومار نقد سنتى را در هم پیچید و با وضع مولفه هایى جدید در بررسى آثار ادبى پرداخت. از نظرگاه بارت نگارش فراسوى زبان است كه هم تاریخ و هم تصمیمات تاریخى را دربر مى گیرد بنابراین؛ نوع نگاه منتقد نیز باید به تناسب این فرایند شكل گیرد. او اینگونه بنیان نقد نو ـ یا به تعبیرى ادبیات درجه دو ـ كه براساس استدلالات جدید فراهم آمده را پایه ریزى مى كند.

رولان بارت در جست وجوى "نقد تفسیرى" به این نكته مى رسد كه منتقد باید به دنبال دلالت ها باشد و از واژه ها نخواهد كه چه مى گویند بلكه همواره باید بپرسد چه چیزهایى را نگفته اند، با این پرسش اساسى است كه نقد ادبى وارد حیطه جدیدى مى شود كه همواره به دنبال ناشناخته ها و مفاهیمى است كه از اثر انتظار مى رود، نه بحث از آنچه وجود دارد. در این شرایط منتقد براى یافتن مفاهیمى كه در اثر وجود ندارد به كنكاش در خود اثر مى پردازد تا كاستى ها را در آن جست وجو كند و اینگونه برخلاف نقد سنتى با دیدى "فرامتنى" به اثر مى نگرد و فرامتن ها را تبدیل به متن اصلى مى كند. شاید با چنین تلقى اى بود كه یك قرن قبل از بارت، كارل ماركس، از نقد دین به نقد سیاست و از نقد سیاست به نقد فلسفه رسید؛ چرا كه همواره در جست وجوى فراسوهاى آنچه وضع شده مى گشت و حتى فیلسوفان عمر خود را به باد انتقاد مى گرفت: "فیلسوفان تنها جهان را به شیوه هاى گوناگون تعریف مى كنند؛ مهم دگرگون ساختن جهان است".

نقد تفسیرى بارت نیز به دنبال تعریف آنچه وجود داشت نبود بلكه در پى دگرگون كردن ساختارهاى معمول ـ كه برداشت منتقدان سنتى را شكل مى داد ـ بود؛ كه این دگرگونى؛ آنچه از اثر ادبى انتظار مى رود را به آنچه در آن وجود دارد ترجیح مى دهد.
بارت تنها به نقد سنتى حمله نمى كند بلكه "نقد آكادمیك" و دانشگاهى را نیز به چالش مى طلبد. به عقیده بارت نقد دانشگاهى به دلیل دورى جستن از بحث هاى نظرى و میل وافرش به توضیحات على و روى گردانى از تحلیل درونى كه تمام هم و غمش را صرف یافتن "رد زندگى نویسنده مى كند" نمى تواند نقد كاملى باشد و همه جوانب اثر را واشكافى كند.
به جرأت مى توان بارت را در زمره بنیان گذاران "نقد نو" قرار داد. نقدى كه همواره در پى تغییرات اساسى در نگرش منتقدان به آثار ادبى است.

logo-samandehi