دهمین جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر این روزها در موسسه فرهنگی هنری صبا در حال برگزاری است. در این نمایشگاه آثار متنوعی در شاخه‌های گوناگون هنری مانند نقاشی، عکس، مجسمه، چیدمان، ویدئوآرت و... از هنرمندان سراسر ایران به نمایش درآمده است و در مجموع 88 اثر به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. با توجه به رویکرد بینارشته‌ای جشنواره هنرهای تجسمی فجر، تعداد آثار ارائه شده در بخش چیدمان هم قابل توجه است. در ادامه نگاهی داریم به 8 اثر چیدمان که در موسسه صبا به نمایش درآمده‌اند.

دیدار با رویاهای ناپایدار

نسیم ابوالقاسم قزوینی با اثری به نام "شعبده‌بازان ماهر" در جشنواره حضور دارد. این اثر با کنار هم قرار گرفتن صفحاتی فلزی شکل گرفته که فرم آنها شباهت‌هایی به موجودات زنده دارد. موجوداتی که هویت مشخصی ندارند و انسان یا حیوان بودن آنها هم چندان مشخص نیست. این موجودات خیالی برآمده از رویاهای انسان هستند و جهانی فانتزی را ساخته‌اند که روحیات بی‌تشویش کودکانه و علم و تکنولوژی را همزمان درون خود دارد. عناصر ساخته شده از ورق‌های فلزی با پایه‌های نازک خود، سستی و ناپایداری خیال و رویا را تداعی می‌کنند. رنگ و نور عناصری مهم در ساخت این فضای رویایی هستند و خواب و خیال‌های هنرمند را به خوبی تجسم می‌بخشند. در فضای تاریک گالری، اندک نور بنفش دریچه‌ای به روی مخاطب می‌گشاید تا با موجوداتی غریب آشنا شود.

واقعیت‌های کش آمده

مرضیه سرسریان اثر خود را به شکل مخروطی نیمه شفاف ارائه کرده است که در فضا معلق مانده و داخل آن اشیاء و حجم‌های کوچک و بزرگی وجود دارد. دیدن این اشیا در شرایطی امکان‌پذیر است که با گردش این مخروط حول یک محور و تغییر نوری که داخل آن می‌تابد، هر یک از اشیاء داخلی بر روی تنه مخروط سایه می‌اندازند و توسط مخاطب دیده می‌شوند. اما آنچه به چشم می‌آید تصویر کش آمده و اعوجاج یافته از آن وجود واقعی است که هرچند تغییر یافته اما شناخت قبلی مخاطب از آنها باعث درک فرم واقعی می‌شود. سرسریان با استفاده از عناصر واقعی و ایجاد حرکت در آنها، تغییر و استحاله‌ای در پدیده‌های واقعی به وجود آورده و مرتبه آنها را به سایه‌گی و پوچی تنزل داده است.

محافظان تکه‌های تاریخ

فرناز دمنابی اصل در اثر خود به نام "در گذر زمان" 4 آلبوم عکس را روی دیوار قرار داده است. مخاطب با قرار گرفتن مقابل آنها ترغیب می‌شود که آلبوم‌ها را بگشاید و آن زمان است که با عکس‌های قدیمی و سیاه و سفید مواجه می‌شود که یادآور روزگاری دور هستند. توجه دمنابی‌اصل به عکس و موضوع "آلبوم" کردن آن در زمانه‌ای شکل گرفته است که هجوم تصاویر دیجیتال به زندگی روزمره انسان و دسترسی راحت او به عکس و لوازم عکاسی، ارج و قرب عکس و ثبت خاطرات را از میان برده است. عکس‌های موجود در این آلبوم‌ها متعلق به دوره‌ای هستند که نه تنها عکس گرفتن فقط در شرایط خاص و نادر اتفاق می‌افتاد، بلکه همه مردم امکان عکس گرفتن از خود را نداشتند. در چنین شرایطی بود که مردم ارزش زیادی برای عکس‌های خود قائل بودند و آنها را درون محافظی قرار می‌دادند که سال‌ها توان نگهداری از عکس‌ها را داشته باشد.

مخفی‌گاه امن

یاسر قادر و شیدا فلاحی با اثری به نام "حال ما خوب است اما تو باور نکن" در جشنواره حضور دارند. این چیدمان به سادگی و با لوازم آماده شکل گرفته و تصویری کاملا آشنا را برای مخاطبان بازسازی می‌کند. رخت خواب‌هایی که درون یک ملحفه پیچیده شده و گوشه اتاق قرار گرفته‌اند سال‌ها عنصری ثابت در خانه‌های ایرانی بودند. اما این دو هنرمند وجهی دیگر از این چیدمان را نشان داده‌اند که باز هم برای عده‌ زیادی از مخاطبان آشناست. دستگاه ویدئو، فیلم VHS و یک ساز دف لابه‌لای پتوها و بالش‌ها مخفی شده‌اند و نمادی از همه چیزهای ساده‌ای هستند که روزگاری استفاده از آنها با مشکلات زیادی مواجه بود. شاید برای بسیاری از جوانان مخاطب این نمایشگاه مواجه شدن با چنین اثری هم از نظر بصری و هم از نظر مفهومی قابل درک نباشد، اما روزگاری نه چندان دور جامعه ایرانی شاهد تضاد شدید سنت و مدرنیته بود که همچنان به شکل‌هایی دیگر ادامه دارد.

آینده تهدیدآمیز زمین

سجاد صبور در اثر خود با نام "آب و زندگی" به موضوع کم آبی و تهدیدهای آن در طبیعت و زندگی انسان پرداخته است. درون یک اتاق تاریک مکعب‌های سفیدی در کنار هم قرار گرفته‌اند که به شیوه ویدئومپینگ ابتدا تصاویری از امواج آب و ماهی‌های قرمز روی آنها دیده می‌شود. ماهی‌ها با سرخوشی از یک مکعب به مکعب دیگر می‌پرند و در فضای چند بعدی شکل گرفته توسط هنرمند شناور هستند. اما به مرور با خشک شدن آب و ترک خوردن زمین، امکان زندگی از ماهی‌ها سلب می‌شود و تمامی سطح مکعب‌ها را بیابانی خشک می‌پوشاند.

زیبای کهن

میترا سلطانی چیدمان "در ستایش زوال" را با کنار هم قرار دادن صفحاتی از کتا‌ب‌ها و دست نوشته‌ها به وجود آورده است. برگه‌های زرد شده‌ای که مرکب قهوه‌ای روی آنها دیده می‌شود با تصویرهایی که با ظرافت مینیاتوری ساخته شده‌اند، در کنار کاغذهایی قرار گرفته‌اند که گرچه قدمتی ندارند اما سعی شده است از نظر تصویری و محتوایی شباهتی به نمونه‌های کهن خود داشته باشند. اضافه کردن المان‌هایی مانند برگ خشک، سکه‌های قدیمی و ذره‌بین به این مجموعه، نشانی از نوستالژی هنرمند به آثار قدیمی است که زیبایی آنها را بار دیگر کشف کرده و در معرض دید مخاطبان قرار داده است.

خشونت پنهان

نگار مبارک‌زاده در اثری با عنوان "حکایت کن از بمب‌هایی که من خواب بودم و افتاد" تعداد زیادی بمب پارچه‌ای ساخته است که روی آنها گلدوزی‌های رنگارنگی با دست انجام شده است. بمب‌هایی که از سقف آویزان شده‌اند با نقوش زیبا و جاندار خود در تضاد با آن چیزی هستند که از ذات آنها برمی‌آید. شیوه ساخت بمب‌ها مانند بالش‌هایی نرم و لطیف است که باعث آرامش می‌شوند، اما نام آنها بمب است و کاری جز ویرانی ندارند. مبارک‌زاده در این اثر به نقد خشونت جهان معاصر و نابودی رویاهای انسان پرداخته و با زبانی غیر مستقیم دغدغه خود را مطرح کرده است.

میراث تاریخی انسان

حسن کاکاوند چیدمانی با عنوان "همین حوالی" را در جشنواره ارائه کرده است که از سه تخته سنگ بزرگ شکل گرفته است. با نزدیک شدن به این سنگ‌ها نقوشی به چشم می‌آید که چندین قرن پیش بر روی دیواره غارها حک شده‌ و در طول تاریخ به عنوان سندی از زندگی گذشتگان ما مورد بررسی قرار گرفته‌اند. انسان، حیوان و صحنه‌های شکار، بیشترین چیزی است که در آن دیوارنگاره‌ها به چشم می‌آید، اما در این اثر باز هم با صحنه‌هایی مشابه روبه رو می‌شویم. با گذشت چند قرن انسان‌هایی را می‌بینیم که با کمی پیشرفت، به جای سنگ و کمان و چاقو، تفنگ به دست گرفته و به سمت حیوانات تیراندازی می‌کنند. گویی ذات انسان در این زمان طولانی تغییری نکرده است و آنچه روزگاری دلیل منطقی داشت و برای بقا انجام می‌شد امروز بدون منطق و به دلایلی متفاوت ادامه دارد.