پانزده سال از غارت موزه ملی عراق گذشت: هزاران اثر همچنان ناپدید هستند
آوریل ۲۰۱۸ پانزدهمین سالگرد غارت موزه ملی عراق است؛ بزرگترین دزدی از یک موزه در تاریخ جهان. پوشش گسترده این حادثه در رسانه‌ها در کنار فجایع انسانی، جنبه دیگری از پیامدهای یورش به عراق را نمایان ساخت. در این غارت حدود پانزده هزار اثر از موزه ملی این کشور ربوده شد.
با وجود شکل گرفتن یک کارزار جهانی برای یافتن و بازگرداندن آثار دزدیده شده، همچنان حدود هفت هزار اثر ناپدید هستند. بخشی از آثارِ دزدیده شده از چنان شهرتی برخوردارند که مانع از خرید و فروش علنی آنها می‌شود. یکی از این آثار، اُردک سنگی سیاهی است که حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده و در جریان کاوشهای شهر باستانی اور بدست آمده بود.
کشوری نوبنیاد: میراث‌دار تمدن‌های باستانی
«عراق» که به عنوان یک واحد سیاسی در دهه ۱۹۲۰ میلادی شکل گرفته، در منطقه باستانی میانرودان یا بین‌النهرین قرار دارد؛ منطقه‌ای که خاستگاه تمدن‌های کهنی چون سومر، آشور و بابِل بوده و از آن به عنوان «گهواره تمدن» بشری نام برده می‌شود.
در پی یورش نیروهای آمریکایی به بغداد در آوریل ۲۰۰۳ و فضای نابسامان پایتخت، موزه ملی عراق چندین بار به شکل هدفمند غارت شد. باستان‌شناسان و پژوهشگران هنر، بسیاری از این آثار را اشیای منحصربفردی خوانده‌اند که امکان ارزش گذاری مادی بر آنها وجود ندارد.
مهدی علی رحیم، باستان شناس عراقی، یکی از آثار بازگردانده شده به موزه را به خبرنگاران نشان می‌دهد.
هشدار نهادهای فرهنگی آمریکا
غارت موزه در آوریل ۲۰۰۳ در حالی صورت گرفت که در اوایل همان سال، گروهی از بنیاد خاورشناسی دانشگاه شیکاگو و شورای سیاستگذاری فرهنگی آمریکا در دیدار با مقام‌های این کشور خواستار پاسداری از مناطق باستانی و موزه‌های عراق در جریان جنگ شده بود. بر پایه گزارشی که دانشگاه استنفورد منتشر کرده، دستبرد به موزه در شرایط جنگی پیش‌بینی شده بود و وزارت دفاع ایالات متحده اعلام کرده بود: به مناطق باستانی آسیبی نخواهد رساند ولی «جلوگیری از دزدیده شدن آثار موزه از سوی شهروندان عراقی در حیط کاری آنها قرار نمی‌گیرد.»
در روز هشتم آوریل ۲۰۰۳ زمانی که کارکنان و نگهبانان دایمی موزه محل را ترک کردند، نیروهای عراقی جایگزین آنها شدند. آنها از کنار ساختمان موزه به مدت دو روز به مقاومت در برابر نیروهای آمریکایی پرداختند. کلنل اریک شوارتس، فرمانده آمریکایی بعدها اعلام کرد پس از دو روز دستور داده از این منطقه عقب نشینی شود تا حمله مستقیمی به موزه صورت نگیرد. نخستین دستبرد به موزه ملی عراق در همین زمان گزارش شده است. نه تنها اشیا باستانی بلکه بسیاری اموال دفاتر موزه مانند رایانه‌ها، تلفن‌ها، مبلمان و ... نیز دزدیده شدند.
اردک سیاه سنگی یکی از مشهورترین آثار دزدیده شده از موزه عراق که هنوز پیدا نشده است
باندی از دزدان حرفه‌ای
در بسیاری از بررسی‌ها آمده که دزدان علاوه بر آشنایی با ساختمان و انبارهای موزه، به خوبی از ارزش اشیایی که ربوده‌اند آگاهی داشته‌اند. آنها حتا آثار اصلی را از آثار بازسازی شده (با وجود شباهت بسیار زیاد) به خوبی تشخیص داده‌اند. با اینحال کارکنان موزه پیش از ترک محل موفق شده بودند بخشی از اشیا ارزشمند را در انبارهای مخفی و همچنین ساختمان‌های دیگر پایتخت مانند بانک مرکزی پنهان کنند.
کلنل متیو بوگدانوس در کتاب «دزدان بغداد» که درباره غارت موزه ملی عراق نوشته اشاره می‌کند، حتا در مواردی تعدادی از اشیا برای آسانی انتقال به بیرون در بخش‌هایی از ساختمان مانند «اتاق مرمت» برای سارقان آماده گذاشته شده بوده‌اند.
مهدی علی رحیم، باستان شناس عراقی و یکی از کارمندان موزه در آن زمان، فضای بغداد در آن روزها را به شدت ناامن توصیف می‌کند. او می‌گوید: «چندین بار زمانی که با اتومبیل متعلق به وزارت فرهنگ به سمت موزه در حال رانندگی بودم، سارقان مرا تعقیب می‌کردند تا شاید بتوانند اتوموبیل را از دستم درآوردند. با گذشت پانزده سال هنوز حتا نمی‌خواهم به آن روزها فکر کنم...»
انتشار تصاویر غارت موزه در رسانه‌های جهانی واکنش گسترده‌ای را در پی داشت و در ۲۰ آوریل ۲۰۰۳ یک گروه بررسی توسط کلنل بوگدانوس تشکیل شد. او خود را برای اینکار از بصره به بغداد رسانده بود.
واکنش جهانی
انتشار تصاویر غارت موزه در رسانه‌های جهانی واکنش گسترده‌ای را در پی داشت و در ۲۰ آوریل ۲۰۰۳ یک گروه بررسی توسط کلنل بوگدانوس تشکیل شد. او خود را برای اینکار از بصره به بغداد رسانده بود. در واشینگتن، سه مشاورفرهنگی دولت آمریکا در اعتراض به ناتوانی نیروهای ائتلاف برای پاسداری از موزه انصراف دادند. دولت آمریکا که از امضا کنندگان کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای پاسداری از میراث فرهنگی در زمان جنگ است به شدت از این بابت مورد انتقاد قرار گرفت؛ به‌ویژه زمانی که دانلد رامسفلد، وزیر دفاع، رسانه‌ها را متهم کرد که در اخبار غارت موزه «بزرگنمایی» می‌کنند.
در جریان غارت موزه به جز هزاران اثری که از انبارها به یغما رفت بسیاری از آثار موجود در ویترین‌ها نیز تخریب شدند. چنگ طلایی در تالار سومری موزه یکی از مشهورین نمونه‌هاست. مهدی علی رحیم می‌گوید: «گروه‌های ایتالیایی همچنان همکاری نزدیکی با موزه برای ترمیم این آثار دارند و دایما در رفت و آمد به عراق هستند». او همراه با تعدادی دیگر از باستان شناسان عراقی سال گذشته به لندن آمده بود تا در یک کارگاه آموزشی برای ترمیم آثار باستانی شرکت کند؛ برنامه‌ای که از سوی موزه بریتانیا سازماندهی شده بود. آقای رحیم اندوخته‌هایش برای ادامه کار در موزه ملی عراق را بسیار مفید ارزیابی می‌کند و از سویی ابراز خوشحالی می‌کند که بازدید از موزه در بغداد افزایش پیدا کرده؛ هر چند با استاندارد‌های جهانی هنوز فاصله بسیاری دارد.
پس از غارت موزه، دولت عراق با یاری چندین کشور (به ویژه آمریکا و ایتالیا) و همچنین پلیس بین‌الملل، تلاش برای یافتن و برگرداندن اشیا به موزه را آغاز کرد. دولت در این زمینه برای افرادی که آثار را برگردانند اعلام عفو عمومی کرد. این طرح بسیار موفق‌آمیز بود و حدود دو هزار اثر طی مدتی کوتاه به موزه تحویل داده شد. چندی بعد یکی از مشهورترین آثار موزه که پیکر یک پادشاه سومری بود در نیویورک کشف و پس از ترمیم به عراق برگردانده شد. نمونه‌هایی نیز در آلمان و بریتانیا کشف شدند.
پانزده سال پس از غارت موزه، کارکنان موزه ملی عراق همچنان روزانه مشغول ترمیم آثار آسیب دیده هستند. گروه‌های خارجی نیز به مرور حضور گسترده‌تری در کاوشهای باستان شناسی عراقی پیدا کرده‌اند. در روز ۲۳ آوریل با حضور وزیران فرهنگ عراق و امارات متحده عربی در موزه موافقت نامه‌ای امضا شد. دولت امارات متعهد به پرداخت پنجاه میلیون دلار برای ترمیم و نوسازی مسجد نوری در شمال عراق شده است.
منبع: بی بی سی