از مینیاتور تا آسمانخراش؛ نقاشی مدرن آمریکایی و ایرانی

"فراتر :جورجیا اوکیف و هنر معاصر" نام نمایشگاهی است که در موزه نوین بریتانیا در آمریکا از ۲۲ فوریه تا دوم ژوئن ۲۰۱۹ برگزار می شود. این نمایشگاه سه سمبل از آثار اوکیف از جمله گل ها، منظره شهری و چشم انداز کویری را به عنوان سنگ بنای هنر معاصر گردهم آورده است. افزون بر آن نمایشگاه به آثار نقاشی و مجسمه ۲۰ هنرمند معاصر که با الهام از آثار اوکیف میراث او را گسترش داده اند، مزین شده است.

روند انتخاب این هنرمندان طولانی بوده است، در سال ۲۰۱۳ دو طراح نمایشگاه در سراسر کشور با ۱۰۰۰ هنرمند دیدار کردند. به این ترتیب پایه نمایشگاه "کشف هنر امروز آمریکا" با آثار ۱۰۲ هنرمند گذاشته شد. دو طراح نمایشگاه از جمله لورن هینس و چاد الیگود به سفر خود ادامه دادند و بالاخره با انتخاب ۲۰ هنرمند که هم انعکاس میراث درخشان او و هم بازتاب کاوشگری هنری باشد سفر خود را به پایان رساندند.

لورن هنیس بر این باور است که معیار انتخاب آنها کیفت بالای هنری، جذابیت، هوشمندی و البته پیوند با موضوعات اوکیف بوده است. هرچند نمایشگاه "فراتر" واکنش یک به یک به آثار اوکیف نیست بلکه گسترش گفتمان موضوعاتی است که در زندگی و آثار او رخ داده و در طرح هایی مثل شهر، کویر، سبک زندگی ساکن، مفاهیم و اشکال پیچیده خود نمایی می کند.

راد بیگلو، مدیر موزه هنر نوین بریتانیا می گوید: "ما در جستجوی راهی بودیم که داستانهای ناگفته آمریکایی را از زاویه دید هنرمندان در گذشته و امروز بنگریم." مجموعه آثار اوکیف و هنرمندان پس از او در یک نگارخانه به مخاطب این امکان را می دهد که پیوند بین کارهای اوکیف و آثار هنرمندانی که او را دنبال می کنند یا از او الهام گرفته اند، و با او درگیر شده اند را خود کشف کنند. افزون برآن موزه مکانی است نه تنها برای مشاهده آثار بلکه برای تفکر در مورد اثر.

جورجیا کیف و هنر مدرن

اگر بخواهیم میزان حضور یک هنرمند در کتب تاریخ هنر، تعداد آثار و یا نمایشگاه های یک هنرمند را معیار قرار دهیم بدون شک جورجیا کیف (۱۹۸۶-۱۸۸۷) نقش برجسته ای در عرصه هنر آمریکا دارد. وی پس از پذیرش رنگ و سبک آبستره (انتراعی) پایدارترین نمادها وتصاویر قرن بیستم را آفریده است. اما این نمایشگاه و طراحان آن معیار تاثیر یک هنرمند را نه تنها حضوربی شمار درنمایشگاه ها بلکه درتاثیر آثارش درهنرمندان پسا خود می داند. چاد الیگود طراح نمایشگاه معتقد است: "نمایشگاه فراتر نشان می دهد که پرسش هایی که او در نقاشی خود مطرح کرده هنوز تامل برانگیز است و در بیان کار هنرمندان در سراسر کشور متجلی است."

گل ها و دیگر نشانه های زندگی ساکن

شاید گل ها بیشترین موارد آثار اوکیف را تشکیل می دهند. این آثار بلافاصله جسارت را از طریق مقیاس های بزرگ خود منتقل می کنند. انگیزه تاکید در اندازه های بزرگ بخاطر مشاهده رادیکال در تغییر چشم انداز نیویورک بوده است. او تاکید می کند: "متوجه شدم اگر گل های را در مقیاس کوچک بکشم، توجهی به آن نمی شود وقتی آنها را در ابعاد بزرگ مثل ساختمان هایی که در حال رشد هستند، بکشم، مخاطب آنها را نگاه می کند و واقعا این اتقاق افتاد."

پیشینه تاریخی این نمادها به قرن بیستم که ساختمان سازی مدرن در آمریکا حال شکل گیری بود برمی گردد. کارهای اوکیف پاسخی به این نوع معماری است. افزون بر آن هم زمان او متوجه قدرت این آثار بعنوان یک بیانیه شخصی، مفهومی برای عبور از تاریکی هنری شد.

البته گل ها مفاهیمی انتزاعی مثل عشق، خلوص و زیبایی را با توجه به نوع آن منتقل می کنند ولی اوکیف بصورت رادیکالی آنرا ساده می کند و آنرا از پس زمینه و پیشنه خود تهی می سازد و در مفاهیمی کاملا ابهام انگیز قرار می دهد. با توجه با این ایهام است که دایره منتقدان وی و دوستان زیگموند فروید در نیویورک وصله مفاهیم سکسی و ساختار موازی با دستگاه تناسلی زن را به این آثار چسباندند، هر چند اوکیف این تفاسیر را رد کرد.

حضور هنرمند ایرانی

نگار احکامی، تنها هنرمند ایرانی - آمریکایی است که در این نمایشگاه با دو اثر پل و منبع حضور دارد. آثار نگار همواره با لایه ها و جزییات بی شمار همراه است. زمانی که به عنوان بیننده درمقابل اثر می ایستی، باید خود به کشف بسیاری از پدیده هایی که احتمالا با گذشته مخاطب و نقاش گره خورده، بپردازی. استفاده از رنگ آبی که در سرامیک ها و معماری ایرانی بسیار بچشم می خورد، همواره در آثار او خودنمایی می کند. این تزیینات راهی برای پیوند بین هنر ایرانی با سنت جهانی است.

او معتقد است آمریکایی ها سرامیک های آبی و سفید را از آثار سرامیک چینی می شناسند. آنچه که از سنت دیرینه ایرانی ها و عراقی ها می آید و به بوته فراموشی سپرده شده است. در این اثر شاهد پلی هستیم که خود نقاش می گوید: "از آتلیه من در منهتن نیویورک این پل عابر پیاده قابل رویت بود و بسیار نزدیک به برجهای جهانی، البته ۵ سال پس از ویرانی آن در ۱۱ سپتامبر. ایستادن در این محل یک تجربه بسیار احساسی برای من است. در سمت چپ این اثر معماری شگفت آنگیز ایرانی که از دوران کودکی بخاطر دارم، به چشم می خورد و در بخش راست آن چشم انداز منهتن قابل شناسایی است."

نگار احکامی هرگز در ایران زندگی نکرده است. او متولد ۱۹۷۱ در بالتیمور است. اما نقاشی های او از ایران با تفسیر کارتونی که از ایران در رسانه های غرب ارائه می شود. پیوند خورده است. وی می افزاید:"تجربه ای دردناک از این درک نادرست که من همواره با آن مواجه بوده ام." او بطور موازی معماری اسلامی درهای برج های دوقلو و برج آزادی تهران در زمینه سمت چپ را در مقابل هم قرارداده است. هم برج آزادی (میدان شهیاد تهران) و هم برج های دوقلو تقریبا همزمان پس از تولد او متولد شدند: یادآور دورانی که مسافرت به هردوی این مکان ها آزادانه صورت می گرفت. او ادامه می دهد: "پل نماد اشتیاق برای نوعی پیوند دوباره است."

شعله های آتش و آثار مینیاتوری

پرتوهایی از شعله های آتش در اثر"پل" به چشم می خورد. در مینیاتور ایرانی این پرتوها نشانه ای از شهادت است و برای ایرانیان مهاجرنماد به انتظار ماندن در پشت وطنی که آنرا دوست دارند. نگار می گوید:"شاید این درکی از پدیده ای با ارزش است که در وطن قربانی شده است، من آنرا به نوعی رنج پیوند می دهم و نمادی روانی که برای تفسیر مخاطب گشوده است." هر چند زنی که برفراز پل ایستاده سمبلی از مهاجران و پناهندگانی است که بین دو فضا ایستاده اند و مکان امنی برای خود نمی یابد به ویژه آنکه هنور در دورانی هستیم که فضای ممنوعیت مسلمانان به این کشور حاکم است.

نام نمایشگاه

اسم "فراتر" برای نمایشگاه، الهام گرفته شده از آخرین اثر اوکیف با رنگ روغن است که در سال ۱۹۷۲ به پایان رسد. فوجی از رنگه های آبی، سیاه و خاکستری که در بستری از لایه های افقی آبستره با یک روبان سفید مزین شده است. این نقاشی یادآور یک افق دور در تاریکی یا روشنایی است.

اوکیف بینایی چشمانش را سه سال قبل از دست داده بود و این اثر تنها با دید پیرامونی او شکل گرفت. در واقع "فراتر" نشان از آن دارد که چه چیزی در ورای واقعیت ادراک او وجود داشته است. در سن ۸۴ سالگی او می بایست به این می اندیشید که چه لایه ای در ورای سپری شدن زمان او در روی زمین باقی می ماند. او با دید متمایز خود در ورای زمان، زیبایی و شگفتی را در جهان روزمره ما کشف کرد.

logo-samandehi