ما روی گنج نشسته‌ایم!
دبیر علمی همایش ملی «آجر و آجرکاری در هنر و معماری ایران» گفت: ما پرداختن به این موضوع را خیلی دیر شروع کردیم. نزدیک به چهار هزار سال قبل به جهت فنی و تکنیکی، هیچ بومی به اندازه بوم آجر پایدار نبود و هر کدام از این آجرها یک اثر هنری و یک سند از هویت معماری ما هستند.
به گزارش گالری آنلاین به نقل از ایسنا، نشست خبری همایش ملی «آجر و آجرکاری در هنر و معماری ایران» با حضور محمدعلی معلم دامغانی (رییس فرهنگستان هنر)، علیرضا اسماعیلی (معاون پژوهشی فرهنگستان هنر)، مهدی مکی‌نژاد (دبیر علمی همایش) و حجت‌الله امانی (سرپرست موسسه فرهنگی هنری صبا) ۱۹ بهمن‌ماه در فرهنگستان هنر برگزار شد.
در ابتدای این نشست، علی معلم دامغانی - رییس فرهنگستان هنر - درباره پیشینه آجر در هنر معماری ایران، اظهار کرد: وقتی صحبت از هنرهای سنتی می‌شود، نباید تصور کنیم که این هنرها مرده‌اند. این هنر امروز در جهان یکی از بیزینس‌های مهم به‌شمار می‌رود. تا وقتی معماری وجود دارد، آجر هم هست. آجر یکی از مصالحی است که هم موجب ایستایی و پایایی بنا می‌شود و هم به آن زیبایی می‌بخشد. احیای آجر یعنی امکان مصالح را بالا بردن و زیبایی گذشته را به جهانی تازه برگرداندن.
او درباره وظیفه فرهنگستان در قبال حفظ سنت معماری ایران، گفت: فرهنگستان فقط مامور این است که مطالب را به جهت زیبایی یا زشتی و یا درست یا غلط بودن برساند و این‌که اجرا شود یا نه، برعهده آن نیست. نقش آجر در معماری ما مثل نقش سلول در بدن است. اگرچه کل نیست، اما کل از آن تشکیل شده است. تغییر گذشته در دوره جدید و رسیدن از گِل، خشک و آجر به سیمان و آهن، به معماری صورتی داد که زیبایی‌اش را حذف کرد. بعضی از تندروی‌هایی که به حساب هنر نو می‌گذارند، دگرگونی خلق می‌کند نه زیبایی. آجر یعنی خانه و خانه یعنی شهر و این یعنی کل مدنیت.
در ادامه، علیرضا اسماعیلی - معاون پژوهشی فرهنگستان هنر - با بیان این‌که یکی از برنامه‌های فرهنگستان در راستای احیا و اشاعه هنرهای سنتی و هنرهای در حال فراموشی است، گفت: آجر به‌عنوان یکی از مصالح بومی، سابقه چند هزار ساله در ایران دارد و از پرکاربردترین و اصلی‌ترین عناصر معماری است. آجر با شرایط اقلیمی و زیست محیطی ایران سازگار است و قابلیت‌هایی هم برای تزیین و نمایش دارد. به دلیل همین اهمیت آجر، برای برگزاری این همایش یک شورای علمی از پژوهشگران تشکیل شد و فراخوانی برای دریافت مقالات و طرح‌ها منتشر شد.
او افزود: پیش از شروع همایش اصلی در تهران، دو پیش‌همایش در دزفول و کرمان داشتیم. دزفول دارای بافت تاریخی و ارزشمندی است که به‌عنوان موزه آجر ایران شناخته می‌شود. در شورای علمی تصویب شد که اولین سوم آذرماه در این شهر برگزار شود. نهم بهمن نیز همایش کرمان را در دانشگاه شهید باهنر داشتیم. در این پیش‌همایش، نشست‌های علمی و نمایشگاه عکس از بناهای تاریخی کرمان برگزار شد. همچنین ما از ۱۲ هنرمند شاخص و استادکار حوزه آجر از نقاط مختلف ایران تجلیل خواهیم کرد. نمایشگاه بناهای آجری ایران در دوره‌های مختلف و تهیه فیلم مستند «از خشت تا آجر» از دیگر بخش‌های این همایش است.
در بخش دیگری از این نشست، مهدی مکی‌نژاد - دبیر علمی همایش - با بیان این‌که کاری که در این همایش انجام شده قبلا اتفاق نیفتاده است، گفت: درست است که آجر بخشی از ساختار معماری سنتی است، اما به لحاظ فنی و سازه‌ای معماری معاصر ما را تحت تاثیر قرار داده است. هندسه آجر در ابعاد و اندازه طاق‌ها و قوس‌ها تاثیرگذار بوده و در فضاسازی معماری سنتی هم اثر گذاشته است. اگر بناهای ما رخ بام نداشتند و از پوشش محکم انتهای بام برخوردار نبودند، علاوه بر نداشتن زیبایی دچار تخریب می‌شدند. خوشبختانه جامعه فرهنگی ما نسبت به این موضوع واکنش خوبی نشان داده است. حدود ۱۵۰ خلاصه مقاله در همین موضوع واحد به دست ما رسیده است.
او ادامه داد: ایرانی‌ها جزو کسانی هستند که سال‌ها پیش به نقاشی دیواری توجه کردند. ما در نقش‌برجسته‌های تخت جمشید می‌بینیم که هنرمندان روی آجر نقاشی کشیده‌اند. هر کدام از این آجرها یک اثر هنری و یک سند از هویت معماری ما هستند و به‌عنوان مثال، هر بخش کاروانسرای جهان‌نمای شاهرود یک اثر هنری است. ما پرداختن به این موضوع را خیلی دیر شروع کردیم. نزدیک به چهار هزار سال قبل به جهت فنی و تکنیکی هیچ بومی به اندازه بوم آجر پایدار نبوده است. امروز ما روی یک گنج بزرگ نشسته‌ایم. هر کسی وظیفه خود را در این زمینه انجام دهد، کار به سامان می‌رسد و می‌توانیم این گنج‌ها را شناسایی، استخراج و خارج کنیم و نگاه نویی هم به آن داشته باشیم.
مکی‌نژاد همچنین بیان کرد: ما در این همایش فقط به ابعاد تاریخی و باستانی آجر نپرداخته‌ایم، بلکه یکی از محورهای ما آجر و محیط زیست است. ما استادکارانی داریم که نباید فراموش شوند. انتخاب هنرمندان برای تجلیل سخت بود. امروز معمار به کسی گفته می‌شود که در دانشگاه تحصیل می‌کند و اجازه دارد مُهر خود را روی نقشه بزند، در حالی که تعریف معمار در گذشته چیز دیگری بود. ما استادکارانی را انتخاب کردیم که آجر تولید نمی‌کنند، اما استادبناهایی مسلط به آجرکاری هستند و انواع و اقسام این هنر را با ظرایف کار کرده‌اند. سعی‌مان این بود کسانی را که تسلط بیشتر دارند و ذی‌حق‌تر و پیشکسوت‌تر هستند انتخاب کنیم.
حجت‌الله امانی - سرپرست موسسه فرهنگی هنری صبا - نیز درباره برپایی نمایشگاه همایش، اظهار کرد: نمایشگاه این همایش با عنوان «خاک و خیال» شامل ۲۵۰ اثر عکاسی است. خاصیت آثار این است که حاصل مطالعه و پژوهش درباره معماری آجر کشور هستند و علاوه بر خاصیت معماری، خاصیت پژوهشی هم دارند. در این نمایشگاه دو وجهه تاریخی قبل و بعد از اسلام پیش‌بینی شده و بیشترین آثار مربوط به دوره سلجوقی است که اوج هنر آجرکاری در ایران محسوب می‌شود. آثار این نمایشگاه شامل ایران فرهنگی است نه ایران جغرافیایی، یعنی کشورهایی از آسیای میانه و چند کشور همجوار را هم شامل می‌شود.
او ادامه داد: در کنار نمایشگاه، اینستالیشن‌آرت یا چیدمان هم داریم که توسط هنرمندان مشهدی انجام شده است. کاربرد آجر در معماری سنتی و هنر معاصر هم بخش دیگری از نمایشگاه است.
امانی همچنین بیان کرد: برخی از آثار نمایشگاه توسط معاونت پژوهشی خریده شده، بخشی چیدمان است و بخشی دیگر هم از طرف عکاسان در اختیار ما گذاشته شده است. عکس‌ها شامل کلیت کار یا جزئیاتی از بنا هستند. بعد از اتمام همایش که ۲۵ بهمن‌ماه برگزار می‌شود نمایشگاه آغاز خواهد شد و تا اواخر اسفند ادامه خواهد داشت.
همچنین در این نشست، افشین شیروانی - مسئول انتشارات فرهنگستان هنر - به انتشارات مرتبط با این همایش اشاره کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به ویژه‌نامه پیش‌همایش دزفول، ویژه‌نامه پیش‌همایش کرمان، ویژه‌نامه همایش تهران، یادنامه معماری و معماران سنتی خراسان، سنگ‌بسط مجموعه تاریخی از دوره غزنوی، منار جام، آجرستان، گنج‌خانه‌های شیراز، معماری یزد و فرهنگ و حفاظت معماری اشاره کرد.
به گزارش ایسنا، همایش ملی آجر و آجرکاری در هنر و معماری ایران ۲۵ بهمن‌ماه ساعت ۹ صبح در فرهنگستان هنر برگزار می‌شود و نمایشگاه آن در موسسه فرهنگی هنری صبا خواهد بود.