محمدرضا احدی

وقتی شهروند پا از منزل خود بیرون گذارده و فرصتی برای تعامل با شهر خود می¬یابد، تنها یاری¬گر او برای حضور و تحمل هیاهو و ازدحام، مبلمان شهری است. عناصری که از مبداء تا مقصد همراهش بوده و به¬نوعی درصدد است تا با حفظ تعامل جسمی و ذهنی، زندگی در شهر را برای او دلچسب¬تر نماید.

نمای ساختمان، سنگفرش خیابان، کیوسک روزنامه فروشی، نیمکت پیاده‌رو و پارک همه و همه به¬ عنوان اجزا چیده شده در شهر با کارکرد استفاده عمومی و زیباسازی نما، هویت شهری را، تحت تاثیر خود قرار داده و تعیین‌کننده خوشایندی یا عدم تحمل زندگی مدرن شهروندی است.

بی‌گمان فضای شهر با مبلمان مناسب و جاذب موید حضور و پویایی شهرنشینان است. هر چه شهر بزرگ¬تر و جمعیت ساکن آن بیشتر باشد لزوم توجه به این امر ضروری¬تر به نظر می¬رسد. در این گزارش سعی شده تا عوامل بهبود دهنده کیفیت نمای بصری از منظر مبلمان شهری مورد بررسی قرارگیرد.

*مبلمان شهری تلفیقی از هنر و کاربرد

نقش اصلی مبلمان شهری، ایجاد مکان¬هایی است که علاوه بر بهبود کیفیت زندگی شهروندی بر مطلوبیت نمای بصری شهر نیز تاثیرگذار باشد. بنابراین ساماندهی و تجهیز مبلمان شهری با عناصر نو، خلاق و جذاب علاوه بر توجه به کارکرد¬های ویژه آن باید رفاه و آسایش ذهنی شهروندان را نیز به¬دنبال داشته باشد. همچنین گونه¬های مبلمان به¬کار رفته در سطح خیابان¬ها و فضاها به¬عنوان هنر شهری باید تاثیرگذاری خود را نسبت به سایر عناصر و المان¬ها نیز حفظ کند.

دکتر رضا خدادادی عضو هیات علمی دانشگاه هنر تهران با بیان این موضوع می¬گوید: تهران کلانشهری است که عناصر مهم و هویت¬ساز بسیاری دارد. به همین دلیل نمی‌توان به آسانی از کنار مبلمان شهری آن گذشت. تجربه نشان داده شهروندان همیشه نسبت به رویدادهای شهر خود حساس هستند و بنابراین توجه به خصیصه¬های فرهنگی و هویتی، باورها و علایق درکنار ایجاد آرامش بصری می¬تواند پاسخگوی نیازهای عاطفی شهروندان باشد و عدم رعایت آن حضور در شهر را برای ایشان خوشایند نخواهد کرد.

او می¬افزاید: مبلمان شهری ترکیبی از هنر و کاربرد است. بنابراین زیبایی بدون کارایی و برعکس نتیجه بخش نیست.

خدادادی با بیان این¬که طی سال¬های اخیر شاهد عملکرد مثبتی درخصوص مبلمان شهری تهران بوده‌ایم، ادامه‌می‌دهد: همیشه تا وضعیت مطلوب و ایده آل فاصله هست، بنابراین مطالعات و سیاست¬گذاری در کنار اعمال ضوابط و نظارت بر کیفیت اجرا معضلات را به حداقل رسانده و بر ارتقاء کیفیت منظر شهری می¬افزاید.

او توجه به چند عامل مهم در بهبود نما و کاربری شهر تهران را ضروری دانسته و در تشریح آن¬ می¬گوید: مبلمان شهری، به¬خصوص در نقاط مهم و استراتژیک تهران باید در اولویت اجرا و بهسازی قرارگیرد. این موقعیت¬های مکانی به دلیل تردد زیاد و اهمیت خاص آن همیشه مورد توجه و دقت شهروندان قرار گرفته و انتظارات خاصی از فضا را برای آنها ایجاد کرده‌است. از جمله این فضاها گذرگاه¬های سواره و پیاده‌است که نمونه آن را می¬توان در میدان ولیعصر،خیابان کریمخان‌زند و بلوار کشاورز مشاهده کرد. بهبود عملکرد این فضاها در گرو مبلمانی است که تسهیل کننده حضور و تردد در آن باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر تهران ادامه می¬دهد: نرده و حفاظ معابر از دیگر مواردی است که باید به آن توجه جدی شود. نرده به دلیل محصور کنندگی همیشه در معرض دید بوده و انتخاب فرم و رنگ مناسب در پذیرش این عنصر شهری ناخوشایند برای شهروندان موثر است. متاسفانه اعمال سلیقه شخصی در انتخاب رنگ، فرم و تعدد حفاظ از جدی بودن و جذابیت این پدیده شهری کاسته و هرج و مرج بصری به دنبال داشته است.

به گفته او ایجاد استاندارد و هماهنگی در سطح کلان می‌تواند نظم بصری را به شهر هدیه کند. به عنوان مثال رنگ‌آمیزی یکپارچه حفاظ کنار پل¬ها به رنگ زرد ملایم ، طلایی یا نقره ای نمونه مناسب از ایجاد هارمونی و هماهنگی است که طی سال¬های اخیر در تهران شاهد آن بوده¬ایم.

خدادادی با تاکید بر ساماندهی تابلوهای سردر مغازه¬ها به¬عنوان یکی دیگر از اولویت¬های بهسازی مبلمان شهری تهران می¬افزاید: درحال حاضر انتخاب حجم تابلو، رنگ و اندازه نوشته روی آن نوعی از قدرت¬نمایی در جلوه¬گری است که توسط مالک مغازه تعیین می¬شود. در واقع این مورد، زشتی تحمیل شده به شهر است که امیدواریم با نمونه¬های خوب ساماندهی تابلو مشاغل در خیابان ناصرخسرو و انقلاب شاهد فراگیری این رویه باشیم.

به گفته او بیلبوردهای تبلیغاتی از جمله عناصری است که با طراحی دقیق و خلاقانه می¬تواند به بهبود فضای شهری در راستای مبلمان خلاق کمک کند. اما بسیاری از این بیلبوردها به دلیل نصب و قرارگیری در مکان¬های نامناسب، چشم¬انداز شهر را کور کرد‌ه‌اند که با بررسی دقیق جغرافیای شهری، باید موقعیت صحیح قرارگیری این تابلوها مهندسی شود.

خدادادی پل¬های عابر پیاده را به¬عنوان یک عنصر کارکردی در زشت یا زیبا شدن جلوه و نمای بصری شهر موثر دانسته و می¬گوید: اغلب این پل¬ها که در گذشته طراحی و نصب شده‌اند به¬دلیل عدم توجه به جزئیات و با طراحی زمخت، نازیبایی¬های بسیاری را به شهر تحمیل کرده¬اند. بنابراین توجه به بهسازی نمای این پل¬ها می¬تواند از هرج و مرج بصری شهر بکاهد.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر تهران، زواید بصری را مانع دیده شدن شهر و زیبایی‌های آن دانسته و یادآورمی¬شود: آرام¬سازی و بهسازی منظر شهر باید اولویت ساختاری مبلمان شهری باشد در غیر این¬صورت شهروند اگر خواسته¬ها و انتظاراتش در شهر مرتفع نشود، منفعل شده و چشمانش را به ندیدن عادت می¬دهد.

**مبلمان شهری و آموزش¬های شهروندی

دکتر الهام سوری، دبیر کمیته نور سازمان زیباسازی شهر تهران، مبلمان شهرى را یکی از مهم¬ترین و اثرگذارترین عناصر مستقر در فضا و منظر شهرى دانسته و می¬گوید: نحوه تاثیر این عناصر بر نمای بصری شهر به¬واسطه رنگ، فرم و ارتباط انسان با آن¬ها است. به همین دلیل باید طراحى و اجرای آن از جنبه¬های مختلف مانند هماهنگ¬سازی عناصر در جهت نیاز استفاده¬کنندگان، طراحى فرم خاصى از مبلمان برای فضاهاى خاص و طراحی خلاقانه مورد توجه ویژه قرار گیرد که خوشبختانه چند سالی است در تهران شاهد تلاش مدیران شهری بر رفع این دغدغه هستیم.

او با بیان این¬که امروزه نگاه به مبلمان شهرى تغییر یافته است، می¬افزاید: موضوع رابطه انسان و گروه¬هاى مختلف استفاده¬‌کننده، با مبلمان شهرى تنها از بعد پرکردن فضا و کاربردی کردن آن نیست، بلکه در مواردی می¬توان از مبلمان شهرى به¬عنوان وسیله¬اى براى آموزش شهروندى خصوصا در میان کودکان استفاده کرد. به¬طور مثال در برخى از کشورها با طراحى فرم خاصى از مبلمان به دنبال افزایش تعامل انسان با فضاى شهرى و ایجاد تمایل برای حضور بیشتر آن¬ها در شهر و رشد ارتباط میان افراد هستند.

دبیر کمیته نور سازمان زیباسازی شهرداری تهران معتقد‌است: یکی از قابلیت¬های مهم مبلمان شهری این است که گاه با نوع طراحی آن می¬توان رفتار خاصى را در میان شهروندان ترغیب و تشویق نمود. این موضوعی است که اخیراً مورد توجه برخى از کشورها مانند انگلستان و کانادا قرار گرفته است و به دنبال طراحى نوعى از ایستگاه¬هاى اتوبوس هستند که توسط آن زمان کسل کننده انتظار را تبدیل به یک موقعیت تفریحی کنند تا از این راه علاوه بر گذران وقت تلف¬شده، حس سرزندگى را در شهروندان افزایش دهند.

سوری ادامه می¬دهد: درواقع این کشورها به دنبال آن هستند که افراد را در فرآیند روزمره زندگى به توجه بیشتر به محیط اطرافشان ترغیب کنند. به¬طوری¬که شهروندان در زمان توقف خود در فضاى شهرى چه براى استراحت و چه براى انتظار، از طریق بهسازی فضای شهری تعامل بیشتری را با اجتماع خود تجربه کنند.

به گفته او ایجاد خاطره خوشایند و به یادماندنى با مبلمان شهری مناسب و زیبا قطعا تاثیر مثبتى بر ذهنیت افراد از محیط دارد و آن¬ها را به تکرار این تجربه ترغیب خواهد کرد.

منبع: سازمان ریباسازی شهرداری